Zonnestelsel

• Aardrijkskunde
• Basisschool
• Groep 5-8

Ons zonnestelsel

Zet de juiste naam bij de juiste planeet

Mercurius

Venus

Aarde

Mars

Jupiter

Saturnus

Uranus

Neptunus

De naam planeet is afkomstig van het Griekse woord voor zwerver. Wetenschappers in

de oudheid dachten dat planeten in feite ook sterren waren. Maar ze zagen dat ze

langzaam bewogen aan de nachthemel, daarom werden ze zwervers of dwaalsterren genoemd.

Dwergplaneten

Dwergplaneten lijken erg op planeten. Het grootste verschil is dat dwergplaneten hun

baan rondom de zon niet hebben weten schoon te vegen, daarvoor hadden ze door hun

kleine afmetingen waarschijnlijk te weinig zwaartekracht. Er bevinden zich vaak nog

vele andere objecten in de baan van dwergplaneten, soms ook andere dwergplaneten.

Banen van dwergplaneten kunnen behoorlijk afwijken van de schijf waarin de planeten

draaien. Hun afmetingen kunnen variëren van 500 tot 5000 kilometer. Er bevinden zich

voorbij Neptunus naar schatting enkele tientallen dwergplaneten. Astronomen kunnen

ze erg moeilijk zien, omdat ze klein zijn, ver weg staan en er weinig zonlicht op valt.

Planetoïden

Andere objecten die rond de zon draaien worden planetoïden genoemd. Planetoïden

zijn meestal niet rond. Hun zwaartekracht is niet groot genoeg om het object rond te

maken. De grootste planetoïden zijn meer dan 1000 kilometer in doorsnee. De kleinste

planetoïden zijn zo groot als stofdeeltjes. Hun baan is niet stabiel en regelmatig vallen

er planetoïden als vallende sterren op aarde. 

Volgens de wet van Titius-Bode zou er ook een planeet tussen Mars en Jupiter moeten

zijn. Die is er niet, maar in plaats daarvan bevindt er zich een planetoïdengordel met

op zijn minst tienduizenden planetoïden. Men denkt dat de sterke zwaartekracht van

Jupiter voorkomt dat de planetoïden samenklonteren tot een planeet.

Overige delen van het zonnestelsel

In een zone voorbij de laatste planeet Neptunus tot ongeveer tweemaal de afstand

Zon-Neptunus bevindt zich een tweede zone met vele planetoïden. Deze regio wordt

de Kuipergordel genoemd. Er zijn naar schatting ruim 100.000 objecten die groter zijn

dan 100 kilometer in doorsnee, waaronder ook enkele dwergplaneten, zoals Pluto.

Ver voorbij de Kuipergordel bevindt zich een gebied dat de Oortwolk wordt genoemd.

Astronomen vermoeden dat zich hier ontelbare komeetachtige objecten ophouden, ze

zijn echter zo ver weg dat ze (nog) niet waargenomen kunnen worden. De Oortwolk

strekt zich uit tot meer dan duizend maal de afstand Zon-Neptunus. Als andere sterren

ook zo’n wolk zouden hebben, dan is het goed mogelijk dat deze wolken elkaar aan de

buitenranden overlappen en dat ze objecten uitwisselen. Vermoed wordt dat de kometen die zich in deze wolk ophouden af en toe ons zonnestelsel kunnen binnendringen.

www.ntr.nl

Je kunt de videotour doen, of zelf de onderdelen af gaan

callumprentice.github.io

Site waar je de planeten uit ons zonnestelsel op schaal kan vergelijken

Omloopsnelheid

Zoals jullie nu wel weten draait de aarde zelf (in 24 uur 1 rondje) plus draait hij ook nog eens om de zon (365 dagen). Je snapt inmiddels dat 1 draaiing van de aarde zelf exact 1 dag neemt en 1 draaiing om de zon (bijna) exact 1 jaar.

Maar de aarde is best wel groot. De middellijn van de aarde is afgerond 12.000 km. De omtrek is zo'n 40.000 km. Dus hoe snel moeten wij door het heelal vliegen om in 24 uur een heel rondje te maken?

Met andere woorden wat is de omloopsnelheid van de aarde??

Als we de aarde met ons huis zouden vergelijken, dan is het zonnestelsel de straat waarin we wonen. De zon en de planeten staan voor kosmische begrippen relatief dichtbij.

Als we de aarde met ons huis zouden vergelijken, dan is het zonnestelsel de straat waarin we wonen. De zon en de planeten staan voor kosmische begrippen relatief dichtbij.

En nu zelf

Had je het goed berekend?

Er zijn afstanden zo groot dat je ze haast niet in kilometers wilt of kunt uitdrukken. Zo is de afstand van de aarde tot Neptunus afgerond 4320.000.000 km.

Tja, dat zijn veel nullen. En als we nog verder in het heelal gaan kijken worden de afstanden alleen maar groter.

Ooit bedacht men om een nieuwe eenheid te introduceren, namelijk de afstand van de aarde tot de zon = 1 AE

Men noemde die eenheid astronomische eenheid, afgekort AE.

Als je weet dat de afstand van de aarde tot de zon (afgerond) 150 miljoen km is,

weet je ook dat de afstand van de aarde tot neptunus is

4320.000.000 km : 150.000.000 km = 28,8 AE

De astronomische eenheid wordt doorgaans gebruikt om afstanden tussen objecten in het zonnestelsel of in andere sterrenstelsels te meten. Bijvoorbeeld: Mars en Jupiter zijn, wanneer ze het dichtst bij de aarde zijn, respectievelijk 0,37 AU en 3,9 AU van de aarde verwijderd.

Ondanks de naam ervan, is een lichtjaar een eenheid van afstand en niet een eenheid van tijd. Het is de afstand die licht in een vacuüm aflegt in één aardejaar, namelijk 9,46 biljoen kilometer.

Lichtjaren worden gebruikt om afstanden te meten naar objecten buiten het zonnestelsel, zoals andere sterren en sterrenstelsels. Bijvoorbeeld: de ster die het dichtst bij de zon is gelegen, Proxima Centauri, is 4,24 lichtjaar van ons verwijderd. Het sterrenstelsel wat zich het dichtst bij onze melkweg in de buurt bevindt, het Andromedastelsel, is ongeveer 2,5 miljoen lichtjaar van ons verwijderd.

In de professionele astronomie wordt de eenheid met de naam parsec (pc) vaker gebruikt. Een parsec is ongeveer 3,26 lichtjaar.

Ondanks de naam ervan, is een lichtjaar een eenheid van afstand en niet een eenheid van tijd. Het is de afstand die licht in een vacuüm aflegt in één aardejaar, namelijk 9,46 biljoen kilometer.

Lichtjaren worden gebruikt om afstanden te meten naar objecten buiten het zonnestelsel, zoals andere sterren en sterrenstelsels. Bijvoorbeeld: de ster die het dichtst bij de zon is gelegen, Proxima Centauri, is 4,24 lichtjaar van ons verwijderd. Het sterrenstelsel wat zich het dichtst bij onze melkweg in de buurt bevindt, het Andromedastelsel, is ongeveer 2,5 miljoen lichtjaar van ons verwijderd.

In de professionele astronomie wordt de eenheid met de naam parsec (pc) vaker gebruikt. Een parsec is ongeveer 3,26 lichtjaar.

Wat is waar?

1. De afstand tussen de aarde en de maan is ongeveer 1,28 lichtseconde
2. De snelheid van het licht is 299792,458 km per seconde, dat is zo snel dat het licht 7,48 keer rond de aarde kan, in een seconde
3. Het licht doet er 8 minuten en 21 seconden over om van de zon naar de aarde te reizen
4. Het centrum van ons sterrenstelsel, de melkweg, is ongeveer 28.000 lichtjaar weg.

Wat is het verschil tussen ons zonnestelsel en onze melkweg?

WOW

#1 Een dag op Venus duurt langer dan een jaar op Venus

#2 Haaien zijn ouder dan de ringen van Saturnus

#4 Alle planeten passen precies tussen de aarde en de maan

#5 Het regent diamanten op Jupiter en Saturnus

#6 Een dag op aarde duurt steeds langer

#7 De ringen van Saturnus verdwijnen over honderd miljoen jaar

#8 Het zonnestelsel racet om het centrum van de Melkweg

#1 Een dag op Venus duurt langer dan een jaar op Venus

Onlangs is bekend geworden dat een dag op Venus 243 aardse dagen lang is. Een jaar op Venus duurt 224,6 aardse dagen. Daarnaast varieert de rotatiesnelheid van Venus. De afwijking bedraagt ongeveer twintig minuten. Mogelijk is de variërende rotatiesnelheid te wijten aan de dikke atmosfeer. Terwijl de atmosfeer rond de planeet ‘klotst’, gaat deze een wisselwerking aan met de vaste grond, waardoor de planeet wisselend sneller en langzamer ronddraait. Dit gebeurt trouwens ook op aarde, maar dit leidt slechts tot een variatie van een luttele milliseconde per dag. Het effect is dus vele malen groter op Venus. En dat is ook niet zo gek, aangezien de luchtdruk op Venus negentig keer hoger is dan op aarde.

#2 Haaien zijn ouder dan de ringen van Saturnus

Haaien zwemmen zo’n 400 miljoen jaar in de oceanen op aarde, terwijl de ringen van Saturnus slechts vijftien tot 150 miljoen jaar oud zijn. De ringen rondom Saturnus zijn waarschijnlijk ontstaan toen een grote maan vernietigd is. Daarom bestaan de ringen van Saturnus uit ontelbaar veel kleine gas- en stofdeeltjes. De ringen zijn overigens ook niet zo ‘zwaar’ als we denken. Alle gas- en stofdeeltjes bij elkaar vormen veertig procent van de massa van het kleine maantje Mimas van Saturnus. Deze maan heeft een diameter van 397 kilometer.

#4 Alle planeten passen precies tussen de aarde en de maan

Wist je dat alle planeten in ons zonnestelsel precies tussen de aarde en de maan passen? De gemiddelde afstand van de aarde naar de maan is ongeveer 385.000 kilometer. Jupiter heeft een diameter van 139.820 kilometer, Saturnus 120.000 kilometer, Uranus 50.700 kilometer, Neptunus 49.200 kilometer, Venus 12.104 kilometer, Mars 6.779 kilometer en tenslotte Mercurius 4.880 kilometer. Bij elkaar is dat iets meer dan 383.000 kilometer. Je houdt dus nog een klein beetje ruimte over, maar het past net.

#5 Op Saturnus en Jupiter start diamantvorming als bliksem methaan in koolstof verandert. Die koolstof valt naar beneden en door toenemende druk ontstaat eerst grafiet en later diamant. De diamanten blijven vallen tot de druk en temperatuur zo hoog zijn dat de edelstenen vloeibaar worden. Ook op deze planeten zijn diamanten dus niet forever. 

#6 Een dag op aarde duurt steeds langer

De aarde draait steeds langzamer om haar as. Toen de aarde nog geen maan had, waren de dagen op onze planeet slechts twee tot drie uur lang. 600 miljoen jaar geleden duurde een dag op aarde 21 uur, honderd miljoen jaar geleden ongeveer 23 uur en inmiddels dus 24 uur. Dit komt doordat de zwaartekracht van de maan de aarde afremt. De maan en de aarde trekken aan elkaar. En omdat de aarde sneller om de as draait (in 24 uur) dan de maan om de aarde draait (27,3 dagen) schiet dat getrek vanuit het oogpunt van de aarde gezien niet erg op. Vergelijk het met een hardloper die een flinke schildpad met zich mee probeert te trekken. De schildpad kan niet zo hard en zal de hardloper ophouden. Zo houdt ook de maan de aarde op en zorgt ervoor dat onze planeet langzamer gaat draaien. Dat gaat heel geleidelijk. Zo geleidelijk dat we daar in de praktijk niets van zullen merken. Over zo’n honderd jaar is een dag op aarde ongeveer twee milliseconden langer dan nu het geval is. Het afremmen stopt wanneer de lengte van één dag op aarde gelijk is aan één maand op de maan.

#7 De ringen van Saturnus verdwijnen over honderd miljoen jaar

De ringen van Saturnus zullen de komende miljoenen jaren langzaam verdwijnen. De zwaartekracht van Saturnus trekt aan de gas- en stofdeeltjes. Ieder half uur verdwijnt er een olympisch zwembad gevuld met gas- en stofdeeltjes. Dit betekent dat de ringen nog ongeveer honderd miljoen jaar te zien zijn. “We hebben geluk dat we Saturnus met ringen zien, want de ringen zijn maar tijdelijk zichtbaar”, zegt wetenschapper James O’Donoghue van NASA. Daar heeft hij een punt, want Saturnus is al ruim vier miljard jaar oud en heeft dus 98% van haar leven geen ringen gehad.

#8 Het zonnestelsel racet om het centrum van de Melkweg

De planeten draaien om de zon, maar wist je dat ons zonnestelsel om het centrum van de Melkweg draait met een snelheid van 200 kilometer per seconde? We racen door de Melkweg, waarbij één rondje ongeveer 225 miljoen jaar duurt. Sommige sterren om ons heen reizen sneller of langzamer en dit betekent dat de sterrenhemel continu verandert. Ieder sterrenbeeld ziet er over miljoenen jaren weer anders uit.

Aangezien we niet iedere 225 miljoen jaar een feestje kunnen geven, besloot softwareontwikkelaar David Sneider Galactic Tick Day in het leven te roepen. Op Galactic Tick Day vieren we niet het feit dat we een volledig rondje om de Melkweg afleggen, maar dat we één centi-arcseconde verder zijn. Iedere 633,7 dagen – of 1,7361 jaar – schuift de aarde één centi-arcseconde op. Eén centi-arcseconde is één 129.600.000ste deel van een volledige reis om het centrum van de Melkweg, oftewel 0,0000077 procent. De eerste Galactic Tick Day was op 2 oktober 1608, toen de Nederlandse brillenmaker Hans Lippershey het patent van de eerste telescoop aanvroeg. Op 15 december 2021 vierden we de 238ste Galactic Tick Day.

En nu zelf!

Maak één of meerdere bladzijdes over ons zonnestelsel.