Congres van Wenen

• geschiedenis
• Secundair onderwijs

Congres van Wenen

1814-1815

Europa na Napoleon...

Onder leiding van Pruisen (Duitsland), Oostenrijk, Rusland en Engeland

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je herkennen en uitleggen welke besluiten er genomen werden op het Congres van Wenen en wat er daardoor in Europa veranderde. Wat bleef behouden en wat veranderde uiteindelijk?

Inleiding - Los onderstaande vragen op 

Gebruik je atlas - kaarten p.42-43

De tijdlijn en spotprent op de volgende slides

1. Welk effect heeft Napoleon gehad op de Europese politieke geschiedenis?

2. Wanneer werd hij verslagen?

3. Hoe heet de periode op de tijdlijn na de heerschappij van Napoleon?

4. Wat betekent dit woord?

5. Wat betekent dit woord in deze historische context?

6. Waar werd beslist om dit te installeren?

7. De restauratie houdt niet stand. Hoe zal dat komen?

Het congres van Wenen tracht de orde te herstellen.

Wat gaan we bestuderen?

Wat is het Congres van Wenen? 

Wat was het doel van het Congres van Wenen?

Hoe gaat het Congres van Wenen dit verwezenlijken?

Wat is het belang van het Congres?

Zijn de bepalingen van het Congres duurzaam?

CvW: duurde ongeveer 8 maanden en was een reactie tegen de Franse Revolutie en de veroveringen van Napoleon die de ideeën van de Franse Revolutie uitdragen

Doel:

Herstel Ancien Regime

Restauratie van de wettelijke orde

Volkssoevereiniteit (macht gaat uit van het volk) en vrijheid en gelijkheid : GEVAAR voor Europese monarchieën

Legitimiteit van koningschap wordt verdedigd

Gestoeld op traditie

Goddelijke opdracht

Zorgt voor stabiliteit – geen revoluties meer!

Duurzame vrede installeren door machtsevenwicht (Engelse doctrine Balance of Power)

100 jaar geen oorlog

Stabiele grenzen

Continuïteit met vrede van Westfalen (1648

Respecteren van grenzen

Niet bemoeien met binnenlandse aangelegenheden

Stap verder: hertekenen van grenzen + ontstaan supranationaal overleg

Belang: machtsevenwicht, ontwikkeling diplomatie en 1e Europese samenwerking

Maar iedereen blij?? Neen!

Het congres van Wenen tracht de orde te herstellen.

Wat gaan we bestuderen?

Wat is het Congres van Wenen? 

Een reactie tegen de Franse Revolutie en de veroveringen van Napoleon.

Wat was het doel van het Congres van Wenen?

Herstel van het Ancien Régime

Duurzame vrede verwezenlijken in Europa

Hoe gaat het Congres van Wenen dit verwezenlijken?

Hertekenen van de grenzen van Europa

Stabiele situatie creëren door overleg tussen de grootmachten

Wat is het belang van het Congres?

principe van machtsevenwicht hanteren

ontwikkeling van de diplomatie

ontwikkeling van een Europese samenwerking

Zijn de bepalingen van het Congres duurzaam?

door het ontstaan van het liberalisme en nationalisme is een terugkeer niet duurzaam

De Revolutiegolven van 1830 en 1848 tonen aan dat de wereld teveel veranderd is.

Weet je nog?

De Verlichting (filosofische stroming) 

vanaf ±1700

• Een periode waarin mensen hun kennis (willen) vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand (rede, ratio). 
• 'Sapre Aude' (Kant)
• Leidende principes: gelijkheid en vrijheid - maar realiteit stond haaks op overtuiging

• Hierdoor krijgen mensen ook meer kritiek op de koning, de Kerk en de adel.
  
• Vader van de 1e revolutie: de Amerikaanse Revolutie
• Burgerij als verlichte klassen (de 'salons')

Verklaring van de rechten 

van de mens en de burger

augustus 1789

FRANSE REVOLUTIE

• Op 26 augustus werd de 'Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen' afgekondigd.
• In dit document wordt duidelijk gemaakt dat ieder mens vrij én met gelijke rechten wordt geboren, gebaseerd op de ideeën van de verlichting. 
  
  
• Persvrijheid, Godsdienstvrijheid, Onschuldig tot staat je schuld heeft bewezen, Inspraak als je belasting betaalde (cijnskiesrecht),Goederen worden beschermd, Scheiding van de 3 staatsmachten: uitvoerende, rechterlijke en wetgevende macht
  
  
• Deze verklaring is gebruikt als voorbeeld voor Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties.

Napoleon wil over heel Europa regeren

Waarom?

- Ideeën van de Franse Revolutie verspreiden.

- Macht- en gebiedsuitbreiding.

Hoe?

- Door oorlogen te voeren. 

Napoleon Bonaparte

• Geboren op het eiland Corsica op 15 augustus 1769
  
  

• Hij was afkomstig uit de derde stand (zijn vader was advocaat
  
  

• Het gezin was niet rijk, maar Napoleon kon toch studeren

• Hij ging op zijn 15e naar een militaire school
  
  
• Hij boekte veel militaire overwinningen en was immens populair bij de bevolking die snakte naar stabiliteit in de chaos.

Het Consulaat 

Staatsgreep van Napoleon

november 1799

• Generaal Napoleon Bonaparte heeft de Franse Republiek al eerder gered: in 1795, toen aanhangers van de overleden koning de macht wilden grijpen.
• Hij is klaar met de zwakke Directoire en zet hen af. 
• Napoleon benoemt zichzelf tot consul. Net zoals de Romeinen dat ooit deden.

Napoleon wordt dictator

1799-1804

• Hoewel de Franse Revolutie hem de kans heeft gegeven hoger op te komen, heeft Napoleon niet zoveel met de idealen van de Revolutie.
• Hij schakelt tegenstanders uit en wordt langzaamaan dictator van Frankrijk.
• Het volk heeft, door zijn overwinningen, alle vertrouwen in Napoleon.

Napoleon kroont zichzelf keizer

1804

• Nu Napoleon de absolute baas is in grote delen van Europa, kroont hij zichzelf tot keizer.

• Na 15 jaar revolutie lijkt Frankrijk terug bij af: er is weer één man de baas.
  

Buitenlandse politiek van Napoleon

De Franse  Revolutionairen trachtten de Revolutie over heel Europa uit te dragen.

1e coalitie oorlog tussen Frankrijk en machtige Europese coalities - militaire successen die basis is voor zijn machtsovername

2e coalitie oorlog (1799-1802): overwinning waardoor Franse republiek werd consolideerd (o.a. de slag bij Marengo tegen HRR - schilderij van David op achtergrond)

1805: 3e coalitie oorlog

•  waarbij Franse vloot een zware nederlaag leidt bij Trafalgar (kust Spanje)   
  Gevolg: Groot-Brittannië blijft maritieme leider

• slag bij Austerlitz - Napoleon verslaat  HRR en Rusland

Gevolg: HRR wordt ontbonden en vervangen door Rijnbond met Napoleon als beschermheer

1806: 4e coalitie oorlog - Pruisen sluit zich bij coalitie aan en wordt verslaan

Gevolg: Pruisen verliest helft van grondgebied tvv nieuw opgerichte hertogdom Warschau (vazalstaat Frankrijk)

In Spanje en Italië plaatst Napoleon verwanten op de troon

Het tij keert

- In de bezette gebieden kreeg Napoleon steeds meer te maken met nationalistisch geïnspireerde opstanden (Fransen werden aanvankelijk als bevrijders onthaald, maar gedroegen zich als bezetters)

- In 1810 besloot de Russische tsaar zich niets meer van de Continentale Blokkade aan te trekken (terugval Russische economie met 53%)

Gevolg: Napoleon trekt militair op tegen Rusland.

1810

Toppunt van macht in 1810: Napoleontisch keizerrijk omvat Frankrijk, Nederlanden, deel van vreogere Heilig Roomse Rijk, NW Italië en Dalmatië + vazalstaten Helvetische republiek, koninkrijk Italië, Napels, Spanje, de Rijnbond en het groothertogdom Warschau

verspreiding Code Civil

Overal in deze gebieden werden de Franse wetboeken ingevoerd en stond de Franse administratie als model voor de staatsinrichting

Continentale Blokkade

De enige grootmacht die Frankrijk nog kon bedreigen waren de Britten.

In 1806 richtte Napoleon de Continentale Blokkade op - de bedoeling was om Engeland economisch te treffen door de Europese markt af te sluiten voor Britse producten.

Dit werkte niet oa wegens smokkelhandel

Tocht naar Rusland

juni 1812

• Napoleon had gehoopt dat Rusland een bondgenoot zou zijn. 
• Dat valt tegen en Napoleon kan maar één ding doen: Rusland aanvallen.
• Hij verovert Moskou, maar de stad wordt door de Russen zelf in brand gestoken. Napoleon is verbijsterd...

Napoleons terugtocht

oktober 1812

• Rusland wordt zijn ondergang
• De Russische tactiek én gevreesde winter verwoesten het Grande Armée van Napoleon.
• Van de 680.000 soldaten, komen er uiteindelijk 40.000 terug in Frankrijk.

• Napoleon werd verlagen bij de slag bij Leipzig (1813) door een coalitieleger
• Hij werd gevangen gezet op het eiland Elba (zie foto boven)
• De Franse legers die een groot deel van Europa hadden bezet, moesten zich terugtrekken.
• Maar wat na Napoleon? Er werd een internationale conferentie gehouden in Wenen om dit te bespreken.

Napoleon sterft

1821

Napoleon wordt opnieuw verbannen. Nu voorgoed.

De rest van zijn leven zal hij doorbrengen op St. Helena (Atlantische Oceaan)

Napoleon sterft op 5 mei 1821 op 51-jarige leeftijd aan maagkanker. 

Zijn lichaam werd naar Parijs gebracht, waar zijn praalgraf 

tegenwoordig nog steeds te vinden is.

Erfenis van Napoleon

• Verkeer: rechts rijden

• Burgerlijke stand: aangifte van geboorte en sterfte (Code Napoléon)

• Invoering van achternamen

• Invoering van het metrieke stelsel (meters, kilometers)

Tracht zelf de kaart van Europa te hertekenen in het DIPLOMATIESPEL

1.1. Poging tot herstel van de orde.

Welke 4 landen staan op de tekening afgebeeld?

Waarom deze vier?

Talleyrand is de diplomaat die Frankrijk vertegenwoordigd. Verklaar zijn positie op de tekening.

Hij zit in een moeilijke situatie want zijn land is verslagen.

Hij moet de schade voor Frankrijk beperken.

BRONNENONDERZOEK

Onderzoeksvraag: Hoe tracht men het Ancien Régime te herstellen?

A. Wat is dus het A.R.?

B. Hoe trachten ze dit te herstellen?

Na de val van Napoleon krijgen de conservatieven in Europa de overmacht.

De bepalingen van het Congresrustten op 4 pijlers: 

1. Omringingspolitiek 

2. Legitimiteitsprincipe

3. Krachtenevenwicht

4. Compensatiebeginsel

1. De isolatie van Frankrijk: om te voorkomen dat Frankrijk opnieuw Europa onder de voet zou lopen, werd het omringd met bufferstaten. Dit heet omringingspolitiek

1. Omringingspolitiek.

Frankrijk:

Teruggedrongen tot grenzen voor 1790

Omringd door bufferstaten

Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (Z en N nederlanden)

Koninkrijk Piemont-Sardinie

Pruisen krijgt gebiedsuitbreiding in Rijngebied

Zwitserland

HRR der Duitse natie gaat van 350 staatjes naar 39: Duitse Bond met Oostenrijkse voorzitter

Bestuurd door afgevaardigden van de staten, maar eigenlijk door Pruisen en Oostenrijk

Rusland: krijgt groot deel van Polen (rest naar Pruisen)

Oostenrijk: verliest Z-Nederlanden maar wordt gecompenseerd met gebiedsuitbreiding Adriatische kust en Noord-Italie + voorzitter Duitse Bond

Heilige Alliantie!!! Orthodoxe Tsaar, Katholieke Oostenrijkse keizer, protestantse Pruisische koning

Later aangevuld met Groot Br

1818: Frankrijk treedt toe: Grote Alliantie.

 - vergaderen

- interventierecht

Het legitimiteitsprincipe  stelde dat de vroegere vorsten opnieuw op de troon werden gezet.

Ze waren verondersteld te regeren als een absolute vorst: het volk kreeg geen inspraak (goddelijk recht boven volkssoevereiniteit)

Lodewijk XVIII  Ferdinand VII        Johan VI              Willem I

Frankrijk              Spanje                   Portugal        Nederlanden

2. Legititmiteitsprincipe

3. Krachtenevenwicht of machtsevenwicht

Bekommernis van de Britten!

Het krachtenevenwicht was een belangrijke bekommernis van de Britten. 

Zij wilden vanop hun eiland toezien dat geen enkele grootmacht op het continent te machtig zou worden.

Zelf wilden ze hun macht uitbouwen op maritiem gebied.

4. Compensatiebeginsel

Compensatiebeginsel: grootmachten willen beloond worden voor inspanningen + voor herverdeling moet er evenveel territorium terugkomen als er herverdeeld wordt

Dit zorgde voor een nieuwe verdeling

Na de val van Napoleon krijgen de conservatieven in Europa de overmacht.

• Ze proberen de oude machtsposities van de adel en de koningen (= Ancien Régime) weer te herstellen: ze restaureren het.
  
  
• De 'Restauratie' (periode van 1815-1848) tracht dus de periode te herstellen van voor de Franse Revolutie en Napoleon zonder de Verlichte ideeën.
  
  
• Het was gestoeld op de filosofie van het conservatisme: een samenleving kan niet enkel gebaseerd zijn op de rede, maar ook op tradities.
  
  
• De Restauratie is een reactie op de verlichte filosofen - ze willen deze ideeën grotendeels terugdraaien.

Conservatisme – uitgedragen door Metternich (minister van BuZa Oostenrijk)

Gestoeld op id Iers filosoof Burke

Baseert zich op traditie (conserveren)

Zet zich af tegen ideologieën die samenlevingen radicaal willen veranderen

Houden wat goed is, verbeteren wat kan (organisch en doordacht)

Reactionair: reactie op de Franse Revolutie

Herhaling

Maar... Spanning in de maatschappij

(conservatief) versus liberalisme (progressief)

Reactionair

Reactionair stamt van het Franse réactionnaire, een woord uit het begin van de 19e eeuw. Het was de eerste term die gebruikt werd om de tegenstanders van de Franse Revolutie mee aan te duiden (de latere term was conservatief, van conservateur). ... In deze context zijn reactionairen tegen democratie en parlementarisme.

Sleep de stellingen naar de passende politieke stroming.

Conservatisme

Liberalisme

Vrijheden moeten vastgelegd worden in een grondwet.

De oude orde, met een koning, moet hersteld worden.

Burgers moeten inspraak hebben in het bestuur.

Rust en stabiliteit is belangrijk

De opkomst van het nationalisme

19de eeuw: mensen krijgen het gevoel dat ze bij een volk of natie hoorden, een groep met een eigen taal, cultuur en geschiedenis.

Nauw verwant aan liberalisme: bewegingen uit burgerij die meer invloed willen

Nationalisme--> Grote liefde voor je eigen land, volk en cultuur.

Idee dat volkeren het recht hadden op een eigen staat (natiestaat)

Nationaal-isme

Isme is; een gevoel, idee, manier van denken, beweging, politiek, theorie, 

(liberalisme, socialisme, communisme, nationalisme,...)

waar heeft men bij het Congres van Wenen geen rekening mee gehouden?

Dit geeft reeds een aanwijzing van het probleem dat de bepalingen van het Congres van Wenen mee onder druk zal zetten. Welk?

waar heeft men bij het Congres van Wenen geen rekening mee gehouden?

Met de verschillende volkeren: men trok nieuwe grenzen waardoor volkeren in een andere staat terecht kwamen

Dit geeft reeds een aanwijzing van het probleem dat de bepalingen van het Congres van Wenen mee onder druk zal zetten. Welk?

Volkeren willen meer zelfstandigheid onder invloed van het nationalisme

Lees de bron p. 27
Wat bedoelt Frederik von Gentz' met: "De strijd tot de dood tussen de oude en de nieuwe sociale orde"?

Waarvoor pleit Von Gentz in de laatste zin?

Wanneer landen samenwerken, kan dat: Supranationaal of Intergouvernementeel

Supranationale besluitvorming - bijvoorbeeld Europese Unie

• Betekent letterlijk “boven het nationale niveau” 
• Invloed van regeringen ingeperkt  
• Bepaalde bevoegdheden van nationale staten overgedragen naar een autoriteit erboven 

Intergouvernementele besluitvorming - bijvoorbeeld NAVO

• Regeringen nemen besluiten en zijn verantwoordelijk voor uitvoering 
• Recht op veto (besluiten unaniem) of stemming met gekwalificeerde meerderheid 

Dit is niet altijd een eenduidig verhaal... kijk naar Europa

Sinds 2009 is het Verdrag van Lissabon (Europese Grondwet) in werking getreden waarin de politieke besluitvorming is vastgelegd.

Op een aantal terreinen is de EU een supranationale organisatie (besluiten worden bij een meerderheid aangenomen). Denk aan landbouw, milieu, asielbeleid en criminaliteit.

Op een aantal terreinen is de EU een intergouvernementele organisatie (besluiten moeten unaniem genomen worden). Denk aan defensiebeleid en de toetreding van nieuwe lidstaten.

Allianties

De nieuwe orde moest door onderlinge solidariteit beschermd worden!

1. Heilig Alliantie (september 1815): een verbond tussen de orthodoxe Russische Tsaar, de katholieke Oostenrijkse keizer en de protestantse Pruisische koning.

2. Viervoudige Alliantie: in november treedt ook Groot-Brittannië toe tot de Alliantie

3. Grote Alliantie: in 1818 treedt ook Frankrijk toe.

Regelmatige vergaderingen om voorspoed en vrede in Europa te bevorderen - Dit is het eerste permanente politieke overleg in Europa (vernieuwend)

Interventierecht: de troepen van de alliantie verdedigen de 'orde' - het was dus een instrument voor de conservatieve krachten

Geslaagd herstel?

Nationalisme en liberalisme worden verdrukt op het Congres, maar gaan deze ideeën zomaar verdwijnen?

De hele 19e eeuw door zullen we een strijd zien tussen de oude orde (adel/vorst) en de nieuwe orde (verlichte ideeën)

Tussen conservatieve (behoudsgezinde) en progressieve - liberale (gericht op verandering) krachten.

Oostenrijk verloor de Nederlanden, maar kreeg o.a. deze twee gebieden in Noord-Italië

Het koninkrijk Sardinië werd versterkt - zo kwam de republiek Genua na 1815 bij Piëmont-Sardinië

De Britten wilden dat geen Europees land te machtig kon worden, terwijl ze zelf de grootste zeemacht werden. Zo verkregen ze Malta, de Ionische eilanden en Korfoe tussen 1789 en 1815

Compensatiebeginsel

Omringingspolitiek

Krachtenevenwicht

Was het Congres van Wenen vernieuwend of behoudend? Nuanceer je antwoord

Begrippen uit deze les

• Congres van Wenen
• Restauratie
• Reactionair
• Conservatisme
• Liberalisme
• Nationalisme
• Heilige Alliantie
• Grote Alliantie
• legitimiteitsprincipe
• krachtenevenwicht 
• compensatiebeginsel
• omringingspolitiek
• Supranationaal
• Intergouvernementeel

Welke 4 landen waren de belangrijkste grootmachten in Europa na de nederlaag van Napoleon?

Welke 5 politiek-maatschappelijke stromingen ontstonden in de 19e eeuw (naast het conservatisme)?

Wat wordt bedoeld met 'machtsevenwicht' en waarom vonden de grootmachten dit belangrijk?

Leg uit wat 'restauratie' betekent