10.2 Koude oorlog ingekort

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Links: Amerikaanse soldaat
Rechts: Soldaat Sovjet-Unie 

Lekker drankje met elkaar aan de Elbe 

Hier kunnen ze elkaar nog omhelzen 

10.2 De Koude Oorlog 

Kenmerkend Aspect 10.2

• De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog

Leerdoelen

Aan het eind van deze lessenserie kun jij:
1. Uitleggen dat de wereld in twee ideologische blokken uiteenviel als direct gevolg van de Tweede Wereldoorlog, en 

2. van deze twee ideologische blokken de belangrijkste verschillen én overeenkomsten benoemen, en 

3. ken je het belang  van de volgende gebeurtenissen en begrippen: Conferentie van Jalta, Blokkade van Berlijn, Trumandoctrine, Marshallplan, vreedzame co-existentie, Berlijnse Muur, Cubacrisis, NAVO/VN/Warschaupact, Glasnost/Perestrojka 

Belangrijk I:

• 1. WO II bracht 'De Grote Drie' bij elkaar:  Engeland, Amerika, Sovjet-Unie  er was een gemeenschappelijke vijand.
• 2. WO II ging over in de Koude Oorlog:
• De periode van 1945 - 1991 waarin twee ideologieën, het communisme o.l.v. de SU en het kapitalisme o.l.v. de VS, geen directe oorlog met elkaar voeren, maar elkaar wel beschouwen als een bedreiging, met als gevolg een wapenwedloop.
• kapitalisme                                <>                     communisme 
• verschillen:
•  politiek: parlementaire dem.       <>                     dictatuur (1 leider)
•   economie: vrije markteconomie     <>                      geleide staatseconomie

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je uitleggen:

1. Hoe en waarom de wereld uiteenviel in 2 ideologische blokken, en
2. Welke rol de trumandoctrine en marshallhulp speelden in het tegengaan van communisme 

Hoe de Sovjet-Unie Amerika zag ná de oorlog 

Hoe Amerika de Sovjet-Unie zag ná de oorlog 

Nog tijdens WO II al spanningen tussen Westen en Oosten:

• Conferentie van Jalta (feb. 1945)
• Afspraken gemaakt voor het naoorlogse Europa
  1. De landen die jij (Amerika/Sovjet-Unie) bevrijdt vallen onder jouw
  invloedssfeer, maar ...
  2. Er moeten democratische verkiezingen plaatsvinden

• Stalin houdt zich er niet aan --> geen verkiezingen of verkiezingsfraude
• Oost-Europese landen werden communistisch, onder leiding 
   van de SU. Gescheiden van het 'Westen' door IJzeren Gordijn

Op de  Conferentie van Potsdam werden Duitsland en Berlijn verdeeld in vier bezettingszones

Probleem! 

De Amerikanen zagen de verspreiding van het communisme als een bedreiging voor hun voortbestaan.
'Hoe lossen we dit op?'

Trumandoctrine 

'De Verenigde Staten geeft politieke, militaire en economische steun aan alle democratische naties onder dreiging van externe of interne autoritaire (communistische) krachten'

• Arme landen aangetrokken tot communisme, dus ...
• Marshallplan (1947-1952) voor West- en Oost-Europa: welvarend Europa = geen communistisch Europa 
• Oost-Europese landen mochten geen hulp accepteren

Oefenvraag 

Gebruik de bron hiernaast. Cartoon uit een Amerikaanse krant (1947) 

6p        Leg uit:

- (met bron) welke politieke ideologie de schrijver aanhangt (2p) 

- waarom de maker het deze titel heeft gegeven en (1p)

-  welke boodschap de maker met deze bron wil overbrengen (1p)

- (zonder bron) hoe burgers in Oost-Europa op deze cartoon hebben gereageerd (2p) 

De titel van de prent is: gas erop, dokter? 

Links op het huis staat "West-Europa
Op de auto staat: Dokter Verenigde Staten Congres 

Op de vogel staat: Communisme, met daaronder 'chaos'

Step on it, doc? 

Oefenvraag antwoord 

• De maker van deze bron hangt een democratische/kapitalistische ideologie aan (1p). Dat zie ik aan het feit het woord communisme op een roofvogel staat / dat de roofvogel chaos komt brengen / dat de nogal enge baby in chaos is omwikkelt en wordt gedragen door een communistische (roof)vogel (1)
• De maker heeft het deze titel gegeven omdat er haast achter zit / Het Amerikaanse congres moet zich haasten (1)
• Het Amerikaanse congres / Amerika moet West-Europa helpen voordat het communisme daar aankomt (1) 
• Het is zeer onwaarschijnlijk dat Oost-Europeanen deze prent destijds hebben gezien (1). Ten eerste omdat dit een Amerikaanse krant is (1) /   omdat er censuur was onder de Sovjet-Unie (1). 

- Maak een analyse van de prent
- beschrijf wat de cartoonist met deze prent wilde zeggen.

Toelichting: Bovenaan staat 'Marshalplan'. Op de man staat 'Europa' en onderaan staat 'de weg terug'.

Kritieke momenten

De Koude Oorlog dreigde meermaals een 'warme' oorlog te worden

• Blokkade van Berlijn (1948-1949)
• Koreaoorlog (1950-1953)
• Hongaarse opstand (1956)
• Berlijnse Muur (1961-1989)
• Cubacrisis (1962)

Verdere verslechtering relaties
 (1948-1949)

• West-Duitsland moest weer een politieke eenheid en economische grootmacht worden
• Om dit te dwarsbomen snijdt Stalin West-Berlijn af van buitenwereld --> mislukt
• West-Duitsland wordt BRD = Bondsrepubliek Duitsland - kapitalistisch en Democratisch
• Oost-Duitsland wordt DDR = Duitse Democratische Republiek - communistisch en dictatuur 

De Koude Oorlog werd ook in Azië gevoerd. 

• Dominotheorie: Als 1 land communistisch wordt, worden omringende landen dat ook

De Verenigde Naties en Korea

0

Uitbreiding van het communisme in Azië:

Korea.

• Situatie in Korea in WO II: bezet door Japan (1907-1945). Vervolgens: 
• Noorden in invloedssfeer van de de Sovjet-Unie > Kim il-SungMijn les  (communist)
  
• Zuiden gesteund door VS
  
• 1950: Kim valt zuidelijk deel Korea aan 
  
• Truman grijpt in met indienen resolutie in Veiligheidsraad 
  Resolutie = Besluit van regering of vergadering waar iedere lidstaat zich aan moet houden

• VN troepen (vooral Amerikanen) drijven communisten terug 
  
• Mao steunt Kim il-Sung met troepen 
  
• 1953: Wapenstilstand (grens: 38e breedtegraad)
  

Co-existentie(?) en Cubacrisis 

Sovjet-Unie voert in 1949 eerste kernproef uit. 12 Jaar later voeren ze de grootste kernproef ooit uit. 

Vreedzame co-existentie(?)

• 1953: Stalin overlijdt
• Nikita Chroesjtsjov nieuwe leider
• Introduceert vreedzame coëxistentie: communisme en kapitalisme leven in vrede naast elkaar, maar ... 
• Niet van toepassing op Oostbloklanden onderling.

In 1961 worden West-en Oost Berlijn definitief van elkaar gescheiden om migrantenstroom (naar het westen) te stoppen. 

'Sprong naar vrijheid' 

De Cubacrisis 1962

Cuba-crisis (1962)

• Fidel Castro grijpt de macht en installeert een communistische regering
• Zoekt toenadering tot de Sovjet-Unie en plaatst raketinstallaties
• President Kennedy blokkeert Cuba. 

VS blokkeren Cuba
Russische schepen keren pas op het laatste moment om

Cuba-crisis (1962)

• Chroesjtsjov en Kennedy sluiten akkoord:
• Russen halen kernwapens weg,
• VS verwijderd kernwapens uit Turkije (navo)
• belang: bijna-kernoorlog > hot line en
• SALT-akkoorden > détente (ontspanning)

Chroesjtsjov week in de Cubacrisis af van zijn buitenlands-politieke beleid.
Leg dit uit

De val van de Sovjet-Unie 

De val van de Sovjet-Unie (1)

• Verenigde Staten versnellen in de jaren '90 de (kern)wapenwedloop 
• SU te arm om VS bij te benen
• SU leider Gorbatsjov wil de SU vernieuwen
• Perestrojka: economie hervormen door zekere mate kapitalisme toe te staan
• Glasnost: openheid. Media en burgers vrij en onbelemmerd om kritiek te uiten  

De val van de Sovjet-Unie (2) 

• Nu de onderdrukking voorbij was, kwamen nationalistische partijen op in het Oostblok
• In 1989 vielen bijna alle communistische regeringen in het Oostblok
• Val Berlijnse Muur (1989) symbolisch einde Koude Oorlog 
• Sovjet-Unie wordt in 1991 ontbonden --> 15 soevereine staten, waaronder Rusland

Maken 

HD 1, 3, 5, 6, 7

Sovjetisering van Oost-Europa 

• Alle Oostbloklanden binnen enkele jaren communistisch
  Collectivisering ingevoerd
  Politieke oppositie verboden
  Pers gecensureerd
  Totalitair regime ingevoerd

Gebruik bron 16.
Bij deze bron passen twee beweringen:
1 Er is een verband tussen de Cubacrisis en dit verdrag.
2 Het verloop van de beschreven incidenten past goed bij de detente (toelichting: ontspanning VS - SU)

2p Toon de juistheid van beide beweringen aan.