historisch redeneren bijeenkomst 1

• §
• HBO
• Studiejaar 1

Historisch redeneren 1: 

Historisch tijdsbesef en beeldvormers

Wat is tijd?

Het schoolvak Geschiedenis gaat over tijd

• Wanneer niemand het mij vraagt, weet ik het. Wanneer ik het iemand die het mij vraagt zou willen uitleggen, weet ik het niet.’                                               (kerkvader Augustinus, 354-430) 

•  Tijd is een ongrijpbaar begrip 
  

Hoe leren we tijd?

Ervaren / waarnemen

• contact tussen verschillende generaties 
  
• oude en nieuwe dingen: overblijfselen 
  
• een omgeving die verandert  
  

Kunstgrepen om tijd te vatten

•  cyclische tijd (bijv. kalender / klok)
  
•  lineaire tijd (bijv. tijdlint / balk) 
  
• rekenkundige tijd (bijv. tijdrekening in eeuwen) 
  

Soorten tijd

1. Cyclische tijd (dagelijkse tijd / natuur) 
   
2. Sociale tijd (generaties) 
   
3. Mythische tijd (oude verhalen) 

• Deze drie tijdservaringen liggen voor de hand / hebben mensen geen tot weinig moeite mee.
  

 

• Maar historisch denken over tijd stelt veel meer eisen aan de mens / is erg complex! 
  

    4. Historische tijd  

Ideeën over verleden:

• volstrekt anders dan heden (vreemde wereld)
  
• onvoorstelbaar lang / indeling in perioden
• wat in de ene tijd hoort, hoort niet in de andere (anachronisme)
• logica lijkt te ontbreken / toevalligheid (contingentie)

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Welke soort tijd?

1. cyclische tijd
2. mythische tijd
3. sociale tijd
4. historische tijd

Leerdoelen

Je kunt aan het einde van deze bijeenkomst….

• uitleggen hoe beeldvorming van het verleden plaatsvindt;
  
• het beeldvormingschema bij de voorbereiding van een geschiedenisles hanteren;
  
• het nut en doel van geschiedenisonderwijs verwoorden;
• verschillende soorten tijd benoemen;
• de ontwikkeling van het tijdsbesef  bij kinderen benoemen. 

Mees Kees

Bespreek in duo's

• Welke ervaringen heb je met geschiedenisonderwijs? 
  
• Wat vind je van het vak?
  
• Welke lessen zijn je bijgebleven?  
  
• Welke leerkrachten / docenten (die geschiedenislessen verzorgden) vond je inspirerend en waarom? 
  

Welk doel heeft geschiedenis-onderwijs volgens jou?

Wat is volgens jou het belangrijkste doel van geschiedenisonderwijs?

1. Identiteitsontwikkeling
2. Grip op tijd en chronologie
3. Waarden en normen
4. Bestaansverheldering

Ontwikkelen van historisch bewustzijn

Historisch tijdsbesef

Historische kennis

Historisch redeneren

• aanduidingen voor tijd en tijdsindeling; 
  
• chronologische volgordes; 
  
• de tijdbalk;  
  
• kenmerkende aspecten van
  tijdvakken; 
  
• continuïteit en verandering.
  

• periodiseringen, zoals  de tien
  tijdvakken; 
  
• kenmerkende aspecten van
  de tien tijdvakken; 
  
• vijftig vensters van de Canon
  van Nederland; 
  
• verhalen, tradities en verbeelding.
  

• Redeneren over continuïteit en verandering, oorzaken en gevolgen, overeenkomsten en verschillen
  
• hist. vragen stellen
• bronnen onderzoeken
• contextualiseren
• argumenteren
• (meta- en historische) begrippen gebruiken

Niveau 1: ontluikend hist. tijdsbesef 

onbepaalde tijdsaanduidingen: bijv. langst geleden – heel lang geleden – lang geleden – onze tijd; 

op chronologische volgorde plaatsen van afbeeldingen van situaties m.b.t. dagelijks leven (kleding, vervoer, etc.);

eenvoudige tijdbalk maken/gebruiken;

verschillen herkennen in dagelijks leven van mensen uit heden en verleden in concrete voorbeelden: gerelateerd aan de generaties van ouders en grootouders;

gebruiken/herkennen van kenmerkende aspecten van het dagelijks leven van tijdvakken uit het verleden via aansprekende historische thema’s, bijv. ridders en kastelen;

aanvank. historisch tijdsbesef

toepassen namen van tijdvakken: meest recent en langst geleden; herkennen van jaartallen na Christus;

op chronologische volgorde plaatsen van aantal tijdvakken en afbeeldingen van bekende personen en concrete gebeurtenissen (bijv. uitvindingen);

tijdbalk met tijdvakindeling gebruiken (meest recente en langst geleden);

gebruiken/herkennen van sociale en culturele kenmerkende aspecten van een aantal tijdvakken;

herkennen van veranderingen, verschillen en overeenkomsten in de levenswijze van mensen tussen verschillende tijdvakken,

voortgezet hist. tijdsbesef

toepassen namen van de tien tijdvakken + aanduidingen prehistorie, middeleeuwen en gouden eeuw;

herkennen van jaartallen voor en na Christus en de relatie tussen jaartallen en eeuwen;

op chronologische volgorde plaatsen van gebeurtenissen, personen en tijdvakken;

tijdbalk met tijdvakindeling gebruiken met jaartallen voor en na Christus;

gebruiken/herkennen van sociale, culturele, economische en politieke kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken in de nationale, Europese en wereldgeschiedenis;

herkennen van veranderingen, verschillen en overeenkomsten in de levenswijze van mensen tussen verschillende tijdvakken en binnen een tijdvak;

opdracht leerlijn

GEBEUREN

BRONNEN

?BEELD?

HISTORICUS

GEBEUREN

BRONNEN / 'BEELDVORMERS' + METHODE

+ LEERKRACHT

?BEELD?

LEERLING

Beeldvormingschema

A: De werkelijkheid 

1. de schoolomgeving (dorp en stad, landschap, monument, 

2. straatmeubilair) 
3. voorwerpen (museum) 

B: Afbeeldingen

1. schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart en karikatuur 
2. dia, film, video/dvd, televisie/schooltelevisie, cd(-rom) 
3. wandplaat, poster en bordtekening 
4. prentenboek en strip 
5. model en maquette 
6. kaart (wandplaat en atlas) 

C: Het gesproken woord

1. het verhaal: vertellen en voorlezen 
2. de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek 
3. de gastspreker 

4. het interview 
5. historisch en hedendaags geluid (radio) 

D: Het geschreven/gedrukte woord

1. verhalende teksten

2. informatieve teksten

3. schema's, tabellen en grafieken

4. informatieve bronnen (archief)

E: Doen

1. leven als...

2. spelen als...

3. spelen met...

4. schrijven, spreken, dichten en zingen

5. tekenen, bouwen, experimenteren

6. muurkrant en tentoonstelling

7. herdenken en vieren

voorbeelden beeldvormers

Opdracht  - Beeldvormers 

Bekijk de verschillende beeldvormers en sleep vervolgens  de beeldvormers naar de juiste categorieën van het beeldvormingsschema.

A - De werkelijkheid

B - Afbeeldingen

C - Het gesproken woord

D - Het geschreven woord

E - Doen

Leeruitkomst

Kennis

Je kent het onderscheid tussen verschillende soorten tijd: cyclische-, mythische-, sociale- en historische tijd.

Je kent de drie fases van historisch tijdsbesef voor leerlingen in het basisonderwijs: ontluikend-, aanvankelijk-, en voortgezet tijdsbesef.

Je kent het beeldvormersschema.

Je kent het begrip historisch redeneren en kunt uitleggen hoe je dit in het basisonderwijs kunt vormgeven.

Leeruitkomst

Je zet tijdens leeractiviteiten met grote regelmaat visualisaties van tijd(sverloop) in met als doel leerlingen te helpen ‘thuis te raken in de tijd’ (cyclisch en lineair).

 Je zet tijdens leeractiviteiten een grote variëteit aan beeldvormers in met als doel het ‘geheel’ van het verloop van tijd op een beeldende manier voorstelbaar te maken.

 Je stimuleert leerlingen tot historisch redeneren over continuïteit en verandering, oorzaken en gevolgen, en overeenkomsten en verschillen waarbij aandacht is voor het stellen van historische vragen, het onderzoeken van historische bronnen, contextualiseren: het plaatsen van verschijnselen in tijd, ruimte en samenleving, beweringen ondersteunen met argumenten, gebruik maken van historische begrippen en gebruik maken van metahistorische (structuur)begrippen.

Toetscriteria

Je ontwikkelt één of meerdere lessen vanuit een specifiek historisch thema/onderwerp. De les is logisch opgebouwd en de lesdoelen zijn specifiek en realistisch geformuleerd.

Je stimuleert leerlingen om historische vragen te stellen en historische bronnen te raadplegen.

Je leert de leerlingen om personen, gebeurtenissen, verschijnselen, structuren en ontwikkelingen in tijd, ruimte en samenleving te plaatsen (contextualiseren).

Je gebruikt historische begrippen en structuurbegrippen

Je gebruikt prikkelende beeldvormers die bij de leerlingen beeldvorming van het verleden op gang brengen.

Je les sluit aan bij de belevingswereld en de fase van historisch tijdsbesef van de leerlingen. Je onderbouwt dit vanuit theorie.

Je reflecteert op je (didactisch) handelen in de gegeven les.

Je toont aan dat de leerlingen tot historisch redeneren zijn gekomen in jouw les (middels beeldmateriaal, film- of geluidopnames, werk van leerlingen, reflectie/observatie van mentor/stagebegeleider o.i.d.).

Geschiedenis in gr. 3, 4 of 5.... kan dat?

Ja, natuurlijk kan dat!

Denk aan eenvoudige leeractiviteiten gericht op verwerven van historisch tijdsbesef, zoals:

• 'oude' voorwerpen in kring bespreken
• historische vertelling uitvoeren (+ verwerking)
• eenvoudige tijdbalk tekenen / knutselen (eigen leven; chronologie oude voorwerpen, volgorde samenlevingen)
• lesje verzorgen over aansprekende historische thema's, zoals de prehistorie, mummies, romeinse soldaten, kastelen. 
• oma of opa interviewen

Bronnen

• Boxtel, C. van & Drie, J. van (2008). Het vermogen tot historisch redeneren: onderliggende kennis, vaardigheden en inzichten. Hermes, 12(43).
  
• Dirkse, S. & Stroo, R. (2013). Lijn in leren. Gereedschap voor het ontwerpen van onderwijs. Uitgave Hogeschool Leiden, p. 44-45: geschiedenis in essentie.
  
• Kooij, C. van der, & Groot-Reuvekamp, M. de, (2016). Geschiedenis & Samenleving. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers, hfk. 8-16.  
  
• Korthagen, F., Koster, B., Melief, K., Tigchelaar, A. (2005). Docenten leren reflecteren: systematische reflectie in de opleiding en begeleiding van leraren. Soest: Nelissen. 
• Wilschut A. (2011). Beelden van tijd. Assen: Van Gorcum.
  
• Historisch tijdsbesef. Geraadpleegd op https://www.historischtijdsbesef.nl/
  
• Digitaal leerpad op ANS.