tussenklank samenstellingen & los of aan elkaar?

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

7. tussenklank in samenstellingen

= woord dat gemaakt is van minimaal twee woorden die ook los kunnen voorkomen: 

geld+automaat = geldautomaat

Altijd twee zelfstandige naamwoorden?

afleiding

een afleiding bestaat uit een woord met een voorvoegsel en/of een achtervoegsel, dat niet als apart woord bestaat:

on-juist = onjuist

juist-heid =juistheid

on-juist-heid = onjuistheid

Tussen -s bij samenstellingen

Je schrijft een -s in een samenstelling, als je deze hoort:

Stationsweg, personeelsbeleid

Let op: dan ook Stationsstraat, personeelschef

UItzonderingen: doodkist en doodskist, tijdbesef, tijdsbesef

Tussen -e of tussen -en ?

Hoofdregel: als het eerste woord een zelfstandig naamwoord is, met alleen meervoud op -n , schrijf je een -n:

boek + tas (zn, met mv op -n) = boekentas

mens+vriend = mensenvriend

Je schrijft (dus) een -e als het eerste woord:

- géén zelfstandig naamwoord is: rodekool, spinnewiel;

- geen mv heeft: tarwemeel, roggebrood

- (ook) een mv op -s heeft: aspergesoep, groentesoep;

- uniek is: zonnebrand, maneschijn;

- een bijvoeglijk nw versterkt: reuzeleuk, beresterk;

- het woord niet meer als samenstelling wordt gezien: elleboog, bolleboos

8. aan elkaar of los? (blz. 301)

Aan elkaar of los?

aan elkaar: 1 woord= 1 klemtoon!

- Samenstellingen: deurbellenfabriek, langeafstandszwemmer

- Getallen tot duizend en samenstellingen met honderd en duizend (vijfduizend, zeshonderd) 

- Combinaties van een voorzetsel + bijwoord (erbij, dichtbij) --> Kom erbij!

- Combinaties van twee voorzetsels (voorin, achterin) --> 

Zit je achterin?  Zit je achter in de bus?

aan elkaar: 1 woord= 1 klemtoon!

- Voornaamwoordelijke bijwoorden: er, hier, daar, waar + voorzetsel -->

hieraan, waarvoor

- Samengestelde werkwoorden: vastpakken, opbellen --> vastgepakt, opgebeld

los ( =2 x klemtoon)

- Getallen met miljoen of miljard: vijf miljoen, zes miljard.

- Combinatie van voorzetsel en bijwoord als daarna een voornaamwoord of (lidwoord en) zelfstandig naamwoord komt: hij woont dicht bij  hem/Tim/de stad.

- Combinatie van twee voorzetsels als daarna een voornaamwoord of (lidwoord en) zelfstandig naamwoord komt: De poes zat boven op haar, Hij zat voor in de auto)

Welk woord is juist gespeld?

1. twee derde meerderheid
2. twee derdemeerderheid
3. tweederdemeerderheid
4. tweederde meerderheid

Kies de juiste spelling: Mijn fiets stond.... (meerdere antwoorden)

1. dicht bij de kerk
2. dichtbij de kerk
3. dichtbij
4. dicht bij

Aan elkaar of los?
drie miljard

1. aan elkaar
2. los

9. Liggend streepje (blz. 303)

Het liggend streepje dient als

koppelteken

weglatingsteken

afbreekteken

I koppelteken 

1. Om uitspraakproblemen te voorkomen (klinker-botsing): radio-omroep, studie-uren
2. Naam van getrouwde vrouwen: Mevrouw Van Veen-Jansen
3. In woorden met voorvoegsels als: adjunct-, aspirant-, collega-, ex-, interim-, niet-, non-, oud-. adjunct-directeur, non-actief
4. Voor een hoofdletter: anti-Duits, on-Nederlands
   
   

I koppelteken 

(5) In combinaties met titels en beroepen: geneesheer-directeur, tolk-vertaler

(6) Bij aardrijkskundige namen, of woorden die daarvan afgeleid zijn: Noord-Spanje, Nieuw-Zeelandse, 's-Hertogenbosch

(7) Bij letters, cijfers, andere tekens en bij St. of Sint/sint: mbo-studie, A4-papier, $-teken, Sint-Janskerk, VVV-kantoor.

(8) In woorden die anders onoverzichtelijk worden: kant-en-klaarmaaltijd, zwart-witfoto, woon-werkverkeer

II weglatingsteken

Zet een streepje op de plaats waar een deel van het woord is weggelaten: voor- en achterdeuren, binnen- en buitenland, wiskundedocenten en -studenten

Maar: oude en nieuwe boeken

Geen: kranten- en koffiekoppen

III afbreekteken

Gebruik het liggend streepje als afbreekteken als een woord niet meer op de regel past. 

Regels:

(1) Breek samenstellingen alleen af tussen de delen: fabrieks-hal

(2) Breek af tussen het grondwoord en een voor- of achtervoegsel: on-denk-baar, regen-achtig.

10. Trema (blz. 305)

Voorkomt uitspraakproblemen in woorden (geen samenstellingen)

Plaats het altijd op de eerste letter van de volgende lettergreep: 

geërgerd, drieën, financiën 

(maar financieel)

kopiëren (maar hij kopieert)

10. Trema/ uitzonderingen

-Let op bij: -eum, -iing, -cien en -ieus: museum, begroeiing, elektricien, dubieus.

- Let op bij: -bea, gea-, geo-, beo, beij- en geij-: beantwoorden, geautoriseerd, beoefenen, geolied, 

- maar geë-, geï-, geü-: geërgerd,

 geüniformeerd, geïrriteerd

Wanneer vervalt het trema?

Kies de juiste spelling:

1. Officiëel
2. Begroeiïng
3. ideëen
4. conciërge

Apostrof

Gebruikt als weglatingsteken en om uitspraakproblemen te voorkomen:

(1) Op de plaats van de weggelaten letter: m’n, z’n, ‘t, ‘s winters, ‘s-Gravenhage.

(2) Op de plaats van een weggelaten bezits-s: Frits’ fiets, Beatrix' hoed 

(3) Om uitspraakproblemen bij het meervoud en bezitsaanduidingen te voorkomen: piano's, paraplu's, baby's, Marja’s parfum, opa’s stoel. 

Als er geen uitspraakproblemen zijn, schrijf je de ‘s’ vast: tantes oom, cadeaus, Tims broek

Apostrof

(4) In afleidingen van letter- en cijferwoorden: vmbo’ er, CDA’ er, 55+’er,  wc'tje, vwo's sms’en, ge-sms’t.

Let op: afleidingen van letterwoorden die je als woord uitspreekt, schrijf je zonder apostrof (havoër) en in samenstellingen met een letter- of cijferwoord zet je geen apostrof maar een liggend streepje: vwo-leerling, CDA-voorzitter.

Kies de juiste spelling:

1. Lieke's boek
2. Liekes boek

Kies de juiste spelling

1. A4-tje
2. vwoër
3. havo'er
4. havoër

Nog een paar accentekens...

Bestudeer zelf de theorie van de accenttekens en cedille!! 

(blz. 306)

accent aigu: café

accent circonflexe: enquête

accent grave: Hè, nee toch!

cedille: Curaçao (voor a,o,u. s-klank)

11. Getallen/cijfers: zie theorie!

Globaal: cijfers voor getallen boven de twintig, uitgezonderd tientallen, honderdtallen en duizendtallen (negentien, twintig, 21, twaalfduizend, maar drie miljoen!)

Verder: exacte waarden als maten, gewichten, bedragen, data, adressen etc. 

Maak opdracht 1!

12. enkele(n), sommige(n) etc.

Enkelen haalden een onvoldoende. (mensen, zelfstandig gebruikt)

Enkele houden niet van Whiskas. Alle zijn in de reclame. (dier, plant, ding)

Enkele studenten drinken nauwelijks alcohol, maar vele drinken te veel. (mensen, niet zelfstandig gebruikt, je kunt het erachter zetten))

... moesten een briefje halen.

1. Sommige
2. Sommigen

Mijn liefdesbrieven zijn ... verloren gegaan.

1. alle
2. allen

Wat een mooie pennen! De ... zijn in de aanbieding bij de Hema.

1. meeste
2. meesten

De ... leerlingen zijn vanmiddag thuis, maar ... zijn op school.

1. meeste/sommige
2. meeste/sommigen
3. meesten/sommige
4. meesten/sommigen

Bestudeer de probleemwoorden en maak de opdrachten.