Formatief handelen & Executieve functies

• Studielessen
• Middelbare school
• vmbo b
• Leerjaar 1

Formatief handelen

Onder formatief handelen worden alle activiteiten verstaan die leerlingen en docent uitvoeren om de leeractiviteiten van leerlingen in kaart te brengen, te interpreteren en te gebruiken om betere beslissingen te maken over vervolgstappen (Black & William, 2008).

Formatief handelen in de lespraktijk

De docenten op het Johan de Witt maken tijdens de scholing in Formatief handelen onder andere kennis met het principe 'backwards design', waarbij ze het ontwerp van een lessenserie starten met het eind voor ogen.

Vervolgens bepalen zij de (voorwaardelijke) voorkennis, nieuwe kennis en nieuwe vaardigheden en richten zij de verschillende lessen hiermee in. 

Formatief handelen in de lespraktijk

In het Praktijkonderwijs wordt er gewerkt met maatschappelijke thema's en is het docenten niet vreemd om lessenseries van het begin tot eind zelf te ontwerpen. Echter leren zij nu om dus bij het einde te beginnen. 

Het maken van een kenniskaart helpt om overzicht te creëren. 

Kenniskaart kommagetallen

Lesformat 

Er is een lesformat ontworpen waarin de verschillende fases van de Kijkwijzer, evenals elementen van Formatief handelen ingebouwd zijn.

Collega's worden er zo aan herinnerd hun lessen volgens de principes van de Kijkwijzer en Formatief handelen in te richten.

https://www.lessonup.com/app/lesson/pyHpLpLjuCvc86nWv/kYnpSHCxZ4sNbXRWx

Fase 1

1. Leerlingen zijn, ongeacht de les(vorm), startklaar om te beginnen.
2. Voorkennis wordt geactiveerd a.d.h.v. verschillende werkvormen (map TOOLS).
3. Alle docenten starten met de leerdoelen, om die aan het eind van de les weer terug te halen.

De eerste drie bouwstenen: ‘startklaar’, ‘voorkennis activeren’ en ‘gericht op de leerdoelen’ vormen samen de startfase van iedere les. Nadat iedereen startklaar zit, wordt allereerst voorkennis opgehaald die belangrijk is voor het leerdoel en hier worden de leerlingen ook bij betrokken. Daarnaast wordt het leerdoel benoemt en visueel weergeven. 

Fase 2

4. Docenten stimuleren a.d.h.v. werkvormen verschillende interacties tussen leerlingen (onderling) en de docent. Door na te denken over een feedbackproces, is feedback niet alleen docent-gestuurd.

5. Docenten koppelen de stof zoveel mogelijk aan de leefwereld van leerlingen en combineren

hierbij woord en beeld.

In de tweede fase staat de interactieve instructie centraal. De docent doet eerst voor, maar al snel is er sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid in het leerproces van de leerlingen. De bouwstenen ‘inclusieve didactiek’ en het doen van een beroep op ‘concrete en herkenbare voorbeelden’ vormen hier de basis voor. 

Fase 3

6. Docenten wisselen af in verwerkingsvormen, passend bij de leerdoelen. Leerlingen zijn per vak opgedeeld in niveaugroepen zodat de docent hen zoveel mogelijk op niveau kan bedienen.

7. De docent maakt de leerlingen bewust van waar zij vandaan komen, waar ze nu staan en 
waar zij uiteindelijk naartoe gaan (feedback, feedup en feedforward), gekoppeld aan de leerdoelen. 

In de derde fase staat de actieve verwerking van de stof centraal, waarbij vooral de leerlingen aanzet zijn. De docent zet in op ‘activerende en afwisselende werkvormen’ en ‘formatief handelen’. Dit maakt dat het voor leerlingen steeds duidelijk is waar zij staan, waar zij naartoe werken en wat ervoor nodig is om de volgende stap te kunnen maken. 

Fase 4

8. De docent haalt aan het einde van de les de lesdoelen terug en evalueert of deze behaald zijn. Hierbij wordt er ook naar het proces gekeken. Daarnaast blikt de docent vooruit, zodat de leerlingen weten waar ze staan en waar ze naartoe gaan.

Tot slot, bestaat elke les uit een vierde fase waarin de docent controleert of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn. Bij deze fase hoort de achtste bouwsteen ‘afsluiting’, waarin de docent leerlingen een spiegel voorhoudt en hen leert reflecteren op hun eigen leerproces. Gedurende deze vier lesfasen komen de zes rollen van de leraar: gastheer, presentator, didacticus, pedagoog, coach en afsluiter expliciet terug. 

Concrete voorbeelden

Les begrijpend lezen:

https://www.lessonup.com/nl/lesson/tPs9NeBMY7p5nA6wr?utm_source=app&utm_campaign=shared-lesson-app&utm_content=1665053826220&utm_medium=shared-link

Concrete voorbeelden

AVO:

• Leerlingen maken zodra zij binnenkomen een startopdracht die gaat over de inhoud van de les, om het niveau op dat onderdeel te pijlen. Leerlingen die de stof al beheersen, hoeven niet mee te doen met de instructie.

• AVO:
  Leerlingen bekijken voorbeelden uit de voorgaande les en bespreken deze in groepjes, om vervolgens klassikaal te bepalen wat de 'beoordelingscriteria' zijn. Leerlingen hebben nu kwaliteitsbesef en kunnen het eigen werk of dat van een ander beoordelen a.d.h.v. zelf opgestelde criteria.

Concrete voorbeelden

Praktijkvak Zorg & Welzijn

• Leerlingen gaan na een korte uitleg in groepjes t-shirts opvouwen en concluderen aan het einde dat de stapels er rommelig uit zien. Er worden vervolgens klassikaal criteria opgesteld waaraan de leerlingen zich dienen te houden. Wie maakt er nu de netste stapel?

Praktijkvak Horeca:

• <nog in te vullen>

Concrete voorbeelden

L.O.:

• Leerlingen schrijven bij de start van een L.O.-les de regels van Basketbal op een wisbordje. Aan het einde van de les vullen ze deze regels aan met regels die ze tijdens deze les hebben geleerd. Dit is meteen hun exit-ticket. 

L.O.:

• De leerlingen gaan een duurloop uitvoeren. De docent bespreekt vooraf misconcepties en laat de leerlingen vervolgens een ronde om het veld lopen. Bij aankomst spreekt de docent leerlingen individueel aan, gevolgd door een klassikale evaluatie. De leerlingen krijgen daarna de kans zichzelf te verbeteren.

Executieve functies

Binnen het Praktijkonderwijs bieden we in leerjaar 1 en 2 de Executieve functies aan. Dit doen wij in samenwerking met Schoolblocks. In leerjaar 1 bieden we de P.O.-lessen aan, gevolgd door de V.O.-lessen in leerjaar 2.

De overige opleidingen binnen onze school volgen de lessen van Opnij. De lessen van Schoolblocks zijn in samenwerking met Opnij gemaakt, en passen beter bij het niveau van Praktijkonderwijs.

Executieve functies P.O. (leerjaar 1)

Executieve functies V.O. (leerjaar 2)

Vragenlijst Executieve functies

In samenwerking van Opnij hebben een aantal collega's vanuit het Praktijkonderwijs de Vragenlijst Executieve functies aangepast naar het niveau van Praktijkonderwijs.

Hierbij zijn zaken als 'huiswerk' weggelaten omdat de leerlingen in het Praktijkonderwijs geen huiswerk maken. 

Daarnaast zijn de vragen versimpeld en hoeven de leerlingen per functie
slechts 4 vragen te beantwoorden.

Vragenlijst VMBO - VWO

Vragenlijst PRO