H. 8 Barok, Nederlandse barok (les 3)

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

Hoofdstuk 8 Periode 1600-1750

8.2 Nederlandse barok

Nederlandse barok

• In de 17e eeuw is Nl dus erg welvarend.
• Dankzij overzeese handel en veroveren gebieden in Afrika/Amerika/Azië wordt kleine groep burgers steeds rijker.
• Unieke politieke situatie: 7 Nederlandse provinciën vormen samen een republiek waarin ieder gebied zijn eigen inbreng heeft.
• Burgers krijgen hierdoor leidende rol in samenleving en worden belangrijkste opdrachtgevers voor kunstenaars. 

Nederlandse barok

• De schilder Catharine Backer groeit op in zeer vermogend mileu. 
• Komt uit handelaarsgezin, woont in groot grachtenpand.
• Ze ontwikkelt zich tot een belezen vrouw met belangstelling voor natuur.
• Past kennis toe in schilderijen.
• Bloemstuk wordt eigenlijk gezien als 'laag' onderwerp, maar zij weet het te verheffen tot hoogwaardig kunstwerk.
• Ze heeft 'naar 't leeve' geschilderd.

Geschiedenis

• Amsterdam wordt centrum wereldhandel.
• VOC wordt opgericht. 
• Om aan vraag van thee, Chinees porselein en specerijen te voldoen worden verschillende Aziatische gebieden ingenomen.
• Calvinisme wordt belangrijkste religie in de Republiek.
• Zij vnden dat ieder mens verantwoordelijk is voor zijn eigen gedrag en dat het goed is zelf onderzoek te doen.
• Deze houding zorgt ervoor dat de Republiek een leidende rol krijgt in de ontwikkeling van de moderne natuurwetenschappen.
• Franse geleerde René Decartes leeft groot deel van zijn leven in de Republiek en legt de basis voor de moderne filosofie. 

• In oorlog met Spanje (1588-1648)
• Wel veel rijkdom

- Economisch

- Cultureel

- Politiek

- Wetenschap

• Vrede van Munster

De Republiek

Calvinisme

• Dit kerkinterieur geeft  goed beeld van calvanistische kerk: leeg en sober, geen kunst en decoraties
• Calvinisten wijzen gebruik van afbeeldingen en heilige objecten af
• Dat zou te veel afleiden van de essentie van het geloof: het Woord van God zoals dat in de Bijbel is opgeschreven. 

Kunstgeschiedenis

• Burgers en bestuurders zijn belangrijke opdrachtgevers voor kunstenaars.
• Kooplieden willen voorliefde voor weelderige levensstijl laten verbeelden.
• Tegelijk moet kunst ook voldoen aan de calvinistische moraal.
• Kunstenaars lossen dit op door symbolen te verwerken die de toeschouwer waarschuwen voor de tijdelijkheid van het aardse.
• Schilders gaan zich specialiseren in bepaalde genres (portretten, landschappen, historiestukken, stillevens of genrestukken = taferelen uit het dagelijks leven).
• Ze werken in opdracht of verkopen op de vrije markt.  

Genrestuk:

Een genrestuk/genretafereel is een schilderij met een voorstelling uit het dagelijkse leven.

Het aantal onderwerpen is zeer gevarieerd, maar toch zijn er meerdere vaak terugkerende thema's te onderscheiden: huiskamer- en salontaferelen, keukenscènes, markten en herbergen en voorstellingen van figuren uit diverse beroepen.

Burgerlijke cultuur en kunst:

• Onafhankelijkere kunstenaars
• Specialisatie: genres
• Burgers gaan verzamelen: rariteitenkabinetten
• Vervolg op Barok: Nederlandse Barok

Encyclopedische verzameling

• Rariteiten- of kunstkabinet = kastje dat opengeklapt wordt om de inhoud te presenteren.
• Veel rijke kooplieden en geleerden bezitten een collectie van zeldzame objecten (rariteiten).
• Wordt op prominente plek in huis gezet om kennis en welvaart van de verzamelaar te etaleren.  

RARITEITENKABINET >

Schilderkunst

• Schilderkunst is zeer natuurgetrouw en gedetailleerd.
• Lichtval, materialen en interieurs met wetenschappelijke precisie weergegeven.
• Soms maken schilders gebruik van hulpmiddelen (zoals de camera obscura) om ruimte nog realistischer te maken. 
• Voor Bijbelse of mythologische scènes is 'tableau vivant' een inspiratiebron. 
• Soms ook kenmerken van de Zuid-Europese barok, doordat schilders naar Italië reizen om daar kunst te bestuderen. 
• Het werk van zogenoemde Italiëgangers bestaat uit heuvelachtige landschappen, dramatisch lichtgebruik en felle kleuren. 

WIC ( WEST-INDISCHE COMPAGNIE)

HANDEL MET AMERIKA EN WEST-AFRIKA

CARTOGRAFIE - LANDSCHAP

(1602) - HANDELSNETWERK LANGS CHINA, JAPAN, IRAN, SRI-LANKA EN INDONESIE

DELFTS BLAUW - VANITAS STILLEVEN

WIC (WEST-INDISCHE COMPAGNIE)

VOC (VERENIGDE OOST-

INDISCHE COMPAGNIE)

Symbolen

• Dit 'vanitas'  combineert objecten die naar de dood verwijzen (schedel, dichtgeslagen boek) met kostbare goederen.
• Tulbandschelp uit Azië en Japanse zwaard symboliseren de waardeloosheid van materiële zaken. 
• Waarschuwing voor toeschouwer: leven is kort en hiernamaals is eeuwig.
• Heeft onder de calvinisten veel effect.
• Ze geloven namelijk in predestinatie (God heeft al besloten wie naar de hemel zal gaan).
• Uitverkorenen moeten wel deugdzaam leven leiden, anders alsnog naar de hel. 

Groepsportret

• Pieter Cnoll (opperkoopman VOC) heeft zijn gezin op bijna koninklijke wijze laten portretteren. 
• Luxe waaiers, parelkettingen, modieuze kleding laten hoge status zien.
• Toont ook andere aspecten van het Nederlandse koloniale verleden:
• Cornelia (vrouw) heeft Aziatische trekken, doordat zij dochter is van Hollandse koopman en Japanse courtisane.
• Op achtergrond, in schaduw, 2 van de 50 tot slaaf gemaakten bedienden van de familie. 

DE VREDE VAN MUNSTER

Beeldhouwkunst

• Weinig sculpturen gemaakt, omdat calvinisten het afbeelden van heiligen en andere religieuze taferelen verboodden.
• Beeldhouwkunst zie je vooral terug in ornamenten op voorgevels van gebouwen. 

Bouwkunst

• Hollands classicisme is populair.
• Stijl grijpt terug op de klassieke oudheid en Italiaanse renaissance. 
• Maar hier veel soberder en streng symmetrisch met minder dieptewerking in de gevels.
• Kenmerkend is gebruik van natuursteen en pilasters die doorlopen over meerdere verdiepingen.
• Daarnaast veel klassieke elementen om gebouwen statiger te maken. 

Hollands classicisme

• Mauritshuis is sinds 1822 een museum, maar oorspronkelijk gebouwd als stadspaleis voor Johan Maurits, prins van Nassau-Siegen.
• Ontworpen door Jacob van Campen.
• Vrijstaand, waardoor ook symmetrische vormgeving van de zijgevels zichtbaar is.
• Driehoekig fronton als sierelement (hoger dan in klassieke gebouwen). 

Toegepaste kunst:

Dankzij de handel met Azië wordt vraag naar Chinees porselein zo groot dat er in Delft imitatieporselein op de markt wordt gebracht.

Hollands aardewerk wordt steeds verfijnder en versierd met blauwe decoraties.

Wordt zo populair dat Chinese porseleinmakers op hun beurt weer geïnspireerd worden door afbeeldingen van molens, haringen en typische Hollandse landschappen.

DELFTS BLAUW

• Deze bloempiramide lijkt uit Azië te komen.
• Vorm doet denken aan Chinese pagode en blauw-witte versieringen doen denken aan Chinees porselein.
• Deze is uit Azië, uit het boek is uit Nederland --> te zien aan top van de vaas (vrouwenbuste).
• In plaats van porselein wordt in Delft roodbakkende klei gebruikt.
• Minder hard en doorschijnend, maar wel goedkoper.