5.4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.4 - De opstand

Schrijf op: 

het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

Planning

• Terugblik vorige week
• Verhaal van Nederland
• Tijdlijn maken deel 1
• Zelfstandig werken (15 minuten)
• Uitleg
• Afronden

Wat was de enige kerk in de middeleeuwen?

→Sleep de onderdelen naar de juiste plek

Protestant

Katholiek

Maarten Luther

De Paus

Aflaten

Bijbel in volkstaal

Latijnse kerkdienst

Sober

Beeldenverering

Reliekenverering

'Kale' kerk

Beelden in de kerk

'Magische' handelingen

Sobere handelingen

Maarten Luther is het niet eens met de grote rijkdommen
van de Kerk en de geestelijken.

Op welke manier kwam de Kerk aan haar rijkdommen?

1. Mensen kochten hun zonden af met een aflaat.
2. Mensen handelden met de Kerk.
3. De Kerk veroverde rijke gebieden.
4. Mensen hadden medelijden met Kerk en gaven geld.

Welke van de stellingen is juist?


1 Toen Luther zijn stellingen bedacht wilde hij een
nieuwe kerk beginnen.
2 De Paus wilde wel met Luther praten over zijn
ideeën.

1. Alleen 1 is juist
2. Alleen 2 is juist
3. Beide zijn juist
4. Beide zijn onjuist

Wat vond Luther?

'De bijbel lezen en bidden is het belangrijkste'

1. Juist.
2. Nee, het GS-boek lezen is het belangrijkste...
3. Ligt eraan of er stroopwafels zijn...
4. Onjuist.

Maarten Luther had ... punten van kritiek op de katholieke kerk.

1. 75
2. 85
3. 95
4. 105

Wat zijn Calvinisten?

1. Aanhangers van de iemand
2. Aanhangers van de Christelijke hervormer Calvijn
3. Aanhangers van de protestante hervormer Calvijn
4. Aanhangers van de Joodse hervormer Calvijn

Zet de tekstblokken op volgorde van vroeg naar laat. 1 = wat gebeurde er eerst, daarna 2 enzovoort

1

2

3

4

5

Luther gaat op reis naar Rome.

De Protestantse kerk splitst zich af van de Katholieke kerk.

Alle Christenen in West-Europa zijn Katholiek.

Luther schrijft zijn 95 stellingen over de Kerk.

Luther moet voor de Duitse keizer komen en zijn acties uitleggen.

80 jarige oorlog/
Nederlandse opstand

Leerdoelen

• In deze paragraaf leer je hoe en waardoor Nederlanders in opstand kwamen tegen hun vorst.

• In deze paragraaf leer je hoe de opstand een oorlog werd.

Tijdlijn maken

Huiswerk

Controle

Lees 5.4

Maak 1c, 2 en 14

14 maak je met het stappenplan

Protestants of Katholiek?

Karel V is:

1. Protestants
2. Katholiek

De Nederlanden

• Nederland bestond nog niet
  
• 'De Nederlanden'
• Karel V als heer van de Nederlanden (huwelijken)
• Hij ook keizer Duitse Rijk en koning van Spanje
• Kon niet overal zijn: stadhouder
• Zoon Fillips II volgt hem op.

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk.
De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen.
In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Veranderingen 

in de Nederlanden

• Filips wil vanuit Spanje regeren 
• Margaretha van Parma als landvoogdes
• Volgt bevelen van Filips op
• Stadhouders voeren haar bevelen op (met tegenzin!)
  
  
• Spaanse edelen aan de macht
• 1 rijk
• Katholiek zijn

De spanningen nemen toe...

• Edelen willen protestanten niet hard aanpakken
• Smeekschrift aan landvoogdes
• Voorlopig geen vervolgingen.

De Beeldenstorm

1566

• Minder onrust, tot augustus 1566
• Vernieling honderden kerken
• Deze Beeldenstorm werd overigens niet alleen gedaan door fanatieke protestanten, maar ook door arme en hongerige katholieken en relschoppers.

Filips is woedend!

• Generaal Alva → eindigen Beeldenstorm
• Zware straffen
• Alva als nieuwe landvoogd

• Sommige edelen, zoals Willem van Oranje, vluchtten uit de Nederlanden.

Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Succes voor de opstandelingen 1572-1579

• In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen.
• Hoewel het niet helemaal volgens plan verloopt, is er succes:
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen

Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

Burgeroorlog

• De eerste jaren van de Opstand waren er niet alleen gevechten tussen de Nederlanders en Spanjaarden.
• Het was ook een burgeroorlog:
  een oorlog tussen protestantse- en katholieke Nederlanders.
• Zo was Amsterdam tot 1578 aanhanger van Filips II!

Burgeroorlog

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer.
Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol!

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam!
De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II.
Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders!
Dit noem je een burgeroorlog!!

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Klik hier

Huiswerk

Lees 5.4

Maak 1c, 2 en 14

14 maak je met het stappenplan

FORMATIEF SO vóór de toetsweek

Leg eens in eigen woorden (!) uit..

• In deze paragraaf leer je hoe en waardoor Nederlanders in opstand kwamen tegen hun vorst.

• In deze paragraaf leer je hoe de opstand een oorlog werd.

Extra info

Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan.

Het Spaanse leger

Een belegering duurde vaak maanden. Om zich te beschermen tegen weer en wind werden complete tentenkamp rondom de stad gebouwd.

Deze tekening is goed te vergelijken met een stripverhaal: je ziet namelijk de Spaanse legerleider, Don Frederik, op verschillende plaatsen staan.

De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.

De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.

De vestingswerken van de stad Alkmaar waren niet al te best en niet volledig: delen van de stad waren niet verdedigd. In alle haast werden de stadswallen met veel aarde, modder, vuilnis en bouwpuin gebouwd.

Aanvallen is veel gevaarlijker dan verdedigen. Dat is ook goed te zien aan de hoeveelheid slachtoffers. Aan de kant van Alkmaar zijn er ongeveer 50 mensen omgekomen, aan de kant van de Spanjaarden minimaal 500!

Dit zou natuurlijk anders zijn geweest als de stad was ingenomen door de Spanjaarden...

Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan: "Bij Alkmaar begint de victorie" 

De Nederlandse Leeuw in een drukpers aangedraaid door Alva, Granvelle en Margaretha van Parma terwijl Don Frederik de leeuw vasthoudt. Onder de omstanders die toekijken bevinden zich de paus en de koning van Spanje

Filips II, de koning van Spanje

De Paus

Margaretha van Parma

Don Frederik, Spaanse legeraanvoerder en zoon van Alva

De Nederlandse Leeuw

De 'Pers van Verdrukking'

De hertog van Alva

De verscheurde privileges (rechten) van het land

De kapotte kroon van de leeuw

De 'gebroken vrijheid'

Kardinaal Granvelle, een belangrijke adviseur van Filips II

Vrienden van Karel V

Gebieden in Zuid-Amerika die zijn veroverd sinds de ontdekking van Amerika door Columbus.

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk bleef een voortdurende bedreiging voor het rijk van Karel V. Daarnaast was in de Middeleeuwen het christendom de belangrijkste godsdienst in Europa, en de Islam was een grote bedreiging. Karel voelt zich, als koning van Jeruzalem, verplicht om een kruistocht tegen de islam te voeren.

Vrienden van Karel V

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

Door de Spaanse veroveringen in Zuid-Amerika wordt hij heerser over een rijk waar de zon nooit ondergaat.

Hoewel Karel officieel keizer van het Rooms-Duitse Rijk was (zwart omlijnd op de kaart), waren veel van de vorsten in dit rijk niet gehoorzaam aan Karel.

Karel had zeer regelmatig oorlog met Frankrijk, tussen: 1521-1526, 1526-1529, 1535-1538, 1542-1544 en 1552-1559. Dit had vooral te maken met de ligging van beide landen, maar ook met macht en invloed in andere landen.