Project literatuur deel 4: poëzie rijm

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Poëzie en gedichten

Een dichtvorm is al heel oud. In vroege tijden gaven rondtrekkende verhalenvertellers en liedjeszangers hun verhalen door op rijm.

WAAROM?

Een verhaal in de vorm van een gedicht konden zij  beter onthouden en het brengt meer spanning in de manier van vertellen.

Poëzie (Grieks) betekent 'maken, creëren'  

Het is de kunst om de gedichten samen te stellen, een speciaal genre in de literatuur.

Gedicht is een stuk schrijven met kenmerken van zowel spraak als zang, wordt gebruikt voor het communiceren van mooie, fantasierijke of verheven gedachten.

Poëzie komt overal voor

- in slogans van reclames

- songteksten van liedjes

- verwerkt in theatervoorstellingen

- in de (sinterklaas)gedichten die je schrijft

- in en op kunst

- op gebouwen

- ...

Geschiedenis gedichten

De dichtvorm is al heel oud. In vroege tijden gaven rondtrekkende verhalenvertellers en liedjeszangers hun verhalen door op rijm.

WAAROM?

Een verhaal in de vorm van een gedicht konden zij  beter onthouden en het brengt meer spanning in de manier van vertellen.

• Regels zijn kort
• Veel wit om de regels heen
• Vaak hebben woorden meerdere betekenissen en worden herhaald
• Vaak opbouw in strofen; dit zijn groepjes versregels die bij elkaar staan
• Vaak rijmschema
• Klank is belangrijk: voordracht

KENMERKEN

GEDICHTEN

Gedichten hoeven niet te rijmen.

Een gedicht dat niet rijmt noem je ‘blank vers’.

 Als een gedicht wel rijmt, heb je te maken met een rijmschema. Je ziet dan welke zinnen steeds op elkaar rijmen.

Rijmschema gedichten

Voorbeeld:

Al vanaf de eerste dag

was ik betoverd door jouw lach

Mijn liefde voor jou is eindeloos

Het is daarom dat ik voor jou koos

Ik blijf je eeuwig trouw

Jij bent alles waar ik van hou

jij bent alles waar ik van hou

a

a

b

b

c

c

BEGINRIJM: VOORRIJM

Voorrijm:

Epikurisch feestgezang

Ruisende wanden, en schittrende zalen,

Bruisende bekers en ramlende schalen,

Blinkende toortsen in flonkrend kristal,

Klinkende kelken en jubelgeschal!

Schaatrende buien van lachen en zingen,

Klaatrende stromen en kurken aan ’t springen;

Spreien van dons voor het uitgerukt lijf,

Reien van vrinden in ’t zalig verblijf!

uit het werk van P.A. de Génestet (1829 – 1861)

Wanneer beginwoorden dezelfde klank hebben

Beginrijm: alliteratie

Alliteratie:

Wij weten wat we willen!

De kat krabt de krullen van de trap.

Berend Botje, Donald Duck, Guus Geluk, Mickey Mouse

Witte winter,

wollen wanten,

warme jas

waar gisteren nog gras was

zie ik pijltjes in de sneeuw

poes volgt de pootjes

van een spreeuw

Wanneer verschillende woorden met dezelfde letter beginnen

Assonantie (klinkerrijm)

Assonantie:

Let op de klank van de klinkers als je half wilt rijmen.

Herhaling van de klank van de klinkers in het midden van woorden, 

zonder verder te rijmen

EINDRIJM

Op twee slakken

Twee slakken waren al sinds jaren

op weg van Groningen naar Haren.

Ten slotte kwam geheel ontdaan

de oudste aan het eindpunt aan.

Hij slikte en sprak diep bewogen:

'Mijn broer is uit de bocht gevlogen.'

uit: 'De peperbek', 1966.

Rijmschema gedichten

Voorbeeld:

Al vanaf de eerste dag

was ik betoverd door jouw lach

Mijn liefde voor jou is eindeloos

Het is daarom dat ik voor jou koos

Ik blijf je eeuwig trouw

Jij bent alles waar ik van hou

jij bent alles waar ik van hou

a

a

b

b

c

c

Dit is een gedicht met rijmschema...

1. abcabc
2. ababacac
3. aabbaacc

                   Soorten gedichten

ELFJE

Fiets

Is niets

In deze stad

Hij wordt steeds gejat

Triest

UITLEG ELFJE

Een elfje is een gedicht van elf woorden die in vijf regels geschreven zijn.  

Regel 1: Eén beginwoord

Regel 2: Twee woorden

Regel 3: Drie woorden

Regel 4: Vier woorden

Regel 5: Eén woord, in de vorm van  een conclusie, uitroep of oplossing

 Haiku

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Zelfportret als schilder

Datering 1887 - 1888

Locatie Parijs, Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

drie regels, met lettergrepenschema

  5         een - man - met - rood - haar

  7         zet - streep - jes - in - zijn - ge - zicht

  5         op - een - doek - vol - kleur  

  

Een man met rood haar

zet streepjes in zijn gezicht

op een doek vol kleur.

Vertel: Dit is een schilderij van Vincent van Gogh. Als ik zou moeten vertellen over wat ik zie op dit schilderij, of over wat er op dit schilderij gebeurt, dan kan ik daar een heleboel woorden bij gebruiken. Maar het kan ook heel kort, luister maar... Ga vervolgens door naar de volgende slide. 

Zelfportret als schilder, 1887 - 1888

UITLEG HAIKU

Een rijmloos gedicht van drie regels met een vast aantal lettergrepen heet een haiku.

De zeventien lettergrepen zijn verdeeld over drie regels.

De eerste regel heeft 5 lettergrepen.

De tweede regel heeft 7 lettergrepen.

De derde regel heeft 5 lettergrepen.

HAIKU

de kat ligt op schoot

ik begin braaf te aaien

zo zet je hem aan

              (Kees van Kooten)

LIMERICK

Er was een een cobra uit Made

Die wilde zijn accu opladen

Hij nam toen de gok

En brak uit zijn hok

Maar werd toch gepakt voor zijn daden

UITLEG LIMERICK

Een limerick bestaat uit vijf regels.

In de eerste regels staat altijd een plaatsnaam.

Een limerick heeft vaak een grappige inhoud.

Het rijmschema is AABBA. 

Het aantal lettergrepen per regel staat vast:

9-9-5-5-9

LIMERICK

Er was eens een vrouw uit Abcoude

Die graag op wat kattenvoer kauwde

Maar o wat een lol

Na zes blikken vol

Ze praatte niet meer, maar miauwde

NAAMGEDICHT

Daar ligt ze

O zo mooi

O zo prachtig

Rozen om haar heen

Nu komt de prins

Redder in nood

O zo snel

O zo stoer

Sterk met zijn zwaard

Ja daar wijkt de haag

En dan ...de kus

UITLEG NAAMGEDICHT

Begint met een naam.

De letters van de naam staan onder elkaar.

Elke letter is het begin van een (bij de naam of persoon) passende dichtregel, waardoor er een  persoonlijk gedicht ontstaat.

NAAMDICHT

Nu schrijf ik

Alle letters

Allemaal onder elkaar

Maat, of rijm, of vorm

Doen eventjes niet mee

Ik knutsel totdat elke regel

Cool klinkt zoals ik het wil

Het wordt dan haast vanzelf

Toch een mooi gedicht