6v ak 5.4 Endogene processen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

6v ak- Platentektoniek

Highlights platentektoniek en endogene krachten

en endogene krachten

Platentektoniek

• Divergentie (uit elkaar): Rifting (Bijv oost-Afrika) en seafloorspreading

• Transform (langs elkaar)
  

• Convergentie (naar elkaar)
  

1.  subductie: oceanische onder continentale (of andere oceanische plaat)
   
2.  plooiing: continentale plaat tegen continentale plaat

• 
  
• Hotspot
  -> mantelpluim onder de aardkorst

Noteer

Oorzaak plaatbeweging

• Ridge push = duwkracht bij Mid. Oceanische rug door zwaartekracht
  (door nieuwe korst)
  
• Slab pull = trekkracht bij subductie
  (door afkoeling oude korst)
  

verschil

lithosfeer

is aardkorst plus het  harde en bovenste deel van de mantel
-> drijft

asthenosfeer

plastische en onderste deel  mantel

- > beweegt, convectiestromen

geomorfologische processen

zijn processen die de landschapsvormen maken:
bergen, kusten, laagtes etc.

gevormd door bijv.  ijs, plooiïng, oplossen kalk, erosie etc.

paleogeografie

is bestuderen van de ligging in het verre verleden
(paleo = heel oud)

Divergentie: Rifting

• Door druk van magma 'bolt' een continent op
• Er onstaan breuken
• Er zakken delen weg: slenken
• Er blijven delen hoog uitsteken:
   horst schouders / rift schouders

Divergentie Seafloor spreading

• Ongelijkmatig: ribbels, steeds nieuwe stroken oceanische korst gevormd
• heet -> warmer gesteente -> jonge delen liggen hoger, afgekoelde delen lager

Convergentie

• Hier: twee continentale korsten bewegen naar elkaar 
• De sedimentlagen die op de bodem van de oceaan tusen de continenten lagen worden geplooid tot een gebergte

Convergentie : Troggen

• Oceanische ('zwaardere') plaat duikt onder continentale
• Stratovulkanen (puntig, explosief)
• Vulkanische eilandenboog

Transform

• Langs elkaar heen
• Geen vulkanisme
• Oudere en jongere delen            ->transforme breuken dwars op mid-oceanische ruggen

Hotspot

• Een mantelpluim voert heel heet magma richting het aardoppervlak
• Een tektonische plaat schuift daaroverheen
• Er onstaat vulkanisme (met een spoor - hotspot track van schildvulkanen)
• Wordt niet veroorzaakt door plaatbeweging, maar platen zijn er wel mee te volgen
  

Tsunami´s ontstaan uitsluitend als gevolg van subductie

1. juist
2. onjuist

Het vulkanisme bij Japan is het gevolg van...

1. transforme plaatbeweging
2. divergente plaatbeweging
3. convergente plaatbeweging van continentale korsten
4. convergente plaatbeweging met subductie

IJsland vormt de top van een...

1. subductiezone
2. mid-oceanische rug
3. convergente plaatgrens
4. horst

In het centrale deel van de Alpen bevinden zich...

1. stollingsgesteenten als graniet
2. sedimentgesteenten als zandsteen en kalksteen
3. losse sedimenten als zand en klei
4. metamorfe gesteenten als marmer en kwartsiet

De San Andreasbreuk in California is..

1. een transforme breuk
2. een hotspottrack
3. een trog
4. een subductiezone

continental drift wordt niet aangedreven door...

1. ridge push
2. convectiestromen
3. transforme bewegingen
4. slab pull

Bij Hawai is sprake van ...

1. een schildvulkaan met een effusief eruptietype
2. een stratovulkaan met een explosief eruptietype
3. een schildvulkaan met een explosief eruptietype
4. een stratovulkaan met een effusief eruptietype

Het magma dat opborrelt bij vulkanen in een subductiezone

1. bevat weinig gas en is weinig viskeus
2. bevat veel gas en is weinig viskeus
3. bevat veel gas en is er viskeus
4. bevat weinig gas en is erg viskeus

Wat is onjuist?
De oceaanbodem....

1. is dieper als de oceaanbodem ouder is
2. is maximaal 240 miljoen jaar oud
3. wordt continu gerecycled
4. ligt vrijwel overal op dezelfde diepte

IJsland ligt...

1. op de grens van twee platen
2. boven een hotspot
3. op de top van een mid-oceanische rug
4. op zowel een plaatgrens, een hotspot als de mid-oceanische rug

In welk gebergte vind je veel vulkanen?

1. de Himalaya
2. de Alpen
3. de Andes
4. de Rocky Mountains

De snelle beweging van de Nazcaplaat (ten westen van Zuid-Amerika) is vooral het gevolg van

1. ridge push
2. convectiestromen
3. slab pull
4. hotspotvulkanisme

Welke wetenschap bestudeert de processen van landschapsvorming?

1. de paleogeografie
2. de geomorfologie
3. de dendrochronologie
4. de fysiologie

Gebruik de atlas. Hawai is jonger dan Kauai. Waar zal in de toekomst een nieuwe vulkaan ontstaan in de keten?

1. ten noordwesten van Hawaii
2. ten zuidwesten van Hawaii
3. ten noordoosten van Hawaii
4. ten zuidoosten van Hawaii

Extra oefenopdracht om zelf te doen, met antwoorden.

Oefenopdracht Alpen

1. Op welke 2 kaarten in de atlas kun je zien dat de Alpen ontstaan zijn in de Alpiene plooingsfase?
2. Gebruik vervolgens de atlaspagina met kaarten op het grootste schaalniveau. In welke geologische tijdvak vond de vorming vnl. plaats?
3. Op welke wijze is het kalksteen gevormd dat in veel delen van de Alpen hoog in de bergen aan de oppervlakte ligt?
4. Op welke wijze is het graniet en gneis gevormd dat zich in enkele delen van de centrale Alpen aan de oppervlakte bevindt?
5. Waar wordt het afbraakmateriaal van de Alpen neergelegd?

Oefenopdracht Alpen

1. GB 54 216 CE (aarde), 76C Europa
2. Trias
3. Schelpdieren in zee kwam in sedimentatgesteente. Later werd deze zeebodem door horizontale druk geplooid en opgeheven
4. Graniet door intrusie (stollingsgesteente). Gneiss door omvorming  van graniet door hoge druk en temperatuur (metamorf gesteente) 
5. Via de rivieren zoals de Rijn in de lagere delen bij de zee

Oefenopdracht Hawaii

Gebruik de atlas
1. Bepaal de huidige richting van de Pacifische plaat
2. In welke richting bewoog deze plaat voorheen?
3. Op welke wijze zijn de vulkanen ontstaan?
4. Geef twee oorzaken voor het verschil in hoogte tussen oude en nieuwe eilanden in de Hawaii-keten.
5. In welke richting zal het vulkanisme zich verplaatsen?

Diederik Jekel gaat naar IJsland

serie: de kennis van nu

www.npo.nl

Evaluatie

1. Beschrijf het reliëf van de Indische Oceaan en geef aan hoe dit reliëf is ontstaan.
2. Teken een tektonische dwarsdoorsnede van het gebied dat loopt ten zuiden van Java, dwars door Java, de Javazee en Kalimantan.
3. Teken een tektonische dwarsdoorsnede door Oost-Afrika met in het midden het Victoriameer.

www.kennislink.nl