H5.1 + 5.2 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Gedrag H5.1 + 5.2

Hoe ontstaat gedrag?

• Gedrag is alles wat mensen of dieren doen, ook slapen is gedrag.
  

• Bij gedrag reageer je op prikkels. Prikkels zijn veranderingen in je omgeving (uitwendige prikkels) of in je lichaam (inwendige prikkels).

Hoe ontstaat gedrag?

• Inwendige prikkels: bijvoorbeeld honger, dorst, pijn, angst en slaperigheid.

• Uitwendige prikkels: bijvoorbeeld het zien van de voerbak.

• Gedrag ontstaat doordat we reageren op deze prikkels.

Drempelwaarde en motivatie

• Mensen en dieren reageren niet altijd op prikkels.

Daarvoor zijn twee oorzaken:

1. De sterkte van de prikkel is lager dan de drempelwaarde (de minimale sterkte om een impuls naar de hersenen te sturen).

2. De motivatie (de wil) om te reageren is klein.

Bij een hond die geen honger heeft is de motivatie om te eten laag.

Altijd dezelfde reactie

• Mensen en dieren zenden zelf ook prikkels uit, dit noemen we een signaal. De reactie op een signaal noem je een respons.

• Op sommige signalen komt altijd dezelfde respons. Zo'n signaal noemen we een sleutelprikkel.

Op de volgende dia's zie je enkele voorbeelden.

Dreiggedrag

• De rode buik van een mannetjes stekelbaars is een uitwendige prikkel voor een ander mannetje.

• Het andere mannetje zal hier altijd hetzelfde op reageren, namelijk met dreiggedrag

(weg jij!). De rode buik is dus een sleutelprikkel.

Spergedrag

• Hiernaast zie je jonge vogeltjes. De opengesperde bekjes met de feloranje binnenkant, is een uitwendige prikkel voor de ouders. De ouders zullen de jongen gaan voeren.

• De schaduw van de ouders boven het nest, is voor de jongen de sleutelprikkel om dit spergedrag te vetonen.

Verzorggedrag

• Een klein kind heeft grote ogen, bolle wangen en een korte kin. Een puppy heeft grote ogen en een korte snuit. Dit zorgt voor een 'rond hoofd'. 

• Zo'n rond hoofd bij jonge dieren, baby's en kinderen is voor ouders de sleutelprikkel om over te gaan op verzorggedrag. Deze jonge dieren, baby's en kinderen hebben verzorging nodig.

Supranormale prikkel

• Soms wordt een sleutelprikkel overdreven. Dit noem je een surpanormale prikkel.

• De koekoek legt zijn eieren in het nest van andere soorten vogels.

• De extra grote rode opengesperde snavel is voor de pleegouders de prikkel om het koekoeksjong te voeren, zelfs wanneer deze al veel groter is.

Hoe maken dieren elkaar iets duidelijk?

• Elkaar iets duidelijk maken noem je communiceren.

• Mensen kunnen elkaar iets duidelijk maken door te praten (verbaal gedrag). Dieren doen dit vaak met hun lichaamshouding (non-verbaal gedrag of lichaamstaal).

• Dieren communiceren op verschillende manieren:

1. Geluiden

2. Lichaamshouding

3. Kleuren

Geluiden

• Veel dieren maken geluiden. Daarmee kunnen ze berichten uitwisselen.

• Zo kunnen dieren elkaar bijvoorbeeld waarschuwen voor gevaar. 

• Een leeuw kan met zijn gebrul laten weten dat hij in zijn gebied de baas is.

Lichaamshouding

• Aan de staart van een hond kun je zien hoe hij zich voelt. 

• Met de staart tussen de benen laten ze zien dat ze bang zijn (plaatje 2).

• Met de staart omhoog laten ze zien dat ze veel zelfvertrouwen hebben (plaatje 3).

• Bij plaatje 4 kan een hond met zijn staart laten zien dat hij kan gaan dreigen.

Kleuren

• Sommige dieren gebruiken kleuren om een boodschap over te brengen.

• Een pauw zet zijn gekleurde veren uit om een hen (vrouwtje) te laten zien dat hij met haar wil paren.

• Als een vrouwtjes baviaan een rood en opgezwollen achterwerk heeft, is dit voor een mannetje het signaal dat ze vruchtbaar is.

Welke signalen gebruiken mensen?

• Mensen communiceren door verbaal gedrag en non-verbaal gedrag.

• De keuze voor je kleding en haardracht is een vorm van communiceren. Denk maar eens aan de oranje kleding die mensen aantrekken bij een voetbalwedstrijd. Je geeft een signaal af zodat andere weten bij welke groep je hoort.

• Mensen gebruiken ook supranormale prikkels (de overdreven sleutelprikkels). Dit zie je bijvoorbeeld bij knuffels. Knuffels lijken op jonge dieren, maar dan met nóg ronder hoofd. 

Supranormale prikkel

Gedrag H5.2

5.2 Sociaal Gedrag

Omgaan met soortgenoten is Sociaal gedrag. Of het nou gaat om paren, vechten of elkaar voedsel brengen.

Er zijn grofweg 3 soorten sociaal gedrag:

• Territorium gedrag
• Voortplantingsgedrag
• Groepsgedrag

Territorium gedrag

Gedrag met als functie het afbakenen van een gebied (territorium) en het verdedigen ervan tegen binnendringende soortgenoten. Afbakenen met geur of geluid.

Het territorium moet zo groot zijn dat het de groep kan voeden.

Afbakenen met geurvlaggen

Territorium verdedigen

Als grenzen onduidelijk zijn, krijg je mogelijk indringers in je territorium. Dat wordt knokken.

territorium gedrag

Aanvalsgedrag: Ter verdediging van eigen territorium

Vluchtgedrag: Vaak vlucht de uitdager, of de verliezer van het gevecht

Dreiggedrag: gedrag dat vaak wordt laten zien bij de grens van een territorium

Overspronggedrag

Wanneer dieren in geval van een ruzie geen vlucht-, dreig- of aanvalsgedrag laten zien, maar iets heel anders. Noemen we dit oversprong gedrag.

Voorbeeld: Een hond gaat zich krabben en vlucht.

Het territorium
Wat is NIET waar?

1. verdedigen door te dreigen
2. verdedigen door te vechten
3. groot genoeg voor het grootbrengen van de jongen
4. Bij elke diersoort is het territorium even groot

Voortplantingsgedrag

Voortplantingsgedrag is gedrag dat te maken heeft met voortplanting.Bijvoorbeeld:

• baltsgedrag
• broedzorg
• de paring

In het filmpje zag je een voorbeeld van baltsgedrag. Wat is volgens jou het doel van baltsgedrag?

Broedzorg

Na de paringsdans (balts) komt

het paren. Na het paren, komen

er jongen. Het uitbroeden van of

grootbrengen van de jongen, heet 

broedzorg.

Groepsgedrag

Bij groepsdieren is veel sprake van sociaal gedrag. Ze werken vaak samen en hebben een taakverdeling.

Wat is geen voorbeeld van sociaal gedrag?

1. vlooien bij apen
2. mens laat hond uit
3. katten vechten met elkaar
4. twee eenden baltsen

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. verzoeningsgedrag
4. sociaal gedrag

Territorium - Territoriumgedrag
Wat is NIET waar?

1. Een territorium is een eigen leefgebied
2. De grenzen van een territorium worden afgebakend
3. Vooral vrouwtjes bewaken het territorium
4. Het territorium wordt verdedigd door te dreigen en evt. te vechten is territoriumgedrag

Dit is een voorbeeld van

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. sociaal gedrag

Wat is geen voorbeeld van gedrag?

1. een vleesetende plant vangt een vlieg
2. wolven janken in de dierentuin na een sirene
3. een leerling krijgt rode wangen
4. een baby ligt in de kinderwagen te slapen.

De rode kleur in de bek van het koekoeksjong is een ... voor de heggenmus om het koekoeksjong te voeren.

1. sleutelprikkel
2. impuls
3. prikkel
4. supranormale prikkel

Leg uit wat een supranormale prikkel is

In de video zag je twee kangoeroes vechten. Is hier sprake van sociaal gedrag?

1. Ja, omgaan met soortgenoten is sociaal
2. nee, vechten is asociaal gedrag
3. Geen idee, maar wel leuk om naar te kijken
4. Maakt niet uit, dit is toch nep.