VWO Zuid-Amerika par 1.3 geologie_45

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Zuid-Amerika

Andes

Atlas erbij pakken

Ligging opzoeken

Waardoor ontstaan?

Galapagos

Galapagos in de klas (schooltv)

overige vragen

opdr 9 en opr 10 filmpjes

11 klassikaal?

Galápagos zijn vulkanische eilanden. Op welke 3 manieren ontstaan vulkanische eilanden en welke manier heeft gezorgd voor de Galápagos? (4p)

schaalniveau

waar liggen Galápagos eilanden?

Hotspot uitleggen

Vulkanische eilanden: 3 manieren.

Welke?

Galápagos 

1. Waardoor is deze eilandenreeks ontstaan?

2. Welk type vulkanen zijn de Galápagoseilanden?

3. Wat voor soort uitbarsting verwacht je?

4. Welke eiland zijn ouder? De westelijke of de oostelijke?

5. Hoe heet meest recent uitgebarsten vulkaan? En in welk jaar is deze uitgebarsten (atlas).

6. Geef een verklaring voor het verschil in leeftijd tussen de westelijke en de oostelijke eilanden.

7. Welke eiland zijn lager? De westelijke of de oostelijke?

8. Geef twee verklaringen voor het verschil in hoogte ?

9. Wat gebeurt er met vochtige luchtstromingen zodra ze bij de Galapagoseilanden aankomen?

10. Op het eiland Española zijn zandstranden te vinden. Leg uit hoe dat komt.

11. “Er groeien weinig bomen op de Galapagoseilanden”, zegt David Attenborough. Leg uit waarom 

Vulkanische eilanden: 3 manieren.

Welke?

Aan welke kant ontstaan nieuwe actieve vulkanische eilanden?

1. Ten noorden van Santiago
2. Ten westen van Fernandina
3. Ten zuiden van San Cristobal
4. Ten oosten van San Cristobal

Op welke eilanden verwacht je actief vulkanisme

1. Fernandina & Isabela
2. San Cristobal & Santa Cruz

Licht je antwoord bij de vorige 2 vragen toe.

Welk eiland gaat waarschijnlijk als eerste verdwijnen?

1. Fernandina
2. Santiago
3. Santa Cruz
4. San Cristobal

Deze les

• Geologie Zuid - Amerika

Aan het einde van de les weet je:

1. Welke plaatbeweging heb je rond Zuid-Amerika?
2. Welke landschappen ontstaan daardoor?

Hoe waait de wind, wat betekent dat voor klimaat & vegetatie?

LOEFZIJDE

LIJZIJDE

1

2

3

Subductie

Soort vulkanen?

Wat voor vulkanen zijn er in de
Andes? Licht je antwoord toe.

Vulkanisme

Subductie: 

• explosief
• Stratovulkaan / kegelvulkaan
• --> Caldeira?
• Pyroclastisch materiaal/stroom
• Lahar (modderstroom)

• Viscositeit van magma bij verschillende temperaturen en verschillende SiO2 gehalten.

• Magma = andesiet. Stroperiger dan Basalt, minder stroperig dan Graniet --> minder explosief 

Eigenlijk geen caldeira's

Het magma bestaat namelijk niet uit graniet maar uit andesiet. 

Het magma is taaier dan basalt, maar minder taai dan graniet en bevat ook minder gassen dan graniet. Daardoor gedragen de vulkanen zich minder explosief en worden bij erupties vrijwel nooit delen van de vulkaan compleet weggeslagen.

Geen caldeira

De Quilotoa-vulkaan (3914 m) in Ecuador is wel een caldeira, maar vertoont al 800 jaar geen activiteit.

Wel Lahar (Waarom?)

Wat is het en hoe ontstaat het?

Chimborazo - Ecuador

Andes hoog,

Ijs op de toppen

Vulkaanuitb --> ijs smelt 

smeltend ijs zorgt voor modderstromen gemengd met lava --> lahar

Lahar:

Snel bewegende modderstroom op een vulkaanhelling, ontstaan door leeglopen van een kratermeer, het smelten van sneeuw of zware regenval tijdens een uitbarsting van de vulkaan.

pyroclastische stroom:

gloedwolk

bestaande uit vaste of half vloeibare lava, gas, rotsen en as.

Vraag

De Andes herbergt rond de 100 vulkanen. Voor 30 daarvan geldt op dit moment een waarschuwingsniveau. Toch valt het aantal slachtoffers door vulkaangeweld in de Andes erg mee.

Geef een fysisch-geografische en een sociaal-geografische reden hiervoor

https://geografie.nl/artikel/hoge-bergen-in-een-atypische-subductiezone

Vulkanisme

Het vulkanisme hier maar beperkt explosief is in vergelijking met andere subductiezones. De meeste vulkanen in Zuid-Amerika worden namelijk gevoed door magma met een relatief beperkt gehalte silicium (50-65%); het heet andesitisch magma. Daarbij komt dat de meeste vulkanen op enige afstand van bewoonde gebieden liggen. Er zijn hele zones zonder vulkanen in de Andes. 

Hoe heet kan een pyroclastische stroom worden?

1. 650° graden Celsius
2. 850° graden Celsius

Hoe snel kan een pyroclastische stroom gaan?

1. 300 kilometer per uur
2. 700 kilometer per uur

Volcanic

Gaps

Volcanic Gaps

• Rand Nazcaplaat niet overal even oud. 
• Oudere oceanische korst verder afgekoeld
• Oudere korst zwaarder 
• Oudere korst duikt gemakkelijk de diepte in
• Relatief jongere (lichtere) plaatdelen verschillen in dichtheid te weinig van het gesteente in de mantel. 
• Onderduikende plaat zakt niet 
• subductie moeizaam en ‘vlak’ 
• ‘vlakke’ subductie plaat smelt niet 
• Geen vulkanisme 

Welke van deze 2 doorsnedes hoort bij Volcanic Gap?

Licht je antwoord toe met behulp van wat je ziet.

A-A'

B-B'

Wat zie je: seismische activiteit  / diepte aardbevingen?

Welke subductie (diep/gewoon of 

ondiepe)?

Wat betekent dat voor actief vulkanisme?

Divergente plaatbeweging

1

Losbreken --> riftzone net als nu bij Afrika

2

mid-oceanische rug

3

oude stukken aardkorst die kratons of schilden worden genoemd

Zo’n 250 miljoen jaar geleden, in het Perm, vormden Zuid-Amerika en Afrika samen met de andere continenten het supercontinent Pangea (figuur 1.18). In het Jura brak het continent in stukken en bewogen Europa en Noord-Amerika van elkaar af. Later, in het Krijt, ontstonden ook breuken in het gebied tussen Afrika en Zuid-Amerika. Er vormde zich een riftzone (figuur 1.19), zoals tegenwoordig zichtbaar is in Oost-Afrika. Magma dat diep uit de mantel omhoogkwam, vormde een nieuwe korst van basalt. De oorspronkelijke continentdelen met de nieuwgevormde aardkorst aan weerszijden van de breuk werden steeds verder uit elkaar geduwd. Het gebied in de breukzone zakte weg en werd opgevuld met oceaanwater. Zo ontstond een nieuwe oceaan, de Atlantische Oceaan, met in het midden een bergrug van gestold gesteente: de Midden-Atlantische Rug. Bij en op de rug ligt jonge oceaanbodem; aan de randen, bij Afrika en Zuid-Amerika, ligt oude oceaanbodem. De oostelijke rand van Zuid-Amerika veranderde van een gebied met veel vulkanische en seismische activiteit (een actieve plaatgrens) in een gebied met weinig vulkanische activiteit (passieve continentrand)

Rift Zone

Seafloor spreading

• Divergentie 
• Steeds nieuwe stroken oceanische korst gevormd 
• Verder van de mid-oceanische rug 'zakt' de oceanische korst in.
• meer afgekoeld - zwaarder

Seafloor spreading

• Ongelijkmatig: ribbels, steeds nieuwe stroken oceanische korst gevormd
• heet -> warmer gesteente -> jonge delen liggen hoger, afgekoelde delen lager

Oceanische spreiding --> riftvallei

Een riftvallei, riftdal of breuktrog is een geologisch verschijnsel, waarbij een vallei ontstaat ten gevolge van een breuklijn of rift. Een riftvallei is doorgaans lineair (lijnvormig) en ligt tussen twee hooglandgebieden of bergketens in. Een riftvallei begint doorgaans als slenk en wordt door erosie verder uitgediept.

De grootste riftvallei bevindt zich bij de mid-oceanische rug en is het gevolg van oceanische spreiding. 

Aan de slag

par 1.3 lezen en maken opdr 

2 / 3bcd / 4 / 7

4d interessant om te bespreken

Welke van het viertal is de vreemde eend?

1. diepzeetrog
2. convergentie
3. mid-oceanische rug
4. subductie

Aan de slag

Lezen paragraaf 1.3

maken opgave bij 1.3: 

2 / 3cd / 4bcd / 7 / 9 & 11

Volcanic

Gaps

Afsluitende vraag

Waarom vind je in
Zuid-Amerika volcanic gaps?

1. Op deze plekken is de duikende plaat ouder en dus zwaarder
2. Op deze plekken is de duikende plaat jonger en dus zwaarder
3. Op deze plekken is de duikende plaat ouder en dus lichter
4. Op deze plekken is de duikende plaat jonger en dus lichter

Welke van de 2 doorsnedes (A of B) hoort bij Volcanic Gap? Licht toe.

Bij subductie smelt ook een deel van de continentale korst. Daardoor ontstaat taai magma. Leg uit waarom dit taaie magma tot explosieve uitbarstingen leidt

Taai magma zal – als het afkoelt in de vulkaan – al kunnen stollen. De druk van nieuw, omhoogkomend magma moet groot zijn om de prop eruit te werken.

Zware vulkaanuitbarstingen zorgen voor wereldwijde afkoeling. Leg uit hoe dit komt. (oorzaak + min. 2 vervolgstappen)

Uit de redenering moet blijken dat:

op grotere hoogte de daar heersende krachtige winden de vulkanische as snel over de hele wereld zullen verspreiden (oorzaak),

waardoor de as het zonlicht in een groot deel van de atmosfeer absorbeert / weerkaatst / verstrooit (gevolg).

Stelling 1 - Metamorfe gesteenten ontstaan doordat losse sedimenten aan elkaar plakken door cementering
Stelling 2 - De jongste gebergten op aarde herken je door vlakke afgesleten schilden. Ze zijn gevormd tijdens de Caledonische orogenese.

1. 1 is fout, 2 is goed
2. beide zijn goed
3. 1 is goed, 2 is fout
4. beide zijn fout

Kratons of schilden zijn te vinden in

1. het amazonebekken
2. De hooglanden
3. het Andesgebergte