V4 - T3: BS6 Speciale manieren van overerven

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

basisstof 6: speciale manieren van overerving

V4

Thema 3

Genetica

Leerdoelen

Je kent het verschil tussen onafhankelijke en gekoppelde overerving bij dihybride kruisingen

Je herkent of een dihybride kruising onafhankelijk of gekoppeld overerft

Je kunt gekoppelde, dihybride kruisingen systematisch uitwerken.

Typen kruisingen: wat moet ik allemaal kunnen?

MONOHYBRIDE

• regulier
• intermediair / co-dominant 
• multiple allelen
• letale factoren
• X-chromosomaal

DIHYBRIDE

• willekeurige combinatie van twee bovenstaande typen
• onafhankelijk
• gekoppeld

Multipele allelen

Sommige monogenetische factoren worden bepaald door meer dan twee allelen. 

De bloedgroepen van het AB0-systeen zijn hier een bekend voorbeeld van. 

Er zijn voor dit gen drie allelen bekend.

Overerving van bloedgroepen

3 allelen bepalen de bloedgroep:

IA - Dit codominant allel codeert voor het eiwit A  op het membraan van RBC

IB - Dit codominant allel codeert voor het eiwit B  op het membraan van RBC

i - Dit recessief allel resulteert niet in het aanwezig  zijn van een eiwit op het membraan van RBC

Welk(e) genotype(n) leidt/leiden tot bloedgroep B?

Een persoon heeft bloedgroep A.
Welk genotype heeft deze persoon in ieder geval NIET?

1. IAIA
2. IAi
3. IAIB

Werk uit op papier en upload je uitwerking:

Een persoon met bloedgroep 0 krijgt een kind met iemand met bloedgroep AB.
Hoe groot is de kans dat dit kind bloedgroep A zal hebben?

In een familie hebben beide grootmoeders bloedgroep 0 en beide grootvader hebben bloedgroep AB.

Bereken hoe groot de kans is dat hun kleinkind bloedgroep B heeft.

Letale factoren

Een letale factor is een allel dat ervoor zorgt dat een homozygoot individu niet levensvatbaar is.

--> andere verhouding van de fenotypes 

Mitochondriaal DNA

• Mitochondriën bevatten klein,  ringvormig DNA
• Volgt niet de wetten van Mendel tijdens de overerving 

Mitochondriaal DNA

• Mitochondriaal DNA erft over via eicellen 
• Zaadcellen verliezen mitochondria bij bevruchting

Gekoppelde overerving

Beide genen liggen op HETZELFDE

chromosoom

Onafhankelijke overerving

Beide genen liggen op VERSCHILLENDE

chromosomen

Hieronder zijn twee genen op verschillende loci gelegen. Sleep de afbeelding naar de bijbehorende categorie.

onafhankelijk

gekoppeld

Notatiewijze bij gekoppelde overerving

Omdat de allelen bij gekoppelde overerving letterlijk 'gekoppeld' liggen worden ze in vaste combinaties doorgegeven aan het nageslacht. Er ontstaat dus minder variatie bij de gametogenese.

Het is erg van belang dat de allelen dat op hetzelfde chromosoom als zodanig worden genoteerd. 

Gebruik dus de volgende notatiewijze --> 

Bij fruitvliegjes is het allel voor grijze lichaamskleur (G) dominant over het allel voor zwarte lichaamskleur (g). Het allel voor normale vleugels (N) is dominant over dat voor vleugelstompjes (n). Beide genen liggen op hetzelfde chromosoom. Een grijs vrouwtje met normale vleugels, dat voor beide eigenschappen homozygoot is, wordt gekruist met een zwart mannetje met vleugelstompjes.

Geef de genotypen van het vrouwtje, het mannetje en van de F1-generatie. Maak gebruik van de juiste notatiewijze!
Geef ook het bijbehorende kruisingsschema

De F1 wordt onderling doorgekruist.

Geef de fenotypeverhouding van de F2.

Een heterozygoot mannetje wordt met een zwart vrouwtje met vleugelstompjes.
Welke genotypen kan het mannetje hebben? Maak gebruik van de juiste allelnotatie!

Hoe kan je bepalen welk allelen van beide genen samen op een chromosoom liggen (haplotype) als een individu heterozygoot is voor beide gekoppelde genen?

P. heterozygoot mannetje x zwart vrouwtje met vleugelstompjes.

F1. 48x grijze vliegen met normale vleugels
51 x zwarte vliegen met vleugelstompjes.

Welke haplotypen had de mannetjesvlieg uit de P. generatie? Onderbouw je antwoord met een kruisingsschema.

Wat is de fenotypeverhouding in de F1. generatie als bij de 'vadervlieg' het dominante G allel gekoppeld was met het recessieve n allel (dus de andere haplotypen heeft)?

Onderbouw je fenotypeverhouding door middel van een kruisingsschema.

Leerdoelen

Je kent het verschil tussen onafhankelijke en gekoppelde overerving bij dihybride kruisingen

Je herkent of een dihybride kruising onafhankelijk of gekoppeld overerft

Je kunt gekoppelde, dhybride kruisingen systematisch uitwerken.

basisstof 7: Opvoeding of aanleg

V4

Thema 3

Genetica

Nature versus nurture

NATURE --> genotype: bloedgroep, oogkleur (Milieu geen invloed)

NURTURE --> Milieufactoren: nagellengte, littekens,.. 

Het genotype legt de uiterste grenzen vast via genetica, het milieu bepaalt hoe dicht de grenzen worden benaderd

Bv: Genetisch 1.80 lengte, maar hangt af van voeding, ziekte, slaap,.. 

Nature vs nurture 

Genotype 

--> reeks mogelijke fenotypes als gevolg van de invloed van het milieu