1.1 deel 3

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

1.1 Deel 1

Steden en burgers in de lage Landen

1.1 Opbloei van handel en nijverheid in Vlaanderen

Lees eerst: 

les 3

'Sociale groepen t/m De Guldensporenslag'

Blij met de stad!

• De stad was nog altijd afhankelijk van de heren van wie het gebied was. Alle inwoners van een graafschap moesten gehoorzaam zijn aan de heer. Ook de inwoners van steden, maar die wilden liever eigen baas zijn (privileges)
• De heer vond een machtige en rijke stad helemaal niet erg: al die rijkdom!
• 
  
• De inwoners van de stad en heer maken afspraken, vastgelegd in stadsrechten

De stad Dordrecht kreeg in 1220 stadsrechten van graaf Willem I van Holland. Daarmee is het één van de oudste steden van Nederland

Bonum Commune

'Het gevoel van stadsgemeenschap, waarin men opkomt voor de belangen en rechten van de stedelingen'

1. Juridische bescherming van de vrijheid van inwoners.
2. Rechtszekerheid van handel en nijverheid (gilden)
3. Bescherming van de stad
4. Vergroting van de invloed op rechtspraak
5. Handhaving van orde en rust

• Inwoners moesten jaarlijks grondbelasting aan de graaf van Vlaanderen betalen. Dit kochten zij gemeenschappelijk af.
  

Leg uit op welke manier 'bonum commune' de sociale, economische of politieke positie van Atrecht versterkte

(Kies er één en leg deze uit)

Even zelf nadenken:

Wie is wie in de stad? 

Poorters / aspirant poorters / lakennijverheid / kooplieden / edellieden / patriciërs / ambachtslieden / het gemeen / schout en schepenen /  schutters / geestelijken / dagloners / gilden

1. Zoek uit wie deze mensen / beroepen zijn.

2. Maak een sociale piramide (wie staat bovenaan de maatschappelijke ladder? en wie onderaan?)

Ambachten: werk waarbij je iets met je handen maakt.

Gilde

Gilde: Vereniging van ambachten. 

Ambachten: werk waarbij je iets met je handen maakt.

Mensen met hetzelfde beroep waren lid van hun eigen Gilde

Voorbeelden Gilde:

• Schoenmaker en meubelmaker
• Slager en bakker
  

Lid worden Gilde

Een beroep kon je leren bij een vakmeester. 

Leerlingen kregen daarvoor geen loon. Je werd betaald in kennis 

 

 1. Leerling     2. Gezel      3. Meester 

  

Om meester te worden moest je een meesterproef doen

Voordelen Gilde

Mensen met hetzelfde beroep waren lid van hun eigen gilde. 

Gilde hielp bij: 

• Ziekte 
• Overlijden. 

Sturen van hulp en het betalen van de Weduwe. Gilde controleren ook de kwaliteit van de producten en de prijs 

Wie is de baas?

• De schout is de plaatsvervanger van de heer in de stad bij de rechtspraak
• Samen met de schepenen bepaalde hij de straf.
• Ze kregen advies van een raad (vroedschap).
• 
  
• Daarin zaten leden van de burgerij.
  
• De burgemeester (soms meer dan één) was de baas van de raad.
• 
  
• Schout, schepenen en burgemeester(s) heten ook wel: magistraten

Straffen in de Middeleeuwen

• Zeker: lijfstraffen en doodstraffen kwamen voor...
• ...maar de meeste straffen waren geldboetes!
• Die leverden meer op en kostten minder geld: een beul moet je als stad namelijk ook gewoon betalen!

Klik op de hotspots en sleep de straffen en de gezegden naar de juiste plek in de afbeelding.

Een gruwelijk goede opdracht!

Hand afhakken

Geselen

Ogen uitsteken

In het water gooien

Ophangen

Op de brandstapel

Onthoofden

"Iemand de ogen uitsteken."

"Hij voelt zich geradbraakt."

"Ik maak hem een kopje kleiner."

" Zij werd op de pijnbank gelegd."

"Ze legden hem het vuur aan de schenen."

"Dat doet hem de das om."

De schout is de plaatsvervanger van de ... in de stad

1. Burgemeester
2. Heer
3. Rechter
4. Politie

De schout, schepenen en burgemeester noem je ook wel ...

1. Magistraten
2. Heren
3. Rechters
4. Gemeenteraad

Stadsrechten: welke zin klopt niet?

1. Recht om stadsmuren te bouwen
2. Recht op vrijstelling van belasting bij de heer
3. Recht om markten te organiseren
4. Recht op zelfbestuur

Zet in de goede tijdsvolgorde van boven naar beneden.

Je bent meester en mag zelfstandig aan het werk

Je wordt poorter (officieel burger) van de stad Dordrecht

Je gaat als leerling bij een meester aan het werk

Je legt een meesterproef af

Je wordt gezel 

Spanning Patriciërs vs het gemeen

oorzaken

• Patriciërs krijgen steeds meer macht in stadsbestuur 
  
• Werkomstandigheden van de ambachtslieden verslechteren
  
• Slechte werkomstandigheden dagloners terwijl ze hier geen invloed op kunnen uitoefenen via gilden

De belangen van de inwoners van deze steden lopen steeds verder uiteen. Dat kunnen de ambachtslieden niet laten gebeuren. Ze worden daarbij gesteund door de graaf van Vlaanderen. 

patriciërs leenden geld aan de adel buiten de stad, in ruil hiervoor kregen ze steeds meer macht in het stadsbestuur

Guldensporenslag

1302

Vlaanderen is officieel onderdeel van Frankrijk, maar Vlaanderen stelt zich onafhankelijk op. 

Vlaanderen heeft hechte banden met Engeland (wol om laken van te maken!), terwijl Engeland de aartsvijand van Frankrijk is

Franse koning wil meer macht in Vlaanderen

Dus: Franse koning vs Graaf van Vlaanderen en daarmee 

patriciërs vs ambachtslieden en boeren

Guldensporenslag

1302

Er volgt een grote veldslag tussen het ridderleger van de Franse koning en het leger van de Vlaamse graaf, de Guldensporenslag. 

De Vlamingen verslaan de Franse ridders, waarbij bijna alle ridders omkomen.

Op het slagveld verzamelden de Vlamingen hierna ongeveer vijfhonderd gulden riddersporen. De Guldensporenslag dankt hieraan zijn naam. De sporen werden opgehangen in de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Kortrijk.

Guldensporenslag

1302

Conclusie:

De stedelijke burgers waren opgewassen tegen de patriciërs en de feodale heer (de Franse koning)

De macht van de steden groeide

Links de ridders herkenbaar aan het paard en het wapenschild.  Het paard hoorde bij de Franse koning, want hij droeg het koninklijk blauw met de gouden lelies.

De stedelingen staan rechts, zij vechten zonder paard

De strijd tegen de Fransen had oorspronkelijk een economisch motief, maar kreeg naar verloop van tijd een politiek motief. Licht die verschuiving toe.

Geef aan welk beeld van de Vlamingen en de Fransen uit deze bron naar voren komt.

Geef aan welk beeld van de Vlamingen en de Fransen uit deze bron naar voren komt.

Puzzelen

In de tabel op de volgende dia zitten drie combinaties van vier woorden verborgen.

Zoek de drie combinaties en leg bij elke combinatie van vier woorden wat de samenhang is tussen de woorden.

Stadsrechten	ontginningen	landbouwoverschot
gemeen	patriciërs	Franse koning
poorters	feodale leger	ambacht
handel	gilden	veldslag

Voorbeeld van een juist antwoord:

Herleving agrarisch-urbane samenleving: ontginnen, surplus landbouw, ambacht, handel.

Opkomst stedelijke burgerij: Stadsrechten, gilden, patriciërs, poorters

Guldensporenslag: gemeen, feodale leger, Franse koning, veldslag

	ontginningen	landbouwoverschot
gemeen	patriciërs	Franse koning
poorters	feodale leger	ambacht
handel	gilden	veldslag

Verboden te zeggen

Wat gaan we doen?

• Je werkt samen met je buurman/buurvrouw.
  
• Een van jullie gaat met rug naar scherm zitten.
  
• De ander krijgt een begrip te zien.
  
• Dat begrip ga je omschrijven.
  
• Maar je mag daarvoor het begrip zelf en de woorden die eronder staan niet gebruiken. Ook geen ‘delen’ daaruit.
  
• Hoe snel weet je buurman/buurvrouw het begrip te vinden?
  

Klaar?

1 persoon draait zich om

andere persoon leest heel goed het begrip en de verboden woorden, deze woorden mag je NIET gebruiken. Ook geen delen van woorden!

patriciërs 

verboden te zeggen

• handelaren
• rijk
• adel
• stadsbestuur 
• macht

Patriciërs

verboden te zeggen

• handelaren
• rijk
• adel
• stadsbestuur 
• macht
• het gemeen

Deel van de stedelijke bevolking met veel bezittingen, ze hebben de leiding in bijvoorbeeld Brugge en Gent

Het Gemeen

verboden te zeggen

• patriciërs
• ambachtslieden
• stad 
• geen macht 

Het Gemeen

verboden te zeggen

• patriciërs
• ambachtslieden
• stad
• geen macht
• stadsbestuur

deel van de Vlaamse bevolking die niet op het platteland woont 

Dit deel van de bevolking wordt gesteund door de Vlaamse graaf en keert zich tegen de bovenste laag van de bevolking

monetaire economie

verboden te zeggen:

• munten
• geld 
• ruilmiddel
• landbouwoverschot
• handel

monetaire economie

verboden te zeggen:

• munten
• geld
• ruilmiddel
• betaling
• landbouwoverschot
• handel

in de tweede helft van de middeleeuwen verbetert de landbouw met als gevolg een landbouwsurplus.

Dit surplus zorgt ervoor dat er een einde komt aan de autarkische economie van de vroege middeleeuwen en dat er een nieuwe economie ontstaat

Wisselbrieven

verboden te zeggen:

• monetaire economie
• internationale handel
• betaling
• reizen

Wisselbrieven

verboden te zeggen:

• monetaire economie
• internationale handel
• betaling
• reizen
• papier
• geld

Schriftelijk bewijs dat recht geeft op een tegoed (hetzij handelswaar, hetzij een  betalingsmiddel)