2.1: Platentektoniek

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Hoofdstuk 2: Opbouw van de aarde

Leerdoelen par. 2.1

• Je kent de opbouw van de aarde.
• Je weet dat de aardkorst bestaat uit verschillende soorten korst.
• Je begrijpt hoe platentektoniek wordt aangedreven door de interne hitte van de aarde.

Hoofdstuk 2: Opbouw van de aarde

Geologische tijdschaal; Samenvatting van de 4,6 miljard jaar durende geschiedenis van de aarde. 

	Endogeen (van binnenuit de aarde)	Exogeen (van buitenaf)
Kracht	Stromend magma Aardwarmte	Wind Bewegend ijs Stromend water Zon (straling)
Proces	Vulkanisme Aardbevingen Platentektoniek Gebergtevorming Tsunami	Verwering Erosie Sedimentatie

Aardkern 

• Zeer warm (5000-6000 graden C)
• Bestaat vooral uit nikkel en ijzer
• Bestaat uit een binnen- en buitenkern
• Binnenkern is vast, buitenkern is “vloeibaar”
• Zorgt voor gedeeltelijk smelten van de aardmantel
• Veroorzaakt magnetisme van de aarde

Aardmantel 

• Warm waardoor een deel gesmolten is
• Gesmolten gesteente = magma
• Bestaat uit een binnen- en buitenmantel
• Binnenmantel is vast, buitenmantel is gedeeltelijk “vloeibaar”
• Gesmolten deel = asthenosfeer
• In asthenosfeer zitten stromingen: convectiestromen 
• Convectiestromen zorgen voor breken, verschuiven en verplaatsen aardkorst

Aardkorst 

• Relatief dun
• Onder oceanen dunste delen (4-8 km), onder gebergtes op continenten dikste (40-80 km)
• Bestaat uit een oceanische en continentale aardkorst
• Is verdeeld in stukken: aardplaten
• Aardplaten kunnen botsen (convergent), uit elkaar drijven (divergent) of langs elkaar schuiven (transform)
• Langs plaatranden treden veel aardbevingen op
• Ook vind je daar bijna alle vulkanisme

Al deze platen kunnen onderverdeeld worden in twee soorten: continentale en oceanische platen.Wat is het verschil?

Continentale plaat:  deze platen zijn heel breed, ouder liggen voornamelijk boven zee maar zijn wel lichter. Gesteente: graniet, lagere dichtheid

Oceanische plaat: deze platen zijn dunner, jonger, hier ligt vooral water op maar zijn wel zwaarder.  Gesteente: basalt, hogere dichtheid

Zie hiernaast.

Oceanic crust: oceanische plaat

Continental crust: continentale plaat

• Oceanische korst: relatief dun, relatief zwaar, groeit vanuit mid-oceanische rug, verdwijnt bij een trog onder de continentale plaat, bijna altijd onder water (Basalt)
• Continentale korst: relatief dik, relatief licht, min of meer constante grootte, kan omhoog komen (gebergtevorming) of dalen, of lager worden door afslijting, meestal ligt hier land, maar ook het continentaal plat ligt er op (Graniet)

Hoe herken je die gesteentes?

Basalt: meestal zwart/bruin, weinig structuur in steen te zien, vaak zeshoekige vorm door krimp bij afkoeling vulkanisch gesteente (vulkanisme > uitvloeiingsgesteente) (veel gebruikt voor dijken)

Graniet: allerlei kleuren, gekleurde vlekjes, ontstaan door afkoeling (kristalvorming) ondergronds (vulkanisme > dieptegesteente) (veel gebruikt voor aanrechten, vloeren)

Platentektoniek

Platentektoniek is het bewegen van platen. Bij breuklijnen en op de randen van aardplaten treden bewegingen op, als volgt:

1. Divergente plaatbewegingen            van elkaar af
2. Convergente plaatbewegingen        naar elkaar toe
3. Transforme plaatbewegingen            langs elkaar

Aantekening

Divergente beweging:

Platen bewegen uit elkaar

2 manieren:

1. oceanische platen bewegen uit elkaar: Mid-Oceanische-Rug (MOR)
2. continentale platen bewegen uit elkaar:

MOR

Bij een Mid-Oceanische-Rug bewegen 2 oceanische platen uit elkaar. Tussen die platen onstaat een ruimte (een spleet) Door die spleet komt magma uit de aarde. Dit is dus een soort vulkaan. (spleetvulkaan)

Wanneer de magma uit de aarde is stolt het snel omdat het onder water is en het daar koud is. 

Convergente beweging: 

Platen bewegen naar elkaar toe

3 manieren:

1. 2 continentale platen botsen: Plooiingsgebergte
2. Een oceanische en continentale plaat botsen: Subductie
3. 2 oceanische platen botsen: Subductie

Plooiing

Als 2 continentale platen botsen, gaan ze plooiien (oftewel kreukelen) Er onstaat een gebergte.

Gebergten zoals de Alpen ontstaan op deze manier. Er kunnen zware aardbevingen onstaan bij deze beweging.

Subductie

Bij subductie verdwijnt de zware oceanische plaat onder de lichtere continentale plaat. De oceanische plaat smelt wanneer deze weer in de mantel komt.

Bij deze beweging onstaan gebergten zoals de Andes. Deze beweging kan zware aardbevingen veroorzaken. Een ander kenmerk is dat er vulkanen ontstaan bij deze beweging.

Diepzeetrog

Een diepzeetrog is de plek waar de oceanische korst onder de continentale korst verdwijnt. 

Dit is een hele diepe plek in de oceaan. De diepste diepzeetrog is de Marianentrog, vlakbij Japan. Die trog is ongeveer 11 kilometer diep.

Bewijs:

- Fossielen

- Zeebodem

Alfred Wegener: Platentektoniek

slabpull = convectiestromen trekken de plaat onder eigen gewicht de diepte in waardoor een diepzeetrog ontstaat 

Wegduikende platen

• Plaatbewegingen veroorzaken niet alleen aardbevingen, maar ook vulkanen. 
• Regel: hoe dieper in de aarde komt, hoe hoger de temperatuur wordt. Een onderduikende plaat smelt gedeeltelijk. Er ontstaat magma dat opstijgt en vulkaanuitbarstingen veroorzaakt.
• Dit kan zowel bij twee oceanische platen, als bij een continentale plaat en een oceanische plaat. De zwaarste plaat duikt weg!

Diepzeetroggen

Diepzeetroggen zijn super diepe inzinkingen van de zeebodem. Troggen bevinden zich altijd langs plaatgrenzen. Er moet sprake zijn van een convergente beweging, waarbij twee platen naar elkaar toe bewegen. Hier zal dus één plaat onder de andere duiken en afsmelten, dit noem je subductie.

Hoe werkt convectie in de mantel?

Mantelconvectie vindt plaats op lange ("geologische") tijdschalen. Typische stroomsnelheden zijn enkele millimeters tot enkele centimeters per jaar. Het is in de mantel de belangrijkste wijze waarop de Aarde haar interne warmte verliest. Mantelgesteente staat bloot aan een naar boven gerichte warmtestroom vanuit de aardkern. Doordat gesteente onder de drukken en temperaturen die in de mantel heersen plastisch deformeert kan er in de mantel, in tegenstelling tot de korst, stroming van vast gesteente plaatsvinden.

Duwkracht en trekkracht

De geologische tijdschaal, 

weten jullie nog?

- Continenten passen in elkaar (platentektoniek)

- Planten en dieren migreerden tussen de verschillende gebieden, door fossielen is de geschiedenis te reconstrueren.

Maar: niemand geloofde hem!

Actualiteitsprincipe:

The present is the key to the past! 

Charles Lyll

Bewijs van Alfred Wegener:

        Divergent                        Convergent                           divergent

    Midoceanische rug              subductie            midoceanische rug

De westkant van Zuid-Amerika

Subductiezone 

Zorgt voor actief vulkanisme

Platen (schollen), continentale en oceanische plaat

Platen (schollen), continentale
en oceanische plaat

Mid-oceanische rug(MOR)

Een voorbeeld van een mid-oceanische rug is de Mid-Atlantische rug in de Atlantische Oceaan. De mid-oceanische ruggen spelen een belangrijke rol in het proces van platentektoniek. Bij de ruggen bewegen verschillende tektonische platen van elkaar af. Het gevolg is dat er een ruimte ontstaat tussen de platen, deze ruimte zal worden opgevuld door magma uit de asthenosfeer (de laag in de Aarde onder de lithosfeer). De magma zal aan het oppervlak stollen, waardoor hier nieuwe oceanische lithosfeer zal worden gevormd. Dit zorgt ervoor dat op mid-oceanische ruggen veel vulkanisme voorkomt.

Spreidingszone?

Omdat de platen uit elkaar blijven bewegen, zal het proces door blijven gaan, waarbij steeds nieuwe lithosfeer worden gevormd bij de oceaanruggen. Men noemt in de platentektoniek een mid-oceanische rug daarom een spreidingszone. Het proces waarbij op spreidingszones oceanische korst wordt gevormd wordt oceanische spreiding genoemd.

Samenvattend: de plaatbewegingen en gevolgen voor de lithosfeer

Lesdoel

Aan het eind:

•  Je weet op welke manieren de aardplaten ten opzichte van elkaar bewegen.
• Je begrijpt dat natuurlijke processen zoals ze nu plaatsvinden informatie leveren over natuurlijke processen in het verleden.
• Je begrijpt dat divergente en convergente plaatbewegingen ontstaan door een duwkracht vanuit de midoceanische rug en een trekkracht in subductiezones.

0