Tijdvak 4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

H4 Tijd van steden en staten 

Tijdvak 4

Kenmerkend aspect

de opkomst van de handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving

Uitleggen leerdoelen

Rond het jaar 1000 werd het rustiger in Europa.

- Voedseloverschotten

* Landbouwtechnieken:

    # Ijzeren ploeg, Halsjuk

    # gebruik van Trekpaarden

    # Ontginnen woeste gronden

    # Grotere schaal drieslagstelsel

Kenmerkend aspect

de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden

Leerdoelen

De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden 

Je kunt met behulp van twee voorbeelden uitleggen waarom stadsrecht voordelig is voor zowel de adel als de stedelijke burgerij 

Je kunt twee voordelen noemen voor leden van gilden 

Je kunt uitleggen dat de opkomst van handel zorgde dat er meer afspraken in de steden nodig waren 

Je kunt uitleggen dat de opkomst van handel en geldeconomie de stadsrechten mogelijk maakte 

Opdracht voorbeeld.

bron 1

Uit het stadsrecht van Dordrecht, 1252:

Indien iemand, van welke juridische status dan ook, gedurende een jaar en een dag – zonder door zijn heer te zijn opgeëist – in rust verblijf heeft gehouden binnen deze vrijheid van Dordrecht, zal ik (graaf Willem II van Holland) hem in het vervolg als vrij van zijn heer beschouwen.

Gebruik bron 1.

Uit deze bron kun je een verband afleiden tussen de opkomst van de steden en de achteruitgang van het hofstelsel. Leg uit welk verband dat is. 

2

Opdracht voorbeeld.

Bron 1

Enkele artikelen uit het stadsrecht van Alkmaar uit 1254:

Daarom willen wij (graaf Willem van Holland) dat het allen ter kennis komt dat wij, uit liefde voor de vrijheid van de stad Alkmaar, het verzoek van de poorters) van deze stad welwillend (zijn) toegenegen (en) hen vrijstellen van alle tol en tolbetaling op de wateren en in de landen in het graafschap Holland. Bovendien geven wij de genoemde poorters zodanig voorrecht dat, als iemand een klacht tegen een poorter van Alkmaar wil indienen, hij alleen rechtspraak door schepenen) behoort te krijgen, en wij noch ons nageslacht zullen dienaangaande andere rechtspraak eisen.

Opdracht 1 gebruik bron 1

Het stadsrecht van Alkmaar past bij de opkomst van de stedelijke burgerij in de late middeleeuwen.

Toon dit aan met 2 gegevens.

Kenmerkend aspect

het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

geloof van de bevolking 

paus, bisschoppen en priesters

bestuur van een land & 

rechtspraak 

koningen en keizers 

Geestelijke macht        vs      wereldlijke macht

Tweezwaardenleer: geestelijke en wereldlijke macht heersen elk over eigen gebied

Kenmerkend aspect

de expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten

De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten

expansie:

- strijd tegen de moslims

- via reconquista (terugverovering van Spanje)

- kruistochten

gevolgen:

-  godsdienstoorlogen

- heel veel doden

- binnen kruistochten ging hiërarchie verder

Tek

Te herkennen:

-  gewapend conflict tegen moslims in spanje of in midden oosten

- verschillende motieven om op kruistocht te gaan

Kruistocht

• Verschillende motieven en belangen spelen bij de Eerste Kruistocht
• Alexios: bedreiging door Islam
• Paus Urbanus II: conflict met wereldlijke heersers  én tegenpausen
• Oproep tot kruistochten bevestigt zijn macht in Europa
• Adel: grond en rijkdommen, roem
• Handelaren: handelsposten en -privileges
• Rest: avontuur, religie

bron 2

De Franse geestelijke Fulcher van Chartres, die zich in 1100 in het koninkrijk Jeruzalem vestigt, schrijft in een kroniek:

Wij zijn onze geboorteplaatsen al vergeten, voor velen van ons zijn ze onbekend, of spreken er in ieder geval nooit meer over. Sommigen van ons bezitten in dit land al huizen of knechten, die hen toebehoren alsof het hun erfgoederen zijn. De ene heeft  een vrouw gehuwd die geenszins zijn landgenote is, een Syrische of een Armeense, of zelfs een Saraceense1), die de genade van het doopsel heeft ontvangen. (…) Zij die in hun eigen land arm waren, maakt God hier rijk; zij die maar een paar duiten hadden, bezitten hier een ongekend aantal byzantijnen2). Zij die slechts pachters waren, schenkt God hier een heel landgoed.

noot 1 Arabische moslima

noot 2 gouden muntstukken

Gebruik bron 2.
Tijdens de eerste kruistocht (1096-1099) veroveren kruisvaarders delen van Palestina en stichten het koninkrijk Jeruzalem. Fulcher van Chartres schrijft hierover een kroniek, die verspreid wordt in Europa.
2p 5 Geef aan welke boodschap de kroniek in Europa moet overbrengen en beredeneer welk probleem in het koninkrijk Jeruzalem daarmee moet worden opgelost.

Kenmerkend aspect

het begin van staatsvorming en centralisatie

kenmerken van staatsvorming en centralisatie:

- Duidelijke grenzen van een land

- Besturen vanuit een hoofdstad

- Uniformeren van wetten

- Onafhankelijk van Adel door huurleger en ambtenaren

- Parlement & Standenvertegenwoordiging

Een bewering:
De opkomst van handel en nijverheid droeg bij aan de versterking van het centrale gezag in de late middeleeuwen.
2p 5 Leg deze bewering uit.