6.4 Klimaatverandering

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Leerdoelen paragraaf 6.4

Aan het einde van de les kan/weet je:

• wat de ijstijd is.
• welke landschapsvormen je er zijn gevormd door de ijstijd
• dat klimaatveranderingen altijd voorkomen, voorbeeld de ijstijd
• kenmerken van klimaatverandering
• twee gevolgen van klimaatverandering
• gevolgen van klimaatveranderingen in koude en droge gebieden
  

Klimaatverandering in Europa

• Een klimaat meet het gemiddelde weer over een periode van 30 tot 40 jaar. 
• Als je perioden van zo’n 30 jaar met elkaar vergelijkt, zie je verschillen in temperatuur en neerslag. 
• Dit is klimaatverandering.

IJstijden

• IJstijd / glaciaal: koude perioden in de geschiedenis van de aarde. 
• gemiddeld 5 ⁰C kouder 
• er valt in de winter meer sneeuw dan in de zomer wegsmelt
• meer weerkaatsing van zonnestralen (hoger albedo)
• sneeuw wordt samengedrukt tot ijs
  
• gletsjers / ijskappen breiden zich uit 
• IJstijd > interglaciaal > ijstijd > interglaciaal > enzovoort  
  

Landijs en zeeijs

LANDIJS

Laag eeuwige sneeuw op land die tot ijs is samen-geperst.

ZEE-IJS

Bevroren zeewater.

Landijs

Gletsjer

• Landijs

• Zee-ijs

• Drijfijs

Gletsjers

• Een gletsjer begint in een firnbekken: een verzamelplek voor sneeuw hoog in de bergen.
• firn = korrelige sneeuw
• Bij een vol firnbekken glijdt een ijstong richting dal.
• firnbekken + ijstong = gletsjer 
• Lage snelheid. 
• Een gletsjer is voortdurend in beweging, maar lijkt stil te liggen.  
• smelt in het dal en is er een gletsjerrivier 

Gletsjer 

1. Firnbekken

2. Gletsjer

3. Gletsjerpoort

4. Zijmorenen

Glaciale landschapsvormen

• Door de schurende werking (erosie) van gletsjers ontstaan landschappen gevormd door ijs.
• Morene: puin dat door een gletsjer is vervoerd. zand, gruis, stenen, rotsblokken 
• Zijmorene: puin ligt aan de zijkant naast een gletsjer
• Middenmorene: puin dat bij 2 gletsjers samen komt
• Eindmorene: puin meegenomen naar einde van de getsjer

Glaciale landschapsvormen

• Grondmorene: puin dat op de bodem van de gletsjer heeft gelegen: keileem
• keileem: klei en stenen vermengd
  
• Trogdalen door gletsjers uitgeschuurde bergdalen, zoals: U-vorm dalen
• fjorden: bergdalen gevuld met zeewater

Werkzaamheden

• Lees de theorie van paragraaf 2.4 
• Maak opdracht 1 t/m 6 van deze paragaaf

De temperatuurstijging heeft gevolgen voor de hoeveelheid landijs en voor de zeespiegel.

Poolstreken + hooggebergten: landijs smelt en periode jaarlijkse sneeuwbedekking korter.

Minder neerslag als sneeuw. gletsjers worden steeds kleiner

Klimaatverandering effect in koude gebieden

Aan de slag!

Maak van paragraaf 6.4: 

1, 2,3, 

Gebruik de basisboek als dat in de opdracht staat

Wat zie je op de foto?

1. zijmorene
2. eindmorene
3. middenmorene

Welke glaciale landschapsvorm zie je?

1. fjord
2. v-vormig dal
3. meer
4. keileem

Keileem is een voorbeeld van een

1. trogdal
2. u-vormig dal
3. fjord
4. grondmorene

Het klimaat verandert

• In Europa zie je verschillen in het klimaat (temperatuur en neerslag): klimaatverandering.
  
• De Bilt: warmer en natter neerslag = onvoorspelbaarder en heftiger
  
• Gevolgen voor natuur: verschuiving groeiseizoen + nieuwe planten / dieren + verdwijnen planten / dieren
  

Effect in koude gebieden

• Arctic greening: meer vegetatie in de koude gebieden.
  
• Voordelen van klimaatverandering: meer landbouwoppervlak
• nadelen van klimaatverandering: zeespiegelstijging , landen kunnen overstromen

Effect om droge gebieden

• Middellandse Zeegebied wordt nog droger. 
• meer verdamping: afname nuttige neerslag (neerslag dat we kunnen gebruiken na verdamping)
• watertekorten
  

Effect om droge gebieden

• Verandering vegetatie: 
• steppe naar woestijn? 
• gevolgen landbouw met afname irrigatiewater
  
• Geen landbouw meer door verwoestijning in Zuid-Europa.

Koolstofkringloop

• Koolzuurgas / koolstofdioxide (CO₂) is voor het leven op aarde van enorm belang. 
• zonder CO2 geen warme aarde
• Uitwisseling van CO₂  = koolstofkringloop
  
• o.a. planten en zelfs stenen nemen CO2 op

Broeikaseffect

Het broeikaseffect

•  Zonder het natuurlijk broeikaseffect:  te koud om op aarde te leven. maar: versterkt broeikaseffect 
• De te grote uitstoot van CO₂ komt vooral door de verbranding van: fossiele brandstoffen / energiebronnen.
  + kappen van bomen

Klimaatverandering

• Klimaatverandering is heel normaal.
• Koude en warme periodes wisselen elkaar af. ijstijden / glacialen interglacialen 
• Verschil met temperatuurstijgingen in het verleden: de rol van de mens. 
• behalve het natuurlijk broeikaseffect ook het versterkte broeikaseffect 
• gevolg: terugkoppelingen = effecten op de natuur

Klimaatverandering is het weer gemeten over....

1. 1 jaar
2. 15 jaar
3. 30 jaar
4. 60 jaar

Een gletsjer beweegt

1. niet
2. wel

Gletsjer kunnen landschappen veranderen in een korte tijd

1. waar
2. niet waar

Zonnestralen worden verwarmt door aardoppervlak

Broeikasgassen in de dampkring

Weerkaatsing van zonnestralen

De aarde geeft warmte af aan de atmosfeer

Vastgehouden warmte

Aan de slag!

Maak van paragraaf 6.4: 

5 ,6, 7, 10, 13

Gebruik het basisboek als dat in de opdracht staat 

effect in koude gebieden

effect in warme gebieden

meer planten

minder planten

minder water

meer water

meer landbouwgrond

minder landbouwgrond

zelfstandig werken

lezen paragraaf 4 klimaatverandering + B118,119,120,141,142,143

maken opdracht 1,2,6,8,9,10,11 paragraaf 4 H6

gebruik hierbij:

 leerboek blz. 104/105

werkboek blz. 116/117/118

stoplicht: Rood = stil lezen en werken. Oranje = fluisteren als je wilt overleggen. Groen = normaal praat niveau met werken