Thema Opvoeding als transactioneel proces - hoofdstuk 2: primair, secundair en tertiair opvoedingsmilieu

Opvoeding als transactioneel proces

Hoofdstuk 2: Primair, secundair, tertiair & quartair opvoedingsmilieu

Wat kan je na dit hoofdstuk?

1. De vier opvoedingsmilieus omschrijven en herkennen in voorbeelden.

2. De samenhang tussen de verschillende opvoedingsmilieus bespreken.

3. Een eigen mening over de rol van de verschillende opvoedingsmilieus formuleren.

4. Reflecteren over concrete opvoedingssituaties a.d.h.v. de opvoedingselementen uit dit hoofdstuk

“Opvoeding is een collectieve verantwoordelijkheid. We beseffen dat te weinig.”    Kinderpsychiater Binu Singh 

“Opvoeding is een collectieve verantwoordelijkheid. We beseffen dat te weinig.” 

Naast ouders, staan ook leerkrachten, vrienden, de buurt, media en de maatschappij in voor de opvoeding van kinderen. Ze fungeren als medeopvoeders.  Al die actoren samen vormen de opvoedingsmilieus van een kind.

Opvoedingsmilieus

Er zijn vier opvoedingsmilieus:

1. Primair opvoedingsmilieu
2. Secundair opvoedingsmilieu
3. Tertiair opvoedingsmilieu
4. Quartair opvoedingsmilieu 

Primair opvoedingsmilieu

• kerngezin, een samenwonende groep mensen die minstens 2 generaties hebben (kinderen en ouders)
• het gezin is een plek waar de leden materieel en immaterieel kunnen terugvallen. De opvoeding in het gezin verloop makkelijker als iedereen zich thuis voelt en zich bij de ander betrokken voelt. 
•  staat in voor de primaire socialisatie
• door de toetreding van vrouwen op de arbeidsmarkt, krijgen vaders een grotere rol in de opvoeding
• sommige grootouders nemen deel aan de opvoeding door de toetreding van vrouwen op de arbeidsmarkt

Rol van de vader 

volgens ontwikkelingspsycholoog M. Lamb

• hij was de eerste die de rol van de vader onderzocht
• volgens Lamb willen baby's en peuters eerder met hun vader spelen
• Het spel van de vaders is uitdagender en fysieker van aard en bovendien moedigen ze het kind meer aan om dingen te ontdekken
• daardoor worden andere vaardigheden zoals grenzen verleggen en agressiebeheersing gestimuleerd

Het opnemen van de vaderrol is in sterke mate cultureel gebonden

In België mogen vaders of de vrouwelijke partners van de biologische moeder 15 werkdagen thuisblijven na de geboorte van hun kind.  In Zweden duurt dit 24 weken.  

Het ouderschapsverlof in België mag gedurende 4 maanden voltijds opgenomen worden.  In Zweden is dit ongeveer twee keer zo lang, namelijk 480 dagen, waarvan een van beide partners minstens 60 dagen moet opnemen.

In Zweden werd een grootschalig onderzoek naar de effecten van het ouderschapsverlof uitgevoerd. Daaruit blijkt dat vaderbetrokkenheid een krachtig preventief middel is voor tal van problemen.  Kinderen hadden in de eerste schooljaren minder gedragsproblemen.  Als pubers vertoonden ze bovendien minder vaak delinquent gedrag.

Gezinsvormen 

Naast de klassieke en eenoudergezinnen bestaan er nog heel wat andere gezinsvormen:

1. Het traditioneel gezin/Kerngezin/Tweeoudergezinnen
2. Meergeneratiegezin (gezin waar een derde inwoont)
3. Het eenoudergezin ( sterfgeval, echtscheiding, BAM-moeders, onbewust alleenstaande ouders)
4. Nieuw samengesteld gezin
5. Het homogezin
6. Adoptiegezin
7. Pleeggezin

Resultaten van verschillende onderzoeken

 naar de ontwikkeling van kinderen met holebi-ouders

• deze kinderen hebben dezelfde cognitieve vaardigheden als kinderen uit klassieke kerngezinnen
• hun psychologische welzijn blijkt zelfs iets beter te zijn
• de relatie met de ouders is meestal ook beter
• echter is er meer risico om door leeftijdsgenoten gediscrimineerd te worden, maar gelukkig kunnen holebi-ouders dat compenseren door een goede relatie met de kinderen en door het onderwerp in alle openheid te bespreken
• daardoor zijn er geen nadelige gevolgen voor de ontwikkeling

Gezinscohesie

In ieder gezin bestaat een manier waarop de gezinsleden tegenover elkaar staan. 

Voorbeeld: Welke gezinsleden trekken aan hetzelfde zeil? Welk gezinslid neemt de beslissingen?...  Die verhouding bestaat zowel tussen ouder(s) en kind(eren) als tussen broers en zussen.

Daarnaast is er in ieder gezin sprake van cohesie (samenhang en verbondenheid binnen een bepaalde groep mensen). Gezinnen met een hoge cohesie kenmerken zich door vriendelijkheid, samenwerking, geborgenheid en samenhorigheid.  De mate van gezinscohesie bepaalt of de kinderen hun eigenheid positief kunnen ontwikkelen met hulp van de ouder(s).

Gezinstypen

De benaming van de onderstaande types verwijzen naar de onderling verhoudingen en cohesie tussen de gezinsleden en hun omgeving:

• het loszandgezin 
• het kluwengezin
• het halfopen/halfgesloten gezin

Loszandgezin

De mensen in dit gezin doen allemaal hun eigen ding. Ze doen graag dingen zelfstandig, maar dit gaat ten kosten van hun relatie met elkaar. Kinderen zijn hier erg de dupe van. Door het gebrek aan liefde en intimiteit, leren ze weinig over hun emoties. Ook kunnen ze op latere leeftijd en/of op school conflicten krijgen, omdat ze zich moeilijk aan de regels kunnen houden.  Ook delen ze moeilijk dingen  met elkaar.

Mogelijke gevolgen voor het kind

•  Het kind moet snel belangrijke beslissingen zelfstandig nemen, hierdoor wordt het kind snel volwassen.
•  Basisveiligheid ontbreekt. Het kind zal zich vaak eenzaam voelen door het gebrek aan mensen om hem heen.
  
• Het kind kan zich later kwetsbaar opstellen tegenover anderen, wat kan leiden tot misbruik.
  
• Het kind heeft geen voorbeeldfiguur en hierdoor kan het bepaalde vaardigheden/kennis niet tot zich opnemen.

Het kluwengezin

Het gezin is heel hecht met elkaar. Ze willen bij elkaar horen en dit vooral aan anderen laten zien. Dit kan zowel een positief als een negatief effect hebben. Door constant samen te zijn zullen kinderen zich niet eenzaam voelen.  

Anderzijds kan het kind denken dat je steeds dezelfde meningen en dezelfde kijk moet hebben op dingen. Zo zullen kinderen het lastig vinden om hun eigen meningen te uiten en zichzelf te zijn. Dit type gezin kan een druk geven op het kind en het kind onzeker maken over zijn eigen kunnen. Het kind zal het moeilijk vinden om te accepteren dat niet iedereen hetzelfde is. Op school kan het kind het lastig vinden om aansluiting te vinden met leeftijdsgenoten, omdat niet alle  kinderen hetzelfde denken.  'Anders zijn' schrikt hen af.

Mogelijke gevolgen voor het kind/gezin

•  Het gezin is zeer betrokken met elkaar
• Het gezin isoleert zich van de buitenwereld
• Gehoorzaamheid is een belangrijk opvoedingsdoel van de ouders
• Het kind wordt belemmerd in zijn zelfstandigheid.
• Het kind zal zich schuldig voelen als het een keer voor zichzelf kiest.

Half open/half gesloten gezin

Dit gezin staat open voor relaties buiten het gezin. Dit kind zal alle vrijheid krijgen om om te gaan met andere kinderen.   Het kind wordt gestimuleerd om lid worden van verenigingen en sportclubs. Door de invloed vanuit het gezin, maar ook vanuit buitenaf zal het kind flexibel worden in de sociale contacten. Het kind zal zelfverzekerder worden en zich sterk voelen door de motivaties die wordt meegegeven vanuit zijn gezinsleden.

Mogelijke gevolgen voor het kind/gezin

• Omgaan met leeftijdsgenoten wordt gestimuleerd.
• Het kind wordt gestimuleerd om van anderen te leren.
• Zelfstandigheid, zelfredzaamheid en zelfvertrouwen wordt gestimuleerd.
• Het kind leert open te staan voor nieuwe dingen.
• Het gezin stelt zich open voor hulp van buitenaf.
• Er is ruimte voor beweging, maar er worden ook duidelijke grenzen gesteld.

Vader Peter werkt lange dagen en is meestal moe als hij thuiskomt. Moeder Anne heeft een parttimebaan en richt zich daarnaast vooral op haar eigen hobby’s. Ze is vaak bezig met haar telefoon of kijkt televisie in de avond. Zoon Tim en dochter Lisa brengen het grootste deel van hun tijd op hun kamers door, druk met hun telefoon, gaming of sociale media. Er is weinig contact tussen de gezinsleden, en als er al wordt gepraat, blijft het meestal bij praktische zaken zoals wat er die avond gegeten wordt.  Dit gezin doet nauwelijks iets samen. Eten gebeurt vaak op verschillende momenten, en iedereen neemt zijn bord mee naar een andere plek in huis. Gezinsuitjes of gezamenlijke activiteiten zijn zeldzaam. 

Loszandgezin

Kluwengezin

Half open/gesloten gezin

Stel je een gezin voor met twee tienerkinderen. De ouders hechten veel waarde aan normen en tradities, zoals gezamenlijke maaltijden en familietradities tijdens feestdagen. Ze vinden het belangrijk dat hun kinderen een vaste vriendengroep hebben, maar staan bijvoorbeeld niet toe dat hun kinderen naar feestjes gaan als ze vinden dat de omgeving of mensen daar een slechte invloed hebben.

Daarnaast moedigen de ouders hun kinderen aan om deel te nemen aan sport en buitenschoolse activiteiten, maar willen ze altijd weten met wie ze omgaan.

Loszandgezin

Kluwengezin

Half open/gesloten gezin

Toen ik als achttienjarige voorzichtig toch zelfstandig koos voor mijn verdere studies, brak de ellende los. Ik was egoïstisch, want om mijn droomstudies te doen, moest ik op kot gaan.  Ik liet ‘mijn gezin’ in de steek. Wat heb ik me daar schuldig en ellendig over gevoeld!  

Loszandgezin

Kluwengezin

Half open/gesloten gezin

Merk je een verschil in de omgang van je ouders met jou en je broer(s) of zus(sen)?

ja

nee

soms

Differentieel opvoeden

Ons temperament is aangeboren en deel van onze persoonlijkheid.  Ouders reageren (onbewust) anders op een temperamentvol kind

Met andere woorden is differentieel opvoeden een reactie op genetische verschillen tussen kinderen.

Voorbeeld: energiek kind wordt meer aangemoedigd 

Secundair opvoedingsmilieu

• Beroepsopvoeders: kinderdagverblijven, 

kinderopvang, scholen en opvangtehuizen voor kinderen

• leraren zijn beroepsopvoeders waarvan verwacht wordt dat ze naast didactische vaardigheden ook beschikken over pedagogische bekwaamheid. Ze werken in functie van opvoedingswaarden. 
• Leraar is meer dan alleen maar lesgeven. De leraar is in alles wat hij doet 'een opvoeder’. 
• De evolutie naar vermaatschappelijking v/d zorg leidt ertoe dat ouders verwachten dat scholen zich met op opvoeding bezighouden. Voorbeeld: opvang na schooltijd, zindelijkheidstraining in kleuterscholen...

Moet een leerkracht vooral kennis doorgeven?

ja

nee

Moet een school lesgeven over gezonde voeding, seksualiteit, mentaal welzijn... ?

ja

nee, dit is de taak van ouders

Moet een school lesgeven over godsdienst?

ja

nee, dit is de taak van de ouders

Moet een school vakken zoals LO of artistieke vorming inrichten?

ja

nee, dergelijke vakken horen bij de vrijetijdsbesteding van jongeren

Wat zijn volgens jou de belangrijkste taken van het onderwijs?

Opdracht 'Bekijk onderstaande fragmenten'

Wat zijn de voor-en nadelen van de verschillende onderwijstypes volgens jullie?  Wat neem je mee voor jouw ideale school? Hou ook rekening met de commentaren van Sir Ken Robinson.

Sudbury school

https://onderwijs.hetarchief.be/collecties/88e1e1e8-499b-4228-8358-32b7e8470d2f

Dalton

https://onderwijs.hetarchief.be/item/sx64461c8h

Confucius

https://onderwijs.hetarchief.be/item/bk16m3m024

 

De ideale school...

Tertiair opvoedingsmilieu

Het 3de opvoedingsmilieu bestaat uit de georganiseerde activiteiten waaraan kinderen en jongeren in hun vrije tijd deelnemen: jeugd- of buurthuis, sportclub, jeugdbeweging, speelpleinwerking...

Tertiair opvoedingsmilieu is ontstaan na het verbod op kinderarbeid (begin 20ste eeuw) en nadat men zag dat jongeren op een ongezonde manier die vrije tijd besteedden.  Het doel was jongeren zelfdiscipline en verantwoordelijkheid bijbrengen als voorbereiding op het volwassen leven volgens de traditionele rollen. M.a.w. het tertiair opvoedingsmilieu nam de zelfgestuurde vrije tijd van kinderen over. Dit noemt men pedagogisering van de vrije tijd van kinderen.

Mag de leiding alcohol drinken op kamp?

ja

nee

Mogen leden alcohol drinken, wanneer ze toestemming krijgen van hun leiding?

ja

nee

Quartair opvoedingsmilieu

Het vierde opvoedingsmilieu is de maatschappij: net als school heeft de maatschappij, de plicht om een bijdrage te leveren aan de opvoeding en ontwikkeling van het kind.  Ook massamedia worden onder het vierde opvoedingsmilieu geplaatst.

  

De formele controle wordt vastgelegd in verschillende wetten en regels. Voorbeelden: algemene kinderbijslagwet en de jeugdbescherming, roken in de auto in het bijzijn van kinderen is bij wet verboden...

Maar er is ook sprake van informele sociale controle in de maatschappij. Voorbeeld: WhatsApp buurtpreventie

Mag de overheid ouders verplichten om hun kinderen te laten vaccineren tegen ziektes (voorbeeld covid 19)?

ja

nee

Antwoord

De vaccinatie tegen polio (kinderverlamming) is wettelijk verplicht.  

Boete 800 euro

Mag België de pedagogische tik verbieden?

ja

nee

Antwoord

België is één van de weinige landen in Europa waar de pedagogische tik niet verboden is.

Vind je de inmenging van de overheid in het onderwijs een goede zaak?

ja

nee

Antwoord

In België bepaalt de overheid de minimumdoelen in het onderwijs: minimum aan kennis, vaardigheden en attitudes, die scholen moet nastreven.

Voorbeelden inmenging van de overheid in het buitenland

Voorbeeld 1: De Republikeinse gouverneur keurde in 2022 de wet goed omtrent het verbieden van de thema's seksualiteit en genderidentiteit op school. Later bekrachtigde hij ook een strengere abortuswetgeving.

Voorbeeld 2: De Chinese communistische partij komt met een nieuwe wet: huiswerk en bijlessen beperken.

Voorbeeld 3: Sinds 2021 is het toegestaan om drie kinderen te krijgen in China.

Examenvraag

Geef voor het primaire, secundaire en tertiaire opvoedingsmilieu een voordeel en een nadeel van het gebruik van multimedia door kinderen en jongeren.

Bronnen

Huebner, D. M., Mandic, C. G., Mackaronis, J. E., Beougher, S. C., & Hoff, C. C. (2012). The

impact of parenting on gay male couples’ relationships, sexuality, and HIV risk. Couple and

Family Psychology: Research and Practice, 1(2), 106–119. https://doi.org/10.1037/a0028687

Keizer, R. (2016). Waar staat papa? Over grenzen denken. Sociologie, 12(2), 201–223.

https://doi.org/10.5117/soc2016.2.keiz

Kesselring, M. (2010, 5 september). It takes a community to raise a child. Marcel Kesselring.

https://marcelkesselring.wordpress.com/2010/09/05/it-takes-a-community-to-raise-a-child/

Kind en Gezin. (2016, 20 april). 10 jaar holebi-adoptie. Geraadpleegd op dinsdag 29 oktober 2024 van https://www.kindengezin.be/nieuws-enactualiteit/2016/20160420-10-jaar-holebi-adoptie.jsp#:%7E:text=10%20jaar%20holebi%2

Bronnen

Golombok, S. (2015). Modern families: parents and children in new family forms. Choice

Reviews Online, 52(12), 52–6458. https://doi.org/10.5860/choice.191573

Greenfeld, D. A., & Seli, E. (2011). Gay men choosing parenthood through assisted

reproduction: medical and psychosocial considerations. Fertility and Sterility, 95(1), 225–

229. https://doi.org/10.1016/j.fertnstert.2010.05.053

Holebi Info. (2020, 25 mei). Homo en Lesbisch ouderschap in België. Geraardpleegd op woensdag 20 oktober 2024 van http://www.holebi.info/

phpnews/kortnews.php?action=fullnews&id=18447#:%7E:text=HOMO%20MEE%20VADE

RSCHAP%20IN%20BELGIE&text=De%20enige%20manier%20waarop%20een,juridische

%20wettelijke%20ouders%20te%20zijn.

Bronnen

Van der Horst, F., Lucassen, N., Kok, R., Sentse,M., Jooren, L., van Rosenmalen, L. & Luijk, M. (2023). Opgroeien in het hedendaagse gezin. Inleiding in de gezinspedagogiek. (2de druk). Uitgeverij Lannoo nv.