4.3 Nieuwe steden gaan handeldrijven.

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

De Middeleeuwen

Hallo 1 havo

Vorige les hebben we het over de kruistochten gehad. Deze les gaat over de opkomst van nieuwe steden en het toenemen van de handel rond het jaar 1000. Tot die tijd waren de meeste mensen in Europa boeren.  Maar dit gaat veranderen. Waarom? Dat ga jij ontdekken!

Werk zorgvuldig door de powerpoint heen. Huiswerk staat weer aan het einde. Lever het bij je docent in voor vrijdag  16 uur. (10 april) Succes!

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier steden in de Middeleeuwen ontstonden, en waarom die steden belangrijk waren voor de handel.

Hoe zat het ook alweer met de Middeleeuwen?

• De tijd na het Romeinse Rijk (Oudheid) en vóór de Nieuwe Tijd.

• Het ligt in het midden van die twee perioden: tussenperiode

• Ongeveer tussen 500 en 1500

• Vroege Middeleeuwen: 500-1000
• Late Middeleeuwen: 1000-1500

Tijd van Grieken en Romeinen

(500 v. Chr. - 500 n. Chr.)

Tijd van Monniken en Ridders

(500-1000)

(Vroege Middeleeuwen)

Tijd van Steden en Staten

(1000-1500)

(Late Middeleeuwen)

1492: Columbus 'ontdekt' Amerika

(Einde van de Middeleeuwen)

⚓️

476: Val van het West-Romeinse Rijk

(Begin van de Middeleeuwen)

🔥

Tijd van Ontdekkers en Hervormers

(1500-1600)

Tijd van Regenten en Vorsten

(1600-1700)

Tijd van Pruiken en Revoluties

(1700-1800)

Late Middeleeuwen

• Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

• Het is 'veiliger' en 'rustiger'
• Er komt meer handel
• Geld komt weer terug
• Bevolking groeit

• Er ontstaan steden

• Macht van de steden neemt toe
• De adel krijgt (soms) minder macht

Dit is een plattegrond van Zwolle in de Middeleeuwen

De Nederlanden in de middeleeuwen

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen
  

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

• In die gebieden was een heer, edelman, (bijv. graaf of hertog) de baas

• Hij maakte de wetten

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Verbeteringen in de landbouw

Rond het jaar 1000

• IJzeren ploeg
• Halsjuk (voor de ossen)
• Gevolg: er ontstaan overschotten om mee te handelen.

Steeds meer handel

• Verbeteringen in de landbouw leveren meer oogst op
  
• Overschotten worden verkocht of geruild op markten 
• Geld wordt steeds meer gebruikt als (handig) ruilmiddel
• Einde aan de aanvallen van Vikingen in West-Europa: meer veiligheid
• Handelaren komen daardoor in verschillende landen en nemen andere producten (wijn of zijde) mee.

Steden ontstaan

• Handelaren komen vaak op dezelfde plek: om te overwinteren en hun spullen op te slaan.
• Deze plekken liggen op een goede plek: kruispunten van wegen en/of rivieren, meestal in de buurt van een kasteel of klooster
• Op deze plekken waren vaak al jaarmarkten
• Langzaam ontstaan hieruit nederzettingen, die uitgroeien tot steden.

Blij met de stad!

• Alle inwoners van een graafschap moesten gehoorzaam zijn aan de heer.
  
• Ook de inwoners van steden, maar die wilden liever eigen baas zijn

• De heer vond een machtige en rijke stad helemaal niet erg: al die rijkdom!
• De inwoners van de stad en heer maken afspraken, vastgelegd in stadsrechten.

De stad Dordrecht kreeg in 1220 stadsrechten van graaf Willem I van Holland. Daarmee is het één van de oudste steden van Nederland

Stadsrechten

• Een stad met stadsrechten mag een stadsmuur bouwen
• De stad mag zelf rechtspreken, maar een ambtenaar (de schout) van de heer moet wel aanwezig zijn en een deel van de boetes is voor de heer

• De inwoners van een stad waren vrije poorters (geen bezit van de heer)

• In ruil voor deze rechten moet de stad belasting betalen

De Hanze

• De meeste steden hadden een plein, waarop markten werden gehouden.
• De belangrijkste markt was de jaarmarkt, die een paar weken duurde.
• Veel handelaren reisden van jaarmarkt naar jaarmarkt.

• Een groep steden in Europa werkte samen om meer handel te krijgen. 
• Ze noemden hun vereniging de Hanze.

Dit is een plattegrond van Deventer, een van de Hanze-steden.

Kaart waarop alle Hanze-steden te zien zijn. De steden van de Hanze lagen vooral in Duitsland. Hier in Nederland waren onder andere de IJsselsteden Kampen, Zwolle en Deventer lid van de Hanze. 

Handelaren van Hanzesteden hadden allerlei voordeeltjes als ze handelden in elkaars steden. Ze betaalden bijvoorbeeld minder tol en belasting. 

Koggeschip

Het Koggeschip was een handelsschip en kon veel lading mee nemen. Dit was het belangrijkste schip dat de Hanzesteden gebruikten om over de Oostzee & de Noordzee te varen. Door de jaren heen hebben archeologen veel koggeschepen gevonden. 

Dankzij die vondsten hebben onderzoekers dit model kunnen maken.

Video

Canonclips: De Hanze

Rond het jaar 1000 groeiden de oogsten snel. Welke oorzaak had dat?

1. De boeren hadden geleerd het land te bemesten.
2. De boeren lieten hun kinderen meehelpen op het land.
3. Er kwamen steeds meer boeren, omdat de mensen in steden ook moesten eten
4. De boeren gebruikten betere werktuigen.

Steden ontstonden vaak op kruispunten van wegen of rivieren.

1. Waar
2. Niet waar

Van wie kreeg een stad, stadsrechten?

1. Magistraat
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

Stadsrechten: het recht van een stad op eigen winkels.

1. Waar
2. Niet waar

Waarom was een heer blij met de opkomst van de steden.

1. Hij hoefde zelf minder te doen in het bestuur.
2. De steden boden meer veiligheid.
3. Door belastingen kreeg hij meer inkomsten.
4. Hij kon op de markt zijn overschotten verkopen.

Hoe noem je de vrije inwoners van de stad?

1. Boeren
2. Handelaren
3. Burgers
4. Poorters

Waarom werd de Hanze opgericht?

1. Om handelsvoordelen te krijgen.
2. Om veilig te kunnen handelen.
3. Om steden machtiger te maken.
4. Om betere schepen te bouwen.

Wat was geen Hanze stad?

1. Zwolle
2. Deventer
3. Rotterdam
4. Kampen

Aan de slag:

Nadat je de powerpoint en paragraaf 4.3 hebt doorgelezen beantwoord je de volgende vragen in een verslag: 

1. De boeren kregen grotere oogsten. Waardoor kwam dat? 

2. En waarom was dit een oorzaak voor de opkomst van nieuwe steden?

3. Weet je nog meer oorzaken voor de opkomst van nieuwe steden?

Je verslag is minimaal een half a-4tje. Lever het in bij je docent in de elo.

Veel succes!