3.4: De stedelijke cultuur van Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

3.4: De stedelijke cultuur van Nederland

Deze les:

•  Afsluiten paragraaf 3.3
  
• leerdoelen paragraaf 3.4
• Uitleg 3.4
• Aan de slag met het uitwerken van de leerdoelen en begrippen.

Aan het einde van deze les:

... heb je laten zien dat je het verschil tussen VOC en WIC kent.

...  heb je laten zien dat je goede antwoorden kunt geven op toetsvragen.

... heb je geleerd  hoe de welvaart in Nederland leidde tot een bloeiende cultuur.

... heb je geleerd welke religieuze vrijheid er was in Nederland

... kun je in je eigen woorden uitleggen wat de begrippen: gewetensvrijheid, gedoogd en gereformeerden betekenen.

VOC

WIC

Heeft de afbeelding te maken met de handel van de VOC of die van de WIC, gebruik in je antwoord het begrip: driehoekshandel.

3.4: De stedelijke cultuur van Nederland.

In deze paragraaf leer je: 

•  hoe de welvaart in Nederland leidde tot een bloeiende cultuur.
•  welke religieuze vrijheid er was in Nederland.
• welke migranten zich in Nederland vestigden en waarom.

Welvaart en cultuur:

• Nederland in de Gouden Eeuw is calvinistisch, calvinisten staan voor soberheid, maar Nederland was ook een land van rijke burgers met veel geld.
• Schilderijen uit de Republiek zijn anders dan die van andere landen. 

Andere landen:

• Koning
• afbeeldingen voor de Katholieke kerk
• afbeeldingen van hoge edelen 

De Republiek:

• Geen koning
• alleen de Oranjes waren van hoge adel
• katholieke kerk is verboden
• calvinisten wilden geen kunst in de kerk.
• opdrachten voor situaties uit het dagelijks leven, individuele portretten, groepsportretten 

Sinds is de Nachtwacht 363 bij 438 cm, maar dat was het schilderij niet toen Rembrandt het maakte! Het was toen een stuk groter: 500 bij 387 cm. Maar omdat het schilderij niet paste op de plaats waar het zou gaan hangen in het stadhuis op de Dam (tegenwoordig Paleis op de Dam), werden er in 1715 stukken vanaf gesneden.

Benieuwd hoe de Nachtwacht eruit zag vóór de stukken eraf waren gesneden? Klik op de afbeelding rechtsonder in de hoek.

De Nachtwacht heet tegenwoordig zo, maar de oorspronkelijke titel is: De compagnie van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren.

Het is onduidelijk waar de naam Nachtwacht precies vandaan komt. Is het misschien de kleur van het schilderij? Of was dit inderdaad een nachtwacht?

Kapitein Frans Banninck Cocq

Luitenant Willem van Ruytenburgh

Schilderijen van schutterijen (een soort politie) waren erg populair in de tijd. De leden van een schutterij betaalden veel geld om er goed en stoer uit te zien. Rembrandt had voor het maken van dit schilderij ongeveer 3500 gulden verdiend. Dat was in die tijd veel geld, maar niet ongebruikelijk voor een schilderij van Rembrandt.

Is dit Rembrandt zelf? Sommige mensen zeggen van wel.

Het meisje stelt een soort mascotte voor. Aan haar riem hangt een dode vogel. Vooral de twee poten van het beest, de klauwen, zijn duidelijk te zien. Ze zijn het symbool voor de kloveniers (de schutters), die ook wel klauweniers werden genoemd.

Kloveniers waren schutters met een musket (geweer). Rembrandt heeft in zijn schilderij laten zien wat er allemaal bij komt kijken om zo'n musket te gebruiken. Zo vult er één zijn musket met kruit; ééntje schiet zijn musket af en een ander reinigt zijn musket door het kruit weg te blazen.

Het is bijna niet te zien, maar in hun wapen hadden de Kloveniers twee klauwen van een vogel. Die twee klauwen zie je ook weer terug bij de vogel die het meisje bij zich draagt.

Op dit schild staan de namen van de personen die zijn afgebeeld (en waarschijnlijk ook hebben betaald).

Hoeveel is de Nachtwacht waard? Dat is niet te zeggen: het schilderij is nooit verkocht of te koop aangeboden. Er is later weleens geprobeerd om het uit te rekenen. Ze kwamen toen uit op een bedrag van 500 miljoen Euro!

De signatuur (soort handtekening) van Rembrandt: Rembrandt f 1642

Sommige leden van de schutterij weigerden te betalen toen ze het schilderij zagen: ze stonden er maar half op! Of keken de andere kant op! "Daarvoor ga ik niet betalen!", zeiden sommigen

Honden op schilderijen waren vaak een teken van trouw ('trouwe viervoeter'). Of de hond in dit schilderij dezelfde functie heeft, trouw aan de stad Amsterdam, is niet bekend.

De Nachtwacht lijkt misschien een rommeltje, maar als je goed kijkt zitten er duidelijk 'lijnen' in. Dat zie je bijvoorbeeld aan de lansen en geweren.

Welvaart en cultuur:

• schilderkunst is het beroemdste voorbeeld van de stedelijke cultuur van de Republiek
• maar ook literatuur, verhalen en gedichten die bedoeld waren als kunst bloeide.
• Dankzij de rijke burgerij bloeide ook de bouwkunst. Beroemdste voorbeeld: stadhuis van Amsterdan (nu paleis op de dam) 

Zoek de 4 verschillen. Sleep de rondjes naar de verschillen in de afbeelding rechts.

Veel vrijheid:

In de Republiek was meer vrijheid dan in andere Europese landen:

• boeken drukken die in andere landen verboden waren.
• mensen mochten geloven wat ze wilden, niemand werd vanwege zijn geloof vervolgd. Dit betekende niet dat iedereen zijn geloof openlijk mocht uitoefenen, er was gewetensvrijheid, geen godsdienstvrijheid.

Staatsgodsdienst:

• calvinisme
• Alleen gereformeerden (zo werden de Calvinisten genoemd)  konden regent worden of een overheidsfunctie krijgen.
• Bijbel is Gods woord.
• Staten-Generaal liet een nieuwe bijbelvertaling maken, de Statenbijbel.
• dominees veel invloed op het dagelijks leven, maar niet altijd krijgen ze hun zin. 

Ons' lieve heer op solder:

• De katholieke kerk was verboden.
• katholieke bijeenkomsten gedoogd (toegelaten)
• Mag niet opvallen, dus ontstaan er schuilkerken

Joden:

• In sommige steden niet toegelaten, Deventer en Utrecht.
• In andere steden meer rechten dan katholieken, Amsterdam en Middelburg.
• Rijke joden bouwden in de jaren 1670 de grootste synagoge ter wereld in Amsterdam 

Aan de slag:

• Lees de eerste twee kopjes theorie van paragraaf 3.4 en werk de leerdoelen uit ( de eerste twee)
• Zoek een schilderij van een Nederlandse schilder uit de Gouden Eeuw, sla een afbeelding van dit schilderij op en zorg dat je kunt uitleggen waarom dit een goed voorbeeld is van kunst uit deze tijd.