Les 5.3 Genen en allelen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Genen en allelen

Wat gaan we doen?

Herhaling 5.2

Leerdoelen

Uitleg 5.3

Opdrachten maken 5.3

Check leerdoel

Afsluiten

Wat weet je nog van chromosmen en DNA?

Een laborant onderzoekt de chromosomen die afkomstig zijn van een mens.

In de afbeelding zie je de chromosomen.
Zijn deze chromosomen van een man of een vrouw?

1. man
2. vrouw

DNA is

1. uniek voor elk individu
2. hetzelfde voor alle wezens
3. verschilt alleen tussen soorten
4. kan jezelf aanpassen

Een mens heeft 46 chromosomen. Hoeveel chromosomen heeft iemand van de moeder?

1. 46
2. 23
3. XY
4. XX

Lesdoelen

•  Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn.
  

• Je kunt omschrijven wat een mutatie is.

Elke lichaamscel bevat bijna twee meter DNA. Het DNA in één cel is opgebouwd uit ongeveer drie miljard basen: de bouwstenen van het DNA

Van organisme naar DNA

• In de celkern zitten chromosomen.
  
• Een chromosoom is een streng DNA.
  
• Een klein stukje DNA voor een bepaalde erfelijke eigenschap heet een gen.

DNA

• Code bestaat uit vier letters (A, T, C, G)
  
• Basenparen: A-T, C-G
• Voor elke eigenschap (gen) duizenden basenparen

Gen

Je DNA bevat informatie voor hoe je eruitziet, maar ook informatie voor het functioneren van je organen en cellen

Elke eigenschap en elk proces bestaat uit duizenden basenparen

De basenparen die samen nodig zijn voor een eigenschap, vormen een gen. 

De basenparen van een gen kunnen naast elkaar liggen, maar meestal zijn ze verdeeld over een of meer chromosomen. 

Voor alle eigenschappen zijn meerdere genen nodig en basenparen kunnen deel uitmaken van verschillende genen.

Eiwitten

Een DNA-sequentie is een recept voor een eiwit.

Bijvoorbeeld het eiwit wat je oogkleur blauw of bruin maakt.

Op chromosoom 15 ligt het OCA2 gen. 

Dit gen codeert voor het P-eiwit.

Dit eiwit zorgt voor pigment in je ogen.

Genvariant - Allel

De informatie in een gen noem je een genvariant of allel. 

In afbeelding  bestaat gen A uit twee verschillende allelen en gen B uit twee dezelfde allelen. 

De twee allelen van een gen noem je een allelenpaar.

Genenpaar

• chromosomen komen in paren voor (2 x 23)
• op de chromosomen liggen genen
• genen komen dus ook in paren voor

Stijl of krullen?

De genen zijn gelijk. 

Gen van je vader = steil

Gen van je moeder = steil

> Homozygoot  voor deze eigenschap

> Homo = gelijk

Stijl of krullen?

De genen zijn gelijk

Gen van vader = krullend 

Gen van moeder = krullend 

> Homozygoot voor deze eigenschap

Stijl of krullen?

De genen zijn ongelijk

Gen van vader = steil haar

Gen van moeder = krullend

> Heterozygoot voor deze eigenschap

> Hetero = ANDERS

Stijl of krullen?

Blijkbaar is het gen van krullend haar sterker..

Gen voor krullen = dominant (STERKER)

Gen voor steil = recessief (ZWAKKER / VERLIEST)

Stijl of krullen?

Deze persoon is heterozygoot voor haarvorm

Het gen van krullend haar is dominant

Stijl of krullen?

Deze persoon heeft twee gelijke genen (homozygoot). Deze genen zijn recessief.

Deze persoon is homozygoot recessief. 

Stijl of krullen?

Deze persoon heeft twee gelijke genen (homozygoot). De genen zijn dominant.

Deze persoon is homozygoot dominant.  

Een paar logische regels

• Een dominant gen is een gen dat altijd tot uiting komt in het fenotype.
  
• Bij iemand die heterozygoot is komt het dominante gen tot uiting.
• Een recessief gen komt alleen tot uiting als er geen dominant gen aanwezig is.
  
• Organismen waarbij het recessieve gen tot uiting komt zijn homozygoot voor deze eigenschap.

Mutatie in lichaamscel

Mutatie in geslachtscel

Albino/ albinisme

                                                               

                                                               

Een Albino kan geen pigment (melanine) aanmaken.

De huid en haren zijn helemaal kleurloos.                                                

Iemand met albinisme noem je een mutant.

Mutagene invloeden

Mutagene invloeden zijn dingen die je DNA kunnen laten muteren.

Kanker

Mutatie in celdeling -> cel gaat te vaak delen -> kankergezwel

Wat is kanker eigenlijk?

 Kankercel= Als een cel niet stopt met delen

  1 cel worden er 2, 2 cellen worden er 4 …, de kankercellen hopen zich snel op. 

Tumor= een kluitje of klompje cellen

Kwaadaardige tumor=  tumor maakt omgeving kapot en je wordt er ziek van. Je hebt dan kanker.

Wat zou er kunnen gebeuren wanneer kankercellen van een kankergezwel loslaten? Kijk goed wat je ziet.

Ontstaan van kanker

Doel: je kunt uitleggen hoe kanker ontstaat.

Aan het werk

Opdracht 1 t/m 9  van basisstof 5.3

Opdracht 4 hoef je niet te maken. 

Wat is een allel?

1. Dit is een andere benaming voor een gen
2. Dit is een erfelijke ziekte
3. Dit is een mutatie in en geslachtschromosoom
4. Dit is een variant van een gen

Welk gen overheerst?

1. Dominant gen
2. Recessief gen
3. Intermediar gen
4. Alle genen

Wat heeft meer invloed? Een mutatie in een geslachtscel of een mutatie in een lichaamscel?

1. Geslachtscel
2. Lichaamscel
3. Beide evenveel

Een individu met een dominant allel heeft altijd het fenotype wat bij dat allel hoort

1. Waar
2. Niet Waar

Welke kleur ogen heeft de persoon met chromosomenpaar 1?

1. Bruine ogen
2. Blauwe ogen
3. Combinatie van bruin en blauwe ogen