Bespreking havo examen 2019-tijdvak 1

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Bespreking havo examen 

BIOLOGIE 2019-tijdvak 1

Hoe gebruik je deze presentatie?

1) Maak het examen biologie 2019-1. 

2) Kijk de vragen kritisch na met deze presentatie.

3) Aan het einde tel je de punten bij elkaar op en bereken je je cijfer.

CE havo 2019 - tijdvak 1

Kleurcodes

Vragen staan in het blauw

Uitleg staat in het zwart

Antwoorden staan in het rood

Vraag 1 (1p)

Noteer de letter waarmee de hormoonklier wordt 

aangegeven die bij stress adrenaline afgeeft aan

het bloed. 

• dit mag wel parate kennis zijn
• weet je het niet? 

Bijniermerg = letter R

BINAS 89A en 85A

Vraag 2 (2p): D

Over de oorzaak van de hoge bovendruk in het hoofd op het

laagste punt van de sprong, worden twee uitspraken gedaan:

1     Afgifte van adrenaline leidt tot een verhoging van de bovendruk.

2    De houding van het lichaam draagt bij aan de hoge bovendruk in het hoofd.

Welke bewering is juist?

bewering 1: zie BINAS 89A dus juist

bewering 2: je hangt dus op je kop (laagste punt van de sprong). In de afbeelding kun je zien dat de druk in de voeten hoog is om het bloed weer terug naar het hart te krijgen. Dat geldt dus ook als je op de kop hangt voor je hoofd. Dus juist

beide juist = antwoord D

BINAS 89A

Vraag 3 (2p)

Beredeneer aan de hand van afbeelding 4 dat 

Cathy na haar sprong tijdelijk geen kleur 

kon waarnemen. 

Uit het antwoord moet blijken dat

• kegeltjes zich (vooral) in de gele vlek bevinden    1

• kleuren worden waargenomen met kegeltjes       1

of

• aan de randen / buiten cirkel M zich (vooral) staafjes bevinden   1

• met staafjes geen kleuren onderscheiden worden                            1

BINAS 27A4

Vraag 4 (2p): A

Welk van de aangeven delen uit het bloed is of welke zijn voor dit onderzoek in de telling meegenomen? 

aanwijzing in de tekst is: 

In het bloed werd de hoeveelheid bloedcellen 

die betrokken zijn bij de AFWEER geteld

1 = witte bloedcellen

2 = bloedplaatjes

3 = rode bloedcellen        dus antwoord A

BINAS 84I

Vraag 5 (2p) 

Deze vraag is volgens het

erratum vervallen! 

Iedereen krijgt 2p

Waarom?

* schaalverdeling y-as ontbreekt

* resultaten significant verschillend?

* eenheid ontstekingsremmende act.?

Vraag 6 (2p)

- Noteer een andere stikstofhoudende organische stof uit het lichaam van de fruitvlieg,

- en noteer een enzym dat deze stof afbreekt.

voorbeelden van een juist antwoord:

• DNA  -  nuclease (BINAS 82F)
• RNA  -  RNA-ase
• nucleotide  -  nucleotidase
• chitine  -  chitinase
• fosfolipide  -  (fosfo)lipase (BINAS 67G3 - 82F)
• ureum  -  urease

• voor een juiste stikstofhoudende organische stof  1

• voor een bijpassend enzym                                                1

groen vak, daar staat letterlijk 

N-bevattende organische stoffen, maar bedenk wel, chlorofyl zit niet in een fruitvlieg

BINAS 93G

Vraag 7 (2p)

De onderzoekers bepaalden aan het eind van het experiment of eiwitten

in cellen van fruitvliegjes, luizen, spinnen en planten, de gelabelde stikstof

bevatten. Bij welk of welke van deze organismen zal de gelabelde stikstof door de onderzoekers zijn teruggevonden? 

De informatie moet je uit de tekst halen!

bij alle genoemde organismen

(fruitvliegjes, luizen, spinnen, planten)

1 fout = 1 punt

Vraag 8 (2p)

Over de relaties tussen de plant, de vleesetende luis, de spin en de fruitvliegjes worden drie uitspraken gedaan:

1     Tussen de vleesetende luis en de plant is sprake van mutualisme.

2    Tussen de vleesetende luis en de fruitvliegjes is sprake van parasitisme.

3    Tussen de spin en de fruitvliegjes is sprake van predatie. 

1   juist, want luis voedt zich met de door de plant gevangen insecten en stikstof komt via de uitscheidingsproducten van de vleesetende luizen in de plant terecht. 

2  onjuist, want dit is predatie

3  juist, zie voedselweb

1 fout = 1 punt

Vraag 9 (1p)

Door de relatie met de vleesetende luis kan vlieëbos op voedselarme bodem groeien. Verklaar hoe de relatie met de vleesetende luis, groei van vlieëbos op voedselarme bodem mogelijk maakt. 

Kennis = stikstofkringloop en wat planten nodig hebben naast eigengemaakte glucose.

voedselarm dwz dus geen N-houdende stoffen. Dus hoe krijgt de plant zijn stikstof?

Uit het antwoord moet blijken dat de plant (door het vangen van vliegen) stikstof(verbindingen) verkrijgt via (de uitscheidingsproducten van) luizen (zodat de plant kan groeien op voedselarme bodem).

Opmerking ; Als de kandidaat antwoordt dat de plant hierdoor voedingsstoffen verkrijgt,

dit niet goed rekenen.

Vraag 10 (2p)

In de gebieden waar de struik vlieëbos voorkomt, ontstaan elke paar jaar natuurbranden. De struik kan deze branden overleven doordat het onderste gedeelte van de stam zich onder de grond bevindt. Andere soorten, zoals de waboom (Protea nitida), overleven doordat ze een dikke schors hebben. Hierdoor kunnen deze soorten na een brand opnieuw uitlopen. 

Leg uit hoe de waboom in de loop van de evolutie een steeds dikkere schors heeft gekregen. 

Uit het antwoord moet blijken dat

• er genetische variatie in schorsdikte is   1

• (een dikke schors de overlevingskans bij brand vergroot, waardoor) planten met dikkere schors meer nakomelingen zullen krijgen / een hogere fitness hebben    1

Opmerking

Als de kandidaat antwoordt dat door mutatie en/of recombinatie verschillen ontstaan in schorsdikte, het eerste scorepunt toekennen.

Evolutievraag!!

• genetische variatie
• overlevingskans
• voortplantingskans

Vraag 11 (2p) 

Bij transplantatie mag geen klontering van de bloedcellen van Arno optreden in de bloedbaan van Marja. 

Marja heeft bloedgroep B.

- Noteer welke van de AB0-bloedgroepen Arno mag hebben om als donor 

voor zijn tweelingzus in aanmerking te komen. 

- Verklaar je antwoord. 

• bloedgroep B en bloedgroep 0          1

Uit de verklaring moet blijken dat

Arno zijn (rode) bloedcellen voor Marja geen lichaamsvreemde 

antigenen/eiwitten mogen hebben    1

of

het bloed van Marja geen antistof mag bevatten 

tegen Arno’s (rode) bloedcellen            1

Als de kandidaat de keuze enkel toelicht aan de hand van een donoracceptor-schema, het tweede scorepunt niet toekennen.

Vraag 12 (2p): B 

Hoe groot is, op basis van afbeelding 1, de kans dat Arno dezelfde sets

van HLA-allelen heeft als Marja? 

Erfelijkheid !!

Marja heeft set 1 en set 4

Kans dat vader set 1 geeft is 1/2 (50%)

Kans dat moeder set 4 geeft is 1/2 (50%)

1/2 x 1/2 = 1/4 = 25% = antwoord B

Vraag 13 (2p): B

B-cellen produceren antistoffen

Macrofagen = aspecifieke afweer en 

T-cellen = specifieke afweer

Cellen die donornier-cellen dan aanvallen zijn Tc-cellen (maar zo nauwkeurig wordt er niet gevraagd) 

dus antwoord B

BINAS 84L2

Vraag 14 (2p) 

Noteer achter elke letter aan welk bloedvat, of aan welk orgaan in het lichaam

van Marja de chirurg dit onderdeel bevestigt. 

P: een (grote) slagader in de buikholte / heupslagader / aorta /

     darmslagader / nierslagader / beenslagader

Q: een (grote) ader in de buikholte / heupader / onderste holle ader /

     poortader / nierader / beenader

R: blaas/urineleider

• voor een juist bloedvat bij P én een juist bloedvat bij Q     1

• voor blaas/urineleider bij R     1

BINAS 85A

Vraag 15 (2p)

- Noteer een biotische factor die selectiedruk uitoefent ten gunste van een witte vachtkleur in de winter.

- Noteer een abiotische factor die de selectiedruk beïnvloedt ten gunste van een witte vachtkleur in de winter.

Biotische factor = iets dat leeft; wat heeft invloed dat je als haas wel of niet wordt opgegeten door je witte vachtkleur?

Wat is abiotisch dat ook wit is, waardoor je goed gecamoufleerd bent?

 • predatie/coyote/vos/lynx/predatoren/roofdieren    1

• (de aanwezigheid van) sneeuw    1

Vraag 16 (2p): B

1    In elk van de drie onderzochte winters komt camouflage mismatch voor.

2   De eerste sneeuwval is de bepalende factor om van vachtkleur te wisselen.

Welke conclusie wordt ondersteund door de diagrammen?

1.  Check of alle hazen wit zijn op het moment dat

     er sneeuw ligt (of andersom)

2. De hazen gaan al van vachtkleur wisselen 

     VOORDAT de eerste sneeuw valt, dus onjuist

Dus alleen 1 = juist = antwoord B

 de kleur van de vacht is niet aangepast aan de omgeving

Vraag 17 (2p) 

Joey en Tom vinden aquaponics geen gesloten ecosysteem omdat niet alle kringlopen van stoffen gesloten zijn. Zo wordt er bijvoorbeeld water verbruikt.

Geef nog twee eigenschappen van het aquaponics-systeem waaruit blijkt dat de kringlopen niet gesloten zijn. 

In de tekst staat: Alleen visvoer moet worden toegevoegd. 

Verder moet je door logisch nadenken de 2e eigenschap bedenken.

− Er wordt vissenvoer toegevoegd.                          − De gekweekte vis wordt afgevoerd.             − De groente wordt geoogst.

− De planten nemen CO2 op uit de omgeving.    − Vissen verbruiken zuurstof.                             − Er wordt jonge vis uitgezet.

− Er wordt gezaaid om nieuwe planten te kweken.

 per juiste eigenschap 1

Opmerking

Als de kandidaat een technisch onderdeel van het systeem noteert, zoals kleikorrels, hiervoor geen scorepunt toekennen.

Als de kandidaat antwoordt dat (zon)licht instraalt, geen scorepunt toekennen.

Vraag 18 (2p): C

Door het houten deksel komt er geen licht in de vistank. Wat is de functie van het houten deksel?   Het voorkomt dat… 

A    te veel zuurstof uit de vistank diffundeert.

B    accumulatie van schadelijke stoffen in de vistank optreedt.

C    algen gaan groeien in de vistank.

D    micro-organismen in de vistank terechtkomen. 

algen hebben licht nodig om te groeien, dus geen licht betekent geen algen, dus antwoord C

A= onjuist want O2 diffundeert dan ook weer terug het water in.

B = onjuist, zal vooral in het water zijn, daarom is er een luchtpomp en een waterpomp.

D = onjuist want die komen er wel via de planten en de kleikorrels.

Als er in de tekst een 'tip' staat over licht, denk dan altijd aan planten en/of algen!

Vraag 19 (2p): C

In welke vorm nemen de meeste planten stikstof op? En welk proces voeren de bacteriën in de kleikorrels uit waardoor ammonium wordt omgezet in deze vorm? 

opname stikstof als NO3-

omzetting NH4+ naar NO3- = nitrificatie

dus antwoord C

BINAS 93G

Vraag 20 (2p)

De voedselconversiefactor geeft aan hoe efficiënt het voedsel door dieren wordt gebruikt. Deze factor is in dit geval de hoeveelheid visvoer (in gram) die nodig is om één gram tilapia te produceren. De vissen zetten niet al het opgegeten voer om in lichaamsgewicht. Dat heeft twee oorzaken. Noem deze beide oorzaken. 

• de vissen een deel van de energie uit het voer gebruiken voor

stofwisselingsprocessen    1

• de vissen een deel van het voedsel niet kunnen verteren/opnemen /

een deel van het voedsel als ontlasting het lichaam verlaat    1

Opmerking

Als de kandidaat noteert dat bacteriën in de darmen een deel van de

voedingsstoffen verbruiken, het tweede scorepunt toekennen.

BINAS 93A2 en (A1)

Vraag 21 (2p): B

Welke formule voor de tilapia-opbrengst is juist?

e en f spelen geen rol bij de visopbrengst, dus antwoord 

C en D vallen daardoor al af

We moeten dus kiezen tussen:

A        b = a + c × d 

B        b = a + c / d  

conversiefactor geeft aan hoeveel energie er verloren gaat 

(....hoeveelheid visvoer (in gram) die nodig is om één 

gram tilapia te produceren....) dus je moet het delen!!

Je hoeft hier NIET te gaan rekenen maar vooral logisch nadenken!

Vraag 22 (2p)

Joey leidt uit tabel 1 af dat van een tomatenplant maar een klein gedeelte eetbaar is, terwijl van paksoi bijna de gehele plant gegeten wordt. Hij beweert dat het daarom in een aquaponics-systeem gunstiger is om paksoi te kweken dan tomaten.

Geef twee argumenten aan de hand van tabel 1 

waaruit blijkt dat zijn bewering onjuist is. 

− In aquaponics met tomaat is er meer visproductie.

− In aquaponics met paksoi is er meer visvoer nodig.

− Met tomaat is de eetbare productie hoger.

− Met tomaat is de voedselconversiefactor gunstiger.

Vraag 23 (2p): C

Joey en Tom doen elk een uitspraak over de duurzaamheid van aquaponics-systemen in vergelijking met aquacultuursystemen.

Joey: “Bij aquaponics moet met het visvoer meer stikstof (N) worden toegevoegd om evenveel vis te kunnen oogsten.”

Tom: “Bij aquaponics wordt een groter deel van de hoeveelheid stikstof (N) uit het visvoer benut voor de menselijke voedselproductie.” 

Vissen kunnen NIKS met N-verbinding in het water. Joey praat onzin.

Bij aquaponics is de N-concentratie zo laag omdat de planten de stikstof gebruiken.

Dus het deel van N wat mist bij aquaponics, is door de plant opgenomen en

is dmv stikstofassimilatie gebruikt voor productie plant (waar de mens weer van eet).

Dus alleen Tom heeft een juiste uitspraak, antwoord C

Vraag 24 (2p): D

1    Door het knijpen en loslaten wordt de dissimilatie in de spieren in de hand en onderarm

     gestimuleerd, waardoor meer bloed wordt aangevoerd.

2   Door het knijpen neemt de druk in de aders in de hand en onderarm toe, waardoor het bloed

     sneller wordt afgevoerd.

Welke van deze uitspraken kan de toename van de snelheid van de bloedstroom in de armader verklaren? 

Het "knijpen" gebeurt door samentrekking van de spieren - meer dissimilatie nodig - daardoor meer zuurstof (en glucose) nodig - daardoor grotere bloeddoorstroming (aanvoer en afvoer).

Beide stellingen dus juist, dus antwoord D

Vraag 25 (2p)

Lorenzo ontvangt zijn eigen bloedcellen terug in een kunstmatige oplossing (fysiologische zoutoplossing).

Leg uit dat de rode bloedcellen niet in gedestilleerd water kunnen worden

teruggegeven. 

• de osmotische waarde van gedestilleerd water is te laag    1

• (waardoor door osmose) bloedcellen te veel water opnemen en knappen 1

(= lysis)

Dit is kennis!

H3 (havo4)

Vraag 26 (2p) 

Vorig jaar was Lorenzo volbloeddonor. Bij volbloeddonatie worden alle bloedbestanddelen gedoneerd. Bij plasmadonatie en bij volbloeddonatie wordt per keer ongeveer een halve liter afgestaan.

Plasma doneren mag één keer per twee weken, donatie van volbloed slechts drie tot vijf keer per jaar. Lorenzo vraagt aan Carla waarom hij nu vaker mag doneren.

Schrijf een biologisch juist antwoord op dat Carla hem kan geven om uit te leggen waarom Lorenzo nu al na twee weken weer mag doneren (plasmadonatie) en vorig jaar pas na minimaal twee maanden (volbloeddonatie). 

Uit het antwoord moet blijken dat

• (bij volbloeddonatie) de aanmaak van voldoende nieuwe bloedcellen veel/meer tijd kost   1

• (bij plasmadonatie) bloedplasma/plasma-eiwitten sneller / binnen enkele dagen worden aangemaakt 1

antwoord je met " de aanmaak van nieuw rode bloedcellen duurt langer", dan alleen 1e punt. 

Er wordt duidelijk om een VERSCHIL gevraagd. 

 LET OP!! is een 2p-vraag dus in 2 stappen antwoord geven!

Dit is inzicht

en logisch nadenken

Vraag 27 (2p): B

Enkele functies van verschillende typen eiwitten in het bloed zijn:

1    zuurstoftransport   ; nee = Hb

2   (terug)resorptie van weefselvocht

3   antistof   ; nee, dit zijn immuunglobulinen

4   hormoon. ; nee, zie binas 89A

Welke van deze functies heeft HSA (Humaan Serum Albumine)? 

HSA is een (groot) bloedplasma eiwit, vergroot de osmotische waarde in het bloed.

Bloedeiwitten zorgen ervoor dat water terug gaat (vanuit weefsels) naar het bloed.

Dus functie 2 = antwoord B.            

BINAS 84G

Vraag 28 (1p)

= cadeautje van Cito, want in de tekst staat "In menselijke levercellen wordt HSA gemaakt op basis van de informatie van een gen. Het eiwit wordt gevormd door de ribosomen, waarna het in het endoplasmatisch reticulum en het golgi-systeem wordt gevouwen en getransporteerd naar buiten de cel" en bacteriën hebben geen ER en Golgi !!! zie ook BINAS 79A

Uit het antwoord moet blijken dat 

• het eiwit niet goed gevouwen wordt
• dat bacteriën geen endoplasmatisch reticulum hebben
• geen golgi-systeem hebben
• geen organellen hebben

BINAS 79A

Vraag 29 (2p)

Bij de genetische modificatie van de rijstplanten is gebruikgemaakt van een bacterie (Agrobacterium tumefaciens). De bacterie wordt gebruikt om een menselijk gen over te dragen naar een plant, in dit geval de rijstplanten. 

Noteer de organismen: bacterie, mens en rijstplant onder elkaar op je antwoordblad en schrijf achter elk organisme of het DNA van dit organisme in dit experiment wel of niet genetisch is gemodificeerd. 

Genetisch gemodificeerd = door mensen veranderd (deel van het ) DNA

Dit kun je vinden in de tekst:

• In Azië is een rijstras genetisch gemodificeerd
• De bacterie wordt gebruikt om een menselijk gen over te dragen naar een plant, in dit geval de rijstplanten. 

• bacterie wel (genetisch gemodificeerd)
• mens niet (genetisch gemodificeerd)
• rijstplant wel (genetisch gemodificeerd)

1 fout = 1 punt

Vraag 30 (2p)

Beschrijf voor elk van deze groepen wat de inhoud was van het infuus. 

• voor een groep die een infuus krijgt met (een oplossing met) 

   HSA uit rijst / GM-HSA   1

• voor een groep die een infuus krijgt met (een oplossing met) 

   HSA uit (donor)bloed     1

Opmerking

Als de kandidaat een groep noemt die een infuus krijgt met een placebo, dit niet in de beoordeling meenemen

Toelichting:

Het blijkt dat bij patiëntenonderzoek waarin een nieuwe behandeling vergeleken wordt met een bestaande behandeling in veel gevallen geen placebo wordt gehanteerd om de patiënten geen behandeling te onthouden. 

Vraag 31 (1p)

Geef aan waarom plasmadonatie noodzakelijk blijft. 

Er zit natuurlijk niet alleen HSA in bloedplasma !!

Uit het antwoord moet blijken dat uit bloedplasma andere stoffen gewonnen worden.

Als de kandidaat een juist voorbeeld geeft van een andere stof uit bloedplasma, zoals bijvoorbeeld stollingseiwitten, antistoffen of hormonen, het scorepunt toekennen.

Dit is kennis!

Vraag 32 (1p)

Enkele onderzoeken geven aan dat het gebruik van smeerwortel

genezing van wondjes kan stimuleren.

Welke stof uit smeerwortel zou wondherstel kunnen stimuleren? 

Verklaar je antwoord. 

In de tekst kun je lezen:

Adella leest dat smeerwortel allantoïne bevat, een stof die de celdeling stimuleert.

En voor wondgenezing is altijd celdeling (mitose) nodig !!!

Allantoïne, met een verklaring waaruit blijkt dat celdeling nodig is voor wondherstel   1

allantoïne is een stof die de celdeling stimuleert = onvoldoende als antwoord!

Vraag 33 (1p)

Het produceren van PA’s levert de smeerwortel een evolutionair voordeel op. 

Noteer dit voordeel. 

In de tekst staat:

De plant produceert daarnaast pyrrolizidine alkaloïden (PA’s). Deze giftige stoffen worden in verband gebracht met leveraandoeningen bij de mens.

Uit het antwoord moet blijken dat er door het produceren van gifstoffen minder vraat is.    1

Vraag 34 (1p)

Amerikaans onderzoek toonde een oorzakelijk verband aan tussen inname van grote hoeveelheden smeerwortel en het ontstaan van leveraandoeningen. Het drinken van thee van de blaadjes van smeerwortel wordt daarom sterk afgeraden. Voor wondbehandeling met smeerwortel geldt geen negatief advies.

Verklaar waardoor het drinken van smeerwortelthee een groter gezondheidsrisico vormt dan het leggen van een smeerwortelblad op een wondje. 

Via drinken krijg je een veel meer PA's binnen dan via een wondje. = logisch nadenken 

Uit het antwoord moet blijken dat er

door drinken van thee (er via darmen) een grotere hoeveelheid PA’s worden opgenomen

(dan door wondbehandeling / via de huid).       1

Vraag 35 (1p)

De stamper (vrouwelijk) bleef zitten. De meeldraden (mannelijk) zijn verwijderd.

Je wil zeker weten dat de kruisingen die jij handmatig doet, ook uiteindelijk die kruisingen zijn, dus dat de nakomelingen ook echt het resultaat zijn van die kruising die zij zelf hebt gedaan.

voorbeelden van een juist antwoord:

− Anders weet je niet zeker hoe het

   chromosoom-aantal van de

   nakomelingen tot stand is gekomen.

− Zo weet je bij de kruising zeker welke

   plant de vaderplant is.

Uit het antwoord moet blijken dat

er hierdoor zekerheid is over

(de chromosoomaantallen van)

de ouderplanten.

Vraag 36 (2p): A

1    Chromosoomtype 24 en chromosoomtype 40 behoren tot dezelfde soort.

2   Van de chromosoomtypen in Nederland zijn chromosoomtype 24 en chromosoomtype 48 het meest verwant aan elkaar.

Welke van deze uitspraken wordt ondersteund met dit onderzoek?

Denk aan de definitie "soort' en 'geslacht"!

24 en 40 krijgen 0 nakomelingen 

dus 1 = onjuist

24 en 48 krijgen 1 nakomeling terwijl

48 en 40 wel 32 nakomelingen krijgen

dus 2 = onjuist

Vraag 37 (1p)

In 2012 werd in het Midden-Oosten bij verschillende patiënten een zeer ernstige longontsteking geconstateerd die veroorzaakt werd door een tot dan toe onbekend virus. In meer dan 30 procent van de ziektegevallen overleed de patiënt. Het was dus belangrijk om de ziekteverwekker en de bron van de infectie te bepalen. De ziekte kreeg de naam MERS (Middle

East Respiratory Syndrome). De virusinfectie leidt tot een heftige ontstekingsreactie in de longen, waarbij vocht, eiwitten en afweercellen uit de haarvaatjes in de longblaasjes terechtkomen. Hierdoor wordt de gaswisseling ernstig belemmerd en ontstaat zuurstoftekort.

Verklaar hoe het vocht in de longblaasjes de diffusie van zuurstof belemmert. 

dit is kennis H3 (havo4) - diffusie !!!

Bij vocht in de longblaasjes:

• is de diffusie-afstand (van zuurstof) groter
• is het diffusie-oppervlak kleiner
• is de diffusiesnelheid lager

Vraag 38 (2p): B

Mensen met MERS hebben heftige hoestbuien. Doordat bepaalde ademhalingsspieren

samentrekken wordt er lucht en vocht uit de longen verwijderd.

Welke spieren trekken samen tijdens de uitademing?

A    alleen buikspieren en middenrifspieren

B    alleen buikspieren en bepaalde tussenribspieren

C    alleen middenrifspieren en bepaalde tussenribspieren

D    zowel buikspieren als middenrifspieren als bepaalde tussenribspieren 

- bij rustige uitademing alleen ontspanning spieren (middenrif ontspant bij uitademen 

   (dus A, C en D = fout)

- bij diepe uitademing wel aanspanning van spieren: buikspier en binnenste tussenribspier

- en bij hoesten gebruik je je buikspieren

- denk aan de animatie van bioplek.org:

Overzicht ademhaling

ADEMHALING	SPIEREN
Inademing	aanspanning buitenste tussenribspieren en middenrifspieren
Uitademing	ontspanning buitenste tussenribspieren en middenrifspieren
Extra diepe inademing	aanspanning buitenste tussenribspieren en middenrifspieren aanspanning nekspieren en kleine borstspier
Extra diepe uitademing	aanspanning binnenste tussenribspieren en buikspieren

Vraag 39 (2p)

Drie rollen van het virus-RNA zijn:

1     basis voor de synthese van RNA. = NIET (is bij de mens DNA)

2    doorgeven van erfelijke informatie aan de volgende generatie = NIET (is bij de mens DNA)

3    informatie leveren voor de eiwitsynthese = WEL

Deze rollen worden vergeleken met de functie van menselijk RNA in een niet-geïnfecteerde menselijke cel. (dus RNA in een normale menselijke cel)

Noteer de nummers 1, 2 en 3 onder elkaar op je antwoordblad en geef achter elk nummer aan of de betreffende rol wel of niet wordt vervuld door RNA in een niet-geïnfecteerde menselijke cel. 

De hele tekst boven vraag 39 heb je dus NIET nodig, want er wordt naar kennis gevraagd!

Vraag 40 (2p): B

Het lijkt erop dat in de afgelopen jaren veranderingen in het virus zijn opgetreden

waardoor het nu ook menselijke cellen kan infecteren.

In afbeelding 1 zijn de processen Q en R aangegeven.

Bij welk van deze processen kan de verandering zijn ontstaan waardoor MERS-virussen nu ook menselijke cellen kunnen infecteren?

A    bij geen van beide

B    alleen bij Q

C    alleen bij R

D    zowel bij Q als bij R 

GA ZELF EERST NADENKEN !

verandering in virus = mutatie 

mutaties gebeuren op moment van kopiëren van RNA 

(dan kunnen er afleesfouten zijn)

bij Q wordt RNA gekopieerd (transcriptie)

bij R wordt RNA NIET gekopieerd (translatie)

dus alleen bij proces Q = antwoord B

BINAS 71E

Vraag 41 (2p): C

Hoewel bij deze dromedarissen het virus zelf niet altijd aan te tonen was, kon worden aangetoond dat de dieren immuun waren geworden voor het virus en dus ermee besmet moeten zijn geweest.

Welke vorm van immuniteit hebben deze dromedarissen verworven voor dit virus?

A    kunstmatige actieve immuniteit

B    kunstmatige passieve immuniteit

C    natuurlijke actieve immuniteit

D    natuurlijke passieve immuniteit

= kennis H11 - Afweer

Dromedaris op zijn op natuurlijke wijze besmet geworden en weer beter geworden.

Dus zelf antistoffen en geheugencellen aangemaakt. = natuurlijk actieve immunisatie = antwoord C

Kunstmatig = inspuiten zoals vaccinatie

en passief = krijgen van antistoffen

Vraag 42 (2p): B

Door welk proces komen stoffen uit het serum en het mengsel van viruseiwitten bij elkaar?

A    door actief transport

B    door diffusie

C    door endocytose

D    door osmose 

actief transport kost energie (vereist levende cellen)

endocytose is opname van stoffen in de cellen (vereist levende cellen)

osmose is diffusie van water (over een celmembraan)

viruseiwitten en serum verplaatsten 'vanzelf' in de

gelei naar elkaar toe, hier zijn GEEN cellen aanwezig!!

 = diffusie

dus antwoord B

Vraag 43 (2p): C

Serum dromedaris bevat antistoffen

Virus-eiwitten zijn antigenen

dus antwoord C

N term = 0,8 !

Totaal 77 pt

Dus (totaal pt/77)x9+0,8 = je cijfer