Heksenvervolging in de middeleeuwen

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Heksenvervolging in de middeleeuwen

Hoe zou de kunstgeschiedenis eruit hebben gezien als er geen heksenvervolgingen waren geweest in de middeleeuwen?

De heksenvervolgingen in de middeleeuwen hadden een diepe impact op de manier waarop vrouwen in de kunst werden afgebeeld, en het ontbreken van deze vervolgingen zou waarschijnlijk een andere dynamiek hebben gecreëerd in de artistieke representaties van vrouwen. De vervolgingen van vrouwen die beschuldigd werden van hekserij hadden invloed op de maatschappelijke perceptie van vrouwen als figuren van zowel zonde en gevaar als heiligheid en onschuld. Het zou waarschijnlijk een minder gepolariseerd beeld van vrouwen in de kunst hebben opgeleverd.

Veranderingen in de kunstgeschiedenis zonder heksenvervolgingen:

1. Minder demonisering van vrouwen: Zonder de heksenvervolgingen zouden vrouwen misschien minder worden geassocieerd met het kwaad en demonische krachten. In plaats van de verheerlijking van vrouwelijke heiligen en de demonisering van vrouwen die als "afwijkend" werden gezien, zouden vrouwelijke figuren misschien meer veelzijdig zijn afgebeeld, met meer aandacht voor hun eigen identiteit en rol in de samenleving buiten de heilige en "demonische" extremen.

Veranderingen in de kunstgeschiedenis zonder heksenvervolgingen:

2. Meer nadruk op vrouwelijke zelfstandigheid en kracht: Vrouwen zouden waarschijnlijk minder snel worden geïdealiseerd als deugdzame en onschuldige heiligen. In plaats daarvan zou er ruimte kunnen zijn geweest voor representaties van vrouwen als actieve en autonome figuren in de samenleving, zonder dat ze in de rol van de heilige of de verdoemde vrouw moesten worden gedrukt. Vrouwelijke kunstenaars en kunstpatronen zouden mogelijk ook meer mogelijkheden hebben gehad om hun eigen visies en ervaringen te uiten.

Veranderingen in de kunstgeschiedenis zonder heksenvervolgingen:

3. Diversiteit in vrouwelijke rollen: Het afwezig zijn van heksenvervolgingen had mogelijk gezorgd voor een breder palet van vrouwelijke representaties in de kunst. In plaats van uitsluitend de Maagd Maria of heiligen, zouden vrouwen in kunstwerken misschien meer aanwezig zijn als alledaagse figuren, leiders, denkers en strijders, zonder dat ze het risico liepen geassocieerd te worden met hekserij of zonden.

Opdracht voor leerlingen Havo 5 KuA

Deze opdracht bestaat uit een theoretisch deel en een praktisch deel.

Doelen van de opdracht:

• Je leert de impact van sociale en religieuze contexten (zoals heksenvervolgingen) op de kunstgeschiedenis en de representatie van vrouwen in de kunst.

• Je ontwikkelt vaardigheden in het kritisch analyseren van historische kunstwerken en in het creëren van nieuwe visies voor de representatie van vrouwen.

• Door de tekeningen zelf te maken, oefen je met het visualiseren van alternatieve, krachtige representaties van vrouwen in de kunst.

Deze opdracht daagt je uit om zowel theoretisch na te denken over de geschiedenis als praktisch te experimenteren met het creëren van kunst die in een alternatieve, ongebonden context zou bestaan.

1. Lees de tekst over de invloed van de heksenvervolgingen op de kunstgeschiedenis (zoals hierboven beschreven).

• Maak een samenvatting van hoe de heksenvervolgingen invloed hadden op de representatie van vrouwen in de kunst.

• Bespreek wat de kunstgeschiedenis zou hebben gemist als deze vervolgingen niet hadden plaatsgevonden. Welke veranderingen in de representatie van vrouwen zouden er zijn geweest?

• Wat zou het betekenen voor vrouwelijke kunstenaars en hun invloed in de kunstwereld?

2. Beeldvorming van vrouwen in de kunst:

• Kies drie bekende werken uit de middeleeuwen of de vroege moderne tijd waarin vrouwen op een bijzondere manier worden afgebeeld (bijvoorbeeld Maria, heiligen, of allegorische vrouwelijke figuren). Beschrijf hoe deze vrouwen worden gepresenteerd en reflecteer op het idee van “zuiverheid” versus “duisternis” (heksen) in deze werken.

• Maak een vergelijkbare analyse van een 19e-eeuws of 20e-eeuws kunstwerk van een vrouwelijke kunstenaar en bespreek hoe het beeld van vrouwen in de kunst is veranderd in de loop van de tijd.

heksen in de kunstgeschiedenis

https://historiek.net/wp-content/uploads-phistor1/2016/01/4-Heksenwaag.jpg 

heksen in de kunstgeschiedenis

Witch Hill (The Salem Martyr) by Thomas Satterwhite Noble, 1869. Source: New York Historical Society Museum & Library.

heksen in de kunstgeschiedenis

Witches’ Sabbath by Frans Francken, 1606. Source: The Victoria & Albert Museum, London

heksen in de kunstgeschiedenis

The Witch by Albrecht Dürer, 1500. Source: Metropolitan Museum of Art, New York.

heksen in de kunstgeschiedenis

The Witches by Hans Baldung, 1510. Source: Metropolitan Museum of Art, New York.

heksen in de kunstgeschiedenis

The Love Potion by Evelyn De Morgan, 1903. Source: The De Morgan Collection.

heksen in de kunstgeschiedenis

The Four Witches by Albrecht Dürer, 1497. Source: National Galleries Scotland, Edinburg.

heksen in de kunstgeschiedenis

El Aquelarre by Francisco Goya, 1798. Source: Museo Lázaro Galdiano, Madrid.

Praktisch deel:

3. Tekenopdracht - Nieuwe representatie van vrouwen in de kunst (zonder heksenvervolgingen)

In dit gedeelte van de opdracht worden de leerlingen aangemoedigd om een nieuwe visie te creëren op de representatie van vrouwen in de kunst, gebaseerd op het idee dat heksenvervolgingen nooit hebben plaatsgevonden. Ze moeten nadenken over hoe vrouwen eruit zouden kunnen zien in kunst als ze niet werden gezien als gevaarlijk of uitsluitend heilig, maar als complexe, autonome figuren.

Opdracht:

Maak drie verschillende tekeningen van een vrouw in verschillende rollen. Deze rollen mogen moderne of historische invloeden hebben, maar moeten een breder scala van vrouwelijke ervaringen en identiteit weergeven. 

Denk aan vrouwen als leiders, filosofen, wetenschappers, kunstenaars, of strijders, zonder dat ze worden gestigmatiseerd door religieuze of demoniserende beelden.

Tekening 1: Een vrouw als leider van een gemeenschap (bijvoorbeeld een koningin, generaal of politieke leider).

Tekening 2: Een vrouw als intellectueel of wetenschapper die zich bezighoudt met kennis en onderzoek.

Tekening 3: Een vrouw die zichzelf uitdrukt als kunstenaar, bijvoorbeeld een schilder, schrijver of performer.

Presentatie:

Schrijf een kort (100-200 woorden) bijschrift bij elke tekening, waarin je uitlegt hoe de gekozen rollen van de vrouw breder kunnen worden gezien in de kunstgeschiedenis en waarom je deze representatie hebt gekozen.