§1.1 Gebergten ontstaan, gebergten verslijten

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

§1.1 Gebergten ontstaan, gebergten verslijten

planning:

uitleg 1.1
Het leven van meneer steen

tekenopdracht gesteente kringloop

huiswerk

Leerdoelen

Krachten die de aarde veranderen

Exogene krachten;

Krachten die de aarde van binnenuit veranderen. Bijv: platentektoniek.

ZWARTE PIJL.

Krachten die de aarde van buitenaf veranderen. Bijv: neerslag.

RODE PIJL.

Endogene krachten

Oceaanbodem of berg?

• In de Himalaya heb je verschillende gesteenten. Hier tref je fossielen in aan. Dit zijn eeuwen oude overblijfselen van zeediertjes.
  

• Hoe komen fossielen hoog in het gebergten terecht?

Tussen India en Azië lag vroeger een oceaan. Rivieren die op deze oceaan uitkwamen, namen veel zand en klei mee. Dit materiaal kwam op de bodem van de oceaan terecht. De lagen zand en klei zijn bij het sluiten van de oceaan in verdrukking gekomen en samengeperst tot gesteenten. Het gesteente werd onder enorme druk geplooid (ofwel: tot een gebergte gevormd).

Steen uit vulkanen

• In gebergten komen niet alleen gesteente voor dat uit de oceaanbodem komt. Door de enorme krachten in de aarde komt er ook, magma mee omhoog. Dit vloeibare materiaal stolt. Hierdoor ontstaan stollingsgesteente, bijv. graniet.

Vloeibaar magma stolt onder de grond. 

Hierbij ontstaat .

Dit stollingsgesteente is bikkelhard en wordt graniet genoemd.

Sediment gesteente

Sedimentgesteente:

• Sediment (bv. zand en klei) wordt afgezet door de rivier
• Sediment plakt onder druk aan elkaar
• Druk van bovenliggende sedimentpakketen

Uiterlijke kenmerken

Sedimentgesteente:

• Gelaagd, vaak met fossielen
• Oorspronkelijke sedimentdeeltjes kunnen zichtbaar zijn

Voorbeeld: zandsteen

Jonge en oude gebergten

• Door allerlei factoren (exogene krachten, bijv. neerslag) worden de gebergten beetje bij beetje afgebroken. Dit gaat erg langzaam.

• De Himalaya & Andes is een voorbeeld een hooggebergten, kenmerkend door hoge scherpe toppen en diepe dalen. Beiden gebergtes zijn voorbeelden van een jong gebergte.

• De Schotse Hooglanden is een oud gebergten. Miljoenen jaren geleden was dit ook een hooggebergten, maar door de exogene processen is dit gebergte afgesleten. Kenmerkend voor oude gebergtes zijn afgeronde toppen.

Jong gebergte

Oud gebergte

Scherpe punten

Afgevlakt door de elementen

1500M:  Hooggebergte

500 tot 1500 m: middelgebergte

lager dan 200M boven zee niveau: laagland

 De gesteentekringloop

-

We gaan vandaag eens kijken naar het levensverhaal

van meneer Steen. 

Meneer Steen werd zo’n 500 miljoen jaar geleden geboren bij deze vulkaan:

Nadat Meneer Steen is afgekoeld, noemen we hem een stollingsgesteente.

Hier zie je meneer Steen tussen zijn familie:

Meneer Steen vindt het wel best rustig onderdeel van deze berg uit te maken… 

Maar helaas, de zon, neerslag en ijs gooien roet in het eten….!  

• Meneer Steen valt door al al deze krachten uiteen…
  
• = verwering

• In de rivier zorgt hij voor erosie: hij schuurt hard gesteente af/uit.
• Uiteindelijk wordt het materiaal afgezet in de oceaan → sedimentatie 
  

De stukjes meneer Steen komen in een rivier terecht.

Er vindt veel sedimentatie plaats in de oceaan..

• Het afgezette materiaal wordt samengeperst en er ontstaat een nieuw gesteente, namelijk een sedimentgesteente. 
  

De sedimentatie blijft doorgaan en er komen steeds meer zware lagen gesteente boven meneer Steen te liggen…

• meneer Steen komt dichter bij het warme magma te liggen. 
  

Meneer Steen heeft het heet. Het grote gewicht boven meneer Steen zorgt ook voor een zware druk op hem. 

• Hierdoor gaat hij veranderen en ontstaat er een metamorf gesteente.
  

De gesteentelaag waarin meneer Steen komt in een subductie-zone terrecht:

• Op een diepte van zo’n 100 km begint meneer Steen te smelten. 
  

• Na verloop van tijd begint zijn leven opnieuw… 
  

• Dit verhaal van meneer Steen is een voorbeeld van de gesteentekringloop.
  

Gesteente kringloop tekenen

Huiswerk

Maak de volgende opdrachten van §1.1:

1, 2, 3, 4, 6.

Leerdoelen 1.2 markeren in de tekst