Les 9 poëzie GIEI

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Les 9 Poëzie

Programma

• Lezen in je leesboek/taak 40 & 41 uitwerken 
• 'De idioot in het bad'
• Herhaling toetsstof met quiz

Poëzie - lyriek

• Genre betekent soort. 
• Literatuur wordt verdeeld in drie hoofdgenres: epiek (proza), lyriek (poëzie), dramatiek (toneel)
• Subgenres lyriek:  haiku, sonnet
• Poëzie - proza - onderscheid?

Welk kenmerk hoort niet bij de sonnet?

1. 14 regels: 2 kwatrijnen en 2 terzetten
2. rijmschema: aabb aabb cdc dcd
3. rijmschema: abba abba cdc dcd
4. wending/chute tussen octaaf en sextet

Poëzie valt onder

1. het hoofdgenre epiek
2. het hoofdgenre dramatiek
3. het hoofdgenre lyriek
4. subgenre haiku

Vorm

• Klank en ritme: metrum, rijm
• Betekenis:  woorden met meer betekenissen, nieuwe samenstellingen, stijlfiguren, beeldspraak
• Zinsbouw: leestekens zijn niet altijd aanwezig, enjambementen, ongrammaticale zinnen, ongebruikelijke grammaticale zinsbouw
• Typografie: lettertype, regelverdeling 

Waarom staan we stil bij de vormkenmerken?

1. Dat klinkt wel interessant.
2. Poëzie gaat om de vorm.
3. Met de vorm wordt de inhoud versterkt.
4. Eerst sta je stil bij de vorm, dan bij het effect.

strofebouw

4 terzines

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

2 kwatrijnen

2 terzines

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  

en was zo mager als een lat,                  

een rare stokvis, maar ze had                

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     

voor die tijd eigenlijk verboden:                    

het scheen, ze praatte zomaar wat,    

alsof je in haar kamer zat                         

te kletsen om de tijd te doden.             

Het leek gezellig en verkeerd,               

maar was, dat blijft, geraffineerd:       

ik ben in aardrijkskunde thuis.              

Wat heb ik veel van haar geleerd,        

ik had haar lief, mijn versje eert           

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis.  (Herman Pieter de Boer)

distichon

terzine

kwatrijn

3 versregels

4 versregels

2 versregels

rijm

• rijmschema > eindrijm 
• rijmklanken

Rijmsoorten

• alliteratie
• assonantie
• volrijm - halfrijm
• mannelijk rijm (eindrijm)
• vrouwelijk rijm (eindrijm)
• glijdend rijm (eindrijm) 

Rijm

• Rijmplaatsen: eindrijm, binnenrijm, voorrijm 
• Rijmschema's: gebroken rijm, omarmend rijm, gekruist rijm, gepaard rijm, slagrijm, verspringend rijm

Blazende wangen en smakkende lippen,
Azende blikken op aadlijke snippen,
Gouden fazanten en druipende kluif,
Oude, gemerkte, gezegende druif!

Wat kun je zeggen over het rijm?

1. Eindrijm, gepaard rijm
2. Assonantie
3. Voorrijm
4. Alliteratie

metrum

Metrum

• Jambe: V-
• Trochee: -V
• Anapest VV-
• Dactylus: -VV
• Amfibrachys: V-V

 

Heb jij een naam in een metrum? Noteer naam (+ evt. achternaam) en metrum!

Scandeer het gedicht (noteer de heffingen/dalingen).
Wat is het metrum?

1. jambe
2. trochee
3. dactylus
4. anapest

Wat is antimetrie?

1. Het inslikken van een lettergreep.
2. Het rekken van het woord zodat je een extra lettergreep krijgt.
3. Een gedicht zonder metrum, een vrij vers.
4. Het doorbreken van het metrum.

beeldspraak

• vergelijking
• metafoor
• metonymie
• synesthesie

Beeldspraak

• Metafoor - schrijver gebruikt een beeld (b) om de werkelijkheid/object (o) te beschrijven. - vergelijkingsbeeldspraak
• Soorten metaforen: zuivere metafoor, vergelijking zonder verbindingswoord, vergelijking met verbindingswoord, personificatie, synesthesie 
• Metoniem - andere reden, merk i.p.v. het ding, deel van het geheel, materiaal, etc

“Je vader is een dief. Hij heeft alle sterren van de hemel gestolen en ze in jouw ogen gestopt.”

1. Metoniem
2. Vergelijking zonder verbindingswoord
3. Zuivere metafoor
4. Vergelijking met verbindingswoord

Den Haag beslist wie wat waar mag bouwen.

1. Metoniem
2. Zuivere metafoor
3. Synesthesie
4. Vergelijking zonder verbindingswoord

Hoe gaat het rijmschema verder?

Gebruik per rijmklank een letter

zoals in strofe 1

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  A

en was zo mager als een lat,                  B

een rare stokvis, maar ze had                B

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     A

voor die tijd eigenlijk verboden:                    

het scheen, ze praatte zomaar wat,    

alsof je in haar kamer zat                         

te kletsen om de tijd te doden.             

Het leek gezellig en verkeerd,               

maar was, dat blijft, geraffineerd:       

ik ben in aardrijkskunde thuis.              

Wat heb ik veel van haar geleerd,        

ik had haar lief, mijn versje eert           

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis.  (Herman Pieter de Boer)

Rijmschema

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  A

en was zo mager als een lat,                  B

een rare stokvis, maar ze had                B

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     A

voor die tijd eigenlijk verboden:            A        

het scheen, ze praatte zomaar wat,    B

alsof je in haar kamer zat                         B

te kletsen om de tijd te doden.             A

Het leek gezellig en verkeerd,               C

maar was, dat blijft, geraffineerd:       C

ik ben in aardrijkskunde thuis.              D

Wat heb ik veel van haar geleerd,        C

ik had haar lief, mijn versje eert           C

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis. D (Herman Pieter de Boer)

eindrijm

sleep de benaming naar de passende (fragmenten uit) gedichten.

Viervoeter

Een grijze wolf wordt zeer geprezen
omdat hij Shakespeare heeft gelezen
Hij zegt: ' 't Is niet eenvoudig, snap je,
Het zit veel dieper dan Roodkapje.'

(Johnny Kraaykamp)

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,
en was zo mager als een lat,
een rare stokvis, maar ze had
zo'n zeldzaam mooie lesmethode,

SPLEEN
 
Ik zit mij voor het vensterglas
onnoemelijk te vervelen.
Ik wou dat ik twee hondjes was,
dan kon ik samen spelen.

(Godfried Bomans)

gepaard rijm

gekruist rijm

Omarmend rijm

Rijmklanken

klanken ondersteunen vaak de inhoud van het gedicht. 

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

alliteratie

Wanneer beginmedeklinkers van woorden die dicht bij elkaar staan, gelijk zijn. 

a

assonantie

= klinkerrijm. Wanneer beklemtoonde klinkers gelijk zijn in opeenvolgende woorden. 

b

Rijmklanken

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

alliteratie

Wanneer beginmedeklinkers van woorden die dicht bij elkaar staan, gelijk zijn. 

a

Rijmklanken

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

assonantie

= klinkerrijm. Wanneer beklemtoonde klinkers gelijk zijn in opeenvolgende woorden. 

b

Postexaminale depressie 

Als een dief 

In de nacht 

Treft de schoolbel me 

Tussen de schouderbladen  

En steelt mijn 

Laatste vraag 

Berooid verlaat 

Ik het klaslokaal 

Terwijl iemand 

Op de achtergrond 

Voelbaar tentharingen 

In mijn achterhoofd bonkt

Onopgeloste breuken 

Laten zich vandaag 

Weer eens niet lijmen 

Door toenaderings- 

Pogingen van mijn pen

En ook niet door leuke 

Woorden achteraf 

Al klinken die 

Nog zo groen 

En vers 

 

(Reinhart Speeckaert) 

Geef een voorbeeld van een vergelijking uit 'Postexaminale depressie'

Geef een voorbeeld van een metafoor uit 'Postexaminale depressie'

Geef een voorbeeld van een personificatie uit 'Postexaminale depressie'

Postexaminale depressie 

Als een dief 

In de nacht 

Treft de schoolbel me 

Tussen de schouderbladen  

En steelt mijn 

Laatste vraag 

Berooid verlaat 

Ik het klaslokaal 

Terwijl iemand 

Op de achtergrond 

Voelbaar tentharingen 

In mijn achterhoofd bonkt

Onopgeloste breuken 

Laten zich vandaag 

Weer eens niet lijmen 

Door toenaderings- 

Pogingen van mijn pen

En ook niet door leuke 

Woorden achteraf 

Al klinken die 

Nog zo groen 

En vers 

 

(Reinhart Speeckaert) 

synesthesie

Wanneer verschillende zintuiglijke waarnemingen in één uitdrukking worden gecombineerd bv. schreeuwende kleuren. 

Op de Wikipediapagina vind je meer voorbeelden en toelichting. 

Toetsstof

Laagland module 2 + 4 (inclusief alle extra aantekeningen en LessonUps)

60 minuten, 10%, domein E2, geen hulpmiddelen