Celdeling

• Biologie
• Secundair onderwijs

Lesdoelen

Op het einde van deze les ken je bouw, de eigenschappen en de functie van de celkern en DNA.

Celkern- de bouw

• kern poriën
• kernplasma
• kernlichaam
• chromosomen

wat zou de functie van de kern poriën zijn?

Aan wat denk je bij de term chromosomen?

de celkern - eigenschappen

• bescherming genetisch materiaal 
• communicatieverkeer cytoplasma <-> kernplasma
• gecontroleerde omgeving voor transcriptie en DNA-replicatie

de celkern - functie

• start synthese eiwitten
• kernlichaampje rol bij aanmaak ribosomen
• replicatie DNA - dochtercellen

de celkern maakt zelf de enzymen aan

1. waar
2. niet waar

transcriptie is het overschrijven van de genetische code

1. waar
2. niet waar

wat betekent volgens jullie DNA replicatie?

Bouw van DNA

• Twee lange ketens van nucleotiden
  
• Dubbele helix

Wat vormt de ruggengraat van de dubbele helix van DNA?
(2 antwoorden)

1. Waterstofbruggen
2. Desoxyribose
3. Stikstofbase
4. Fosfaatgroep

In welk deel van de cel vind je DNA?

1. cytoplasma
2. celkern
3. celmembraan
4. celwand

Uit hoeveel strengen bestaat DNA?

1. 3
2. 1
3. 5
4. 2

Hoeveel verschillende bouwstenen komen voor in DNA?

1. 4
2. 3
3. 2
4. 1

Toepassingsvraag

Bij de chemische analyse van de basen van het DNA van een bepaald organisme vinden onderzoekers dat 23% van de base adenine is. Wat is dan de procentuele samenstelling van de basen van het DNA?

• Adenine en thymine vormen basenparing, er zijn daarom evenveel adenine als thymine moleculen. 
• A = 23%         T = 23%            
• in totaal 46% ->     100% - 46% = 54% (C + G)

• Cytosine en guanine vormen basenparing, er zijn daarom evenveel cytosine als guanine moleculen
• G = 54%/2 = 27%       C = 27% 
  

Stikstofbasen in DNA

Bij een DNA-molecuul bestaat 15% van de basen uit guanine.

Wat is dan het gehalte van de andere drie basen?

1. 15% adenine, 35% cytosine en 35% thymine
2. 30% adenine, 20% cytosine en 35% thymine
3. 30% adenine, 35% cytosine en 20% thymine
4. 35% adenine, 15% cytosine en 35% thymine

Als 20% van het DNA molecuul thymine bevat, wat is het percentage Adenine?

1. 50%
2. 25%
3. 20%
4. 10%

Uit welke onderdelen bestaat een DNA nucleotide?

1. fosfaatgroep en stikstof base
2. fosfaatgroep, stikstofbase en suikermolecuul
3. OH-groep en fosfaatgroep
4. adenine, guanine, cytosine en thymidine

Hoe worden de verbindingen tussen nucleotiden in het DNA gevormd?

1. Peptidebinding
2. Zwavelbrug
3. Waterstofbrug

Hoe noemt het verdubbelen van DNA

1. DNA-transcriptie
2. DNA-multiplicatie
3. DNA-replicatie
4. DNA-translatie

Chromosomen

Chromosomen

= dubbel gespiraliseerd DNA omwikkeld rondom eiwitten

Verschil chromosoom en DNA 

• pakkingsgraad van het molecuul

Bij ieder (normaal) organisme ligt het aantal chromosomen vast.

Weetje. Hoeveel DNA hebben de mens en de chimpansee gemeenschappelijk?

1. 95,3%
2. 100%
3. 98,7%
4. 60,2%

Chromosomen 

Wat is een nucleosoom?

Wat is chromatine?

1. dubbel gespiraliseerd DNA rond eiwitten
2. DNA gewikkeld rondom histonen
3. gespiraliseerde kralenketting van DNA rond histonen

Wat is het verschil tussen DNA en chromosomen?

Celdeling

Waarom worden in ons lichaam nieuwe cellen gemaakt?

Waarom worden in je lichaam nieuwe cellen gemaakt?

- groei

Groeien

Herstel

Voortplanting

Mitose 

• gewone celdeling 
• in alle cellen en weefsels in ons lichaam 
• diploïde (2n) moedercel -> twee diploïde (2n) dochtercellen 

Wat is een andere naam voor de mitose

1. reductiedeling
2. gewone celdeling
3. speciale celdeling

In welke cellen neemt de mitose plaats?

1. Interfase 

Celcyclus = interfase + M-fase (mitose)

Interfase 

• G1-fase: cel voert zijn functie uit (vb. spiercellen), groeit  
• S-fase: DNA-replicatie
• G2-fase: cel groeit, gekopieerd DNA wordt gecontroleerd (apoptose) 

2. Profase 

• chromatine condenseert tot chromosomen
• = chromatinecondensatie 
• veroorzaakt door condensine (eiwit) complex 

2. Profase 

twee identieke kopieën van elk chromosoom aanwezig

= zusterchromatiden 

3. Metafase 

Prometafase

• chromosomen volledig gespiraliseerd
• kernmembraan verbrokkelt 
• microtubuli van spoelfiguur dringen door in kern
• bij centromeer ontwikkelt een insnoering  

3. Metafase 

• centrosomen volledig naar polen van de cel 
• centromeren van elk chromosoom in één vlak in het centrum = equatorvlak  

Op welke afbeelding zie je de Metafase?

1. 
2. 
3. 
4. 

Welke stap geeft de metafase weer?

1. Stap A
2. Stap B
3. Stap C
4. Stap D

4. Anafase 

• verbindingen tussen chromatiden laten los 
• spoeldraden verkorten 
• zusterchromatiden bewegen naar tegengestelde polen  
• chromosomen zijn V-vormig 

5. Telofase 

• chromatiden verpakt in kernenveloppe 
• despiraliseren chromosomen tot chromatine
• resterende microtubuli van spoelfiguur depolymeriseren 
• twee nieuwe kernen 

6. Cytokinese

• cytoplasma en organellen worden verdeeld 
• cellen na insnoering meteen nieuwe aparte cellen 

Wat is de volgorde van de fasen van mitose?

1. profase-metafase-anafase-telofase
2. metafase-anafase-profase-telofase
3. anafase-telofase-profase-metafase
4. telofase-profase-metafase-anafase

Een menselijke cel bevat 46 chromosomen. Hoeveel chromatiden bevat een menselijke cel maximaal tijdens de mitose?

In welk deel van de celdeling deelt de cel zelf?

1. interfase
2. profase
3. cytokinese
4. G1 fase

Fasen van de mitose staan in willekeurige volgorde: metafase, profase, telofase en anafase.
Bij welk(e) van deze fasen bestaan de chromosomen uit één chromatide?

1. Telofase
2. Profase
3. Anafase
4. Metafase

Uit hoeveel chromatiden is een crhomosoom tijdens de metafase opgebouwd?

1. 1
2. 2
3. 4
4. 8

Wat betekent meiose?

Meiose

=reductiedeling

• # chromosomen in cellen gehalveerd tijdens deling
• diploïde cel naar haploïde cel (2n cel -> n cel)

Geslachtsorganen

• teelballen (bij man)
• eierstokken (bij vrouw)

Meiose

1. Interfase 

Celcyclus = interfase + M-fase (meiose)

Interfase 

• G1-fase: cel voert zijn functie uit (vb. spiercellen), groeit  
• S-fase: DNA-replicatie
• G2-fase: cel groeit, gekopieerd DNA wordt gecontroleerd (apoptose) 

Meiose 1 

• profase 1
• metafase 1
• anafase 1 
• telofase 1 en cytokinese 

Profase 1

• chromatinecondensatie (chromosomen worden zichtbaar)
• kermembraan en nucleoli verdwijnt
• spoelfiguur wordt gevormd 
• homologe chromosomen vormen paren 

Crossing-over in profase 

niet-zusterchromatiden van homoloog chromosomenpaar gaan over elkaar liggen 

thv chiasmata stukjes chromatiden uitwisselen

Genetische recombinatie

• chromatiden nieuwe genetische samenstelling
• zusterchromatiden geen identieke kopieën 

Metafase 1

• spoelfiguur zichtbaar
• 2 homologe chromosomen als één geheel naar het evenaarsvlak 
• 23 eenheden in evenaarsvlak 

Anafase 1

• twee homologe chromatidenparen ( chromosomen) worden gesplitst
• aangezien elk chromatidenpaar een centromeer bezit, moeten deze niet gesplitst worden zoals bij de mitose
• De chromatidenparen migreren elk naar een pool met behulp van de spoeldraden

Telofase 1 en cytokinese 

• n chromosomen komen aan bij polen 
• elk chromosoom = zusterchromatiden (niet identiek)
• insnoering moedercel thv evenaarsvlak
• 2 haploïde dochtercellen
• interkinese (rustperiode) 

Meiose 2

Na interkinese start 2e meiotische deling 

-> zelfde als mitose, eindresultaat anders 

• profase 2
• metafase 2
• anafase 2
• telofase 2 en cytokinese

Profase 2 

Korte fase want:

• chromosomen al in gecondenseerde vorm
• chromosomen al los in cytoplasma 

Nieuw spoelfiguur loodrecht op spoelfiguur 1e meiotische deling 

Metafase 2

chromosomen willekeuring in evenaarsvlak 

spoeldraden van spoelfiguur verbonden aan centromeer 

Anafase 2 

centromeren gesplitst 

chromatiden (chromosomen) naar tegenovergestelde polen

Telofase 2 en cytokinese

• spoelfiguren afgebroken 
• chromosomen despiraliseren tot chromatine
• nieuwe kernmembranen 
• cytoplasma verdeeld
• 4 niet-identieke haploïde cellen  

Verschil tussen mitose en meiose 

Zoek 3 grote verschillen tussen mitose en meiose, door de verschillende fasen te vergelijken in uw cursus. 

Schrijf deze verschillen op in uw cursus op p. 24. 

Verschil mitose en meiose 

• dochtercellen mitose zijn genetisch identiek aan elkaar en aan de moedercel in tegenstelling tot de meiose waar de dochtercellen genetisch uniek zijn.
• profase 1 van meiose homologe chromosomen paarvorming, bij profase mitose niet 
• anafase van de mitose worden de genetisch identieke zusterchromatiden van elkaar gescheiden, terwijl in de anafase 1 van de meiose homologe chromosomen uit elkaar worden getrokken