5.1 De renaissance

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.1 De Renaissance 

KA:

•  Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
• De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je uitleggen:

• Welk mens- wereldbeeld ontstond in Italië
• Hoe kunstenaars en geleerden de klassieke oudheid gingen navolgen.
• Hoe de renaissance werd verspreid

Wat weet jij eigenlijk van de Renaissance?

Typisch Middeleeuwse kunst 

Kunst in de Renaissance

Nieuw mens- en wereldbeeld

Noord-Italiaanse stadstaten maakten een enorme groei door:

• Economie: Groeiende handel met Midden-Oosten en rijke Vlaamse handelssteden.
• Politiek: Noord-Italiaanse stadstaten maakten zich los van de Duitse keizer en de Paus.

• De rijke Italiaanse handelaren De Medici en hun kunstenaars kregen een nieuw mens- en wereldbeeld: kijk op het leven van mensen en de wereld om hen heen.  

• Middeleeuwen: Memento Mori (gedenk te sterven)  --> Renaissance: Carpe diem (pluk de dag) 
• Renaissance = 'Wedergeboorte' van de Klassieke Oudheid
• 'Waarom in Italië?'

Noem een oorzaak van het ontstaan van de renaissance in Italië.

Navolging van de oudheid

• Nieuwe belangstelling voor  klassieke erfgoed (nalatenschap).
  = Renaissance (wedergeboorte)  
• Architectuur en kunst op basis van de klassiek vormentaal.
• De Italiaanse kunstenaars bestudeerden het klassieke erfgoed om de klassieke kunst te evenaren en te overtreffen.
• Renaissance kunstvormen waren: 
• Realistisch
• Voor het vermaak
• Meer aandacht voor kleuren, diepte en perspectief
• Onderwerpen gericht op de Oudheid / in de stijl van de Oudheid 

_{^{Beeldhouwers onderzochten de anatomie, houdingen en gezichtsuitdrukkingen van mensen om personages levensecht te kunnen uitbeelden. Een hoogtepunt werd het werk van Michelangelo. Zijn gebeeldhouwde figuren zagen er mooier en volmaakter uit dan echte mensen. Het idee dat ze een verbeterde versie van de natuur creëerden, maakte dat beeldhouwers en schilders niet meer werden gezien als ambachtslieden, maar als kunstenaars die boven gewone mensen verheven waren.}} 

^{_{De ontdekking van het perspectief droeg ook bij aan een vernieuwing in de schilderkunst. Renaissanceschilders als Leonardo da Vinci maakten realistische, schijnbaar driedimensionale schilderijen. Ze bestudeerden de natuur om deze zo perfect mogelijk af te beelden. Leonardo sneed in lijken om te zien hoe het menselijk lichaam in elkaar zat en maakte honderden gedetailleerde tekeningen van skeletten en lichaamsdelen. Dit soort onderzoek was een voorbeeld van de nieuwe wetenschappelijke belangstelling die begon te ontstaan.}}

Het orgineel:

rond 120 na Chr.

De kopie:

rond 1580 na Chr.

Sint-Pietersbasiliek, Rome

Wat is de renaissance?

Nieuw mens- en wereldbeeld

Noord-Italiaanse stadstaten maakten een enorme groei door:

• Economie: Groeiende handel met Midden-Oosten en rijke Vlaamse handelssteden.
• Politiek: Noord-Italiaanse stadstaten maakten zich los van de Duitse keizer en de Paus.

• De rijke Italiaanse handelaren De Medici en hun kunstenaars kregen een nieuw mens- en wereldbeeld: kijk op het leven van mensen en de wereld om hen heen.  

• Middeleeuwen: Memento Mori (gedenk te sterven)  --> Renaissance: Carpe diem (pluk de dag) 
• Renaissance = 'Wedergeboorte' van de Klassieke Oudheid
• 'Waarom in Italië?'

Navolging van de oudheid

• Nieuwe belangstelling voor  klassieke erfgoed (nalatenschap).
  = Renaissance (wedergeboorte)  
• Architectuur en kunst op basis van de klassiek vormentaal.
• De Italiaanse kunstenaars bestudeerden het klassieke erfgoed om de klassieke kunst te evenaren en te overtreffen.
• Renaissance kunstvormen waren: 
• Realistisch
• Voor het vermaak
• Meer aandacht voor kleuren, diepte en perspectief
• Onderwerpen gericht op de Oudheid / in de stijl van de Oudheid 

_{^{Beeldhouwers onderzochten de anatomie, houdingen en gezichtsuitdrukkingen van mensen om personages levensecht te kunnen uitbeelden. Een hoogtepunt werd het werk van Michelangelo. Zijn gebeeldhouwde figuren zagen er mooier en volmaakter uit dan echte mensen. Het idee dat ze een verbeterde versie van de natuur creëerden, maakte dat beeldhouwers en schilders niet meer werden gezien als ambachtslieden, maar als kunstenaars die boven gewone mensen verheven waren.}} 

Leonardo da Vinci

Homo universalis (Universele mens)

Humanisme

• Geleerden gingen ook de oudheid bestuderen. Schrijvers en denkers zagen klassieke auteurs als geestverwanten. 

 

• Schrijvers en denkers noemden zich humanisten: geleerden die vanaf omstreeks 1500 klassieke teksten bestudeerden. 
• Humanisten wilden de wereld verklaren op een rationele manier. 

Bouwmeester Brunelleschi 

Deze muurschildering toont hoe bouwmeester Filippo Brunelleschi een model van de San Lorenzokerk aan financier Cosimo de Medici geeft. In het ontwerp van de kerk gebruikte Brunelleschi de klassieke vormentaal: zuilen, ronde bogen en kroonlijsten. Hij kende de klassieke erfenis goed. Rond 1400 was hij naar Rome gereisd om de ruïnes van antieke gebouwen te bestuderen. Hij groef de resten uit, nam hun maten op en tekende ze na.

Omstreeks 1500 begon een nieuw tijdperk, waarvoor drie historische begrippen worden gebruikt. Geef aan:
– welke begrippen dat zijn en
– welke verandering daarmee wordt uitgedrukt ten opzichte van de middeleeuwen.

Geleerden die klassieke teksten bestudeerden, noemde zich humanisten. Geef aan:
a wat ze met die naam bedoelden en
b wat ze met hun studie wilden bereiken.

Verspreiding over Europa

In de 16e eeuw werd de renaissance over Europa verspreid. Het ontwikkelde zich daar anders dan in Italië: het richtte zich niet op een klassiek verleden, maar op de wedergeboorte van het oorspronkelijke christendom. 

 

• De belangrijkste vertegenwoordiger van dit christelijk humanisme was Erasmus. Hij zocht het zuivere christendom en uitte zijn kritiek op misstanden in het boek Lof der zotheid (1511). Hij ontdekte dat de Vulgaat (= officiële Bijbel) vol vertaalfouten stond 

Beschrijf het mens- en wereldbeeld:
- van de middeleeuwers in het algemeen en
- van de elite in Italiaanse steden in de 15e en 16e eeuw, hoe was hun wereldbeeld veranderd door de renaissance?

a Noem een beeldelement waarmee het schilderij overeenkomt met middeleeuwse schilderijen.
b Noem een beeldelement waarmee het schilderij afwijkt van middeleeuwse schilderijen.

Leg uit dat dit schilderij ("De geboorte van Venus" van Botticelli uit 1483) past bij beide kenmerkende aspecten van deze paragraaf.

Wat weet jij eigenlijk van Renaissance?

Slotopdracht

Maak op de ene helft van het vel een tekening/schilderij met renaissance kenmerken en aan de andere zijde eentje met middeleeuwse kenmerken.

Leg uit wat de verschillen zijn in techniek, stijl, onderwerp en thema