Par 1.4 Het einde van de opstand memo

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

par 1.5  Een langdurige strijd

par 1.6  Het einde van de opstand

par 1.4  Het einde van de Opstand

Leerdoel: 

Aan het einde van deze les kun je herkennen en uitleggen uitleggen 

-welk gevolg de onafhankelijkheidsverklaringen had voor bestuur en godsdienst

-Welke vier ontwikkelingen ervoor zorgden dat de opstandelingen steeds sterker werden

-hoe de Opstand eindigde

-dat de Opstand past bij oorlogen in heel Europa.

De Tachtigjarige Oorlog

1568-1648

• Deze oorlog wordt de Nederlandse Opstand (tegen Spanje) genoemd
• De -voornamelijke protestante- Noordelijke Nederlanden gaan verder zonder de katholieke koning Filips II

Het eerste deel van de Nederlandse Opstand werd geleid door Willem van Oranje. Hij is een verre voorvader van onze huidige koning Willem-Alexander. In 1984 werd, 400 jaar na zijn dood, een herdenkingspostzegel uitgebracht.

Alva in de Nederlanden

1567

• Filips II geeft Alva de opdracht de beeldenstormers te straffen, een einde te maken aan de opstand en een nieuwe belasting (de Tiende Penning) te heffen.
  
• Alva dacht hier binnen zes maanden wel klaar mee te zijn...
• Margaratha van Parma staat niet achter harde optreden van Alva, en treedt af. Alva volgt haar als landvoogd op.

Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Bloedraad en belastingen

• Voor het straffen van de schuldigen aan de Beeldenstorm, stelt Alva een rechtbank in: de Raad van Beroerten, die al snel 'Bloedraad' wordt genoemd.
• Om het Spaanse leger te betalen, voert Alva nieuwe belastingen in, waarvan de 'Tiende Penning' het meest gehaat is.
• Edelen, die volgens Alva een rol hadden gespeeld, maar niet waren gevlucht, werden opgepakt en geëxecuteerd.
• Willem van Oranje, de hoogste edelman en stadhouder, vluchtte naar Duitsland.
  

De Raad van Beroerten was een bijzondere rechtbank, ingesteld op 20 september 1567 door de hertog van Alva namens koning Filips II. De Raad had tot doel iedereen te vonnissen die op een of andere manier had deelgenomen aan de opstanden van 1566-1567 die waren uitgelopen in de beeldenstorm. 

De Raad was wettig, de koning had het recht om hoogverraad en wat daaronder viel, door een speciale rechtbank te laten beoordelen. Bij de vonnissen van de Raad, die op degelijk onderzoek berustten, stond vooral het belang van de koning voorop. Op privileges werd bij het vonnissen niet gelet.

De Raad werd door het volk vanwege het grote aantal uitgesproken doodvonnissen ook wel Bloedraad genoemd. 

De Raad van Beroerten werd ingesteld in 1567 en opgeheven in 1576.

Welke maatregelen nam Alva waardoor de ontevredenheid groeide.

1. De Tiende penning en het Bloedplakkaat
2. De Bloedraad en het beleg van Zutphen
3. De Raad van Beroerten en de Tiende penning
4. De Raad van Beroerten en de Bloedraad

De Opstand begint

1568-1572

• Met terreur maakt Alva de bevolking bang. Dat werkt: vrijwel niemand durft in opstand te komen of geld te geven aan Willem van Oranje.
• Willem van Oranje wil de legers van Alva aanvallen en de Nederlanden bevrijden. Hij wordt gesteund door de watergeuzen. 
• In 1568 valt Willem de Nederlanden binnen. Deze aanval mislukt  en Willem van Oranje keert terug naar Duitsland.
  

Succes voor de opstandelingen 1572-1579

• In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen.
• Hoewel het niet helemaal volgens plan verloopt, is er succes:
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen

Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

Belegerd en uitgemoord

• Kiezen voor de Prins was voor de steden gevaarlijk
• De legers van Alva deden er alles aan om een stad terug te veroveren voor de koning van Spanje
• Steden werden maandenlang belegerd en als een stad zich overgaf, vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.
• Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden ontzet.

Watergeuzen "ontzetten" Leiden

Burgeroorlog

• De eerste jaren van de Opstand waren er niet alleen gevechten tussen de Nederlanders en Spanjaarden.
• Het was ook een burgeroorlog: een oorlog tussen protestantse- en katholieke Nederlanders.
• Zo stond de rijke stad Amsterdam tot 1578 aan de kant van Filips II!

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Bekijk het hele schilderij

Zes maanden, worden zes jaar...

• 
  
• 
  
• Alva dacht in zes maanden klaar te zijn met de opstand in de Nederlanden, maar na zes jaar is het nog niet gelukt.
• Filips II haalt Alva terug naar Spanja en kiest voor een gematigde (iets minder harde) aanpak. Misschien dat de Nederlanders dan stoppen met de opstand.
• Maar ondertussen wordt er nog steeds gevochten...

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Alleen verder 

1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.
• Filips is woest een geeft Willem van Oranje de schuld: hij verklaart hem vogelvrij.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

     Acte van Verlatinghe  1581

• De Noordelijke Nederlanden besluiten Filips II af te zetten: 'ze verlaten hem als land'.
• Dat gebeurt in het document: de Acte van Verlatinghe
• Nederland wordt een republiek, zeldzaam in die tijd!
• Ook zeldzaam: er kwam gewetensvrijheid (nog geen godsdienstvrijheid!)
• Calvinisme staatsgodsdienst, Calvinisten hadden privileges. Katholieken en joden werden gedoogd en beperkt. (bestuursfuncties, geen openbare kerkdiensten etc. 

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij Willem wilde spreken. Willems vrouw Louise van Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel was, maar werd gerustgesteld. 

Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan. Balthasar keerde terug naar herberg De Diamant om zijn pistolen te halen.

Rond half twee verliet het gezelschap de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!", vertaald als: "Mijn God, heb medelijden met mij en mijn arme volk!". 

Volgens recente onderzoeken zou hij op slag dood moeten zijn geweest en heeft hij deze woorden niet gezegd.

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering
• Particularisme: de gewesten bepaalden in de Gewestelijke Staten hun eigen regels en wetten
• Wel samenwerking op gebied van buitenlandse politiek, oorlog en vrede
• Stadhouder was legeraanvoerder in dienst van de Staten Generaal
• protestantisme
  

Republiek wint na 1588

Vier oorzaken:

-Republiek rijk door de handel en nijverheid: kan huurlegers         goed betalen

-Filips II  voert  vele  oorlogen tegelijk

- de  Republiek  krijgt bondgenoten: Engeland en Frankrijk

-Maurits was een zeer goede legeraanvoerder

Oorlog en vrede

1588-1648

• Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
• Tussen 1609 en 1621 werd 12 jaar lang niet gevochten: het Twaalfjarig bestand
• In 1648 bij de Vrede van Münster sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.

Prins Maurits van Oranje, halfbroer van...

...prins Frederik-Hendrik van Oranje

Godsdienstoorlogen in Europa

In de Republiek was er gewetensvrijheid

Wat was dit ook alweer?

Gewetensvrijheid was zeer bijzonder in de 16e en 17e eeuw. 

In de meeste landen stond de koning maar één geloof  toe. 

Er waren veel godsdienstoorlogen. 

  Godsdienstoorlogen in Europa

De bekendste zijn:

• Frankrijk: tussen Franse katholieken en Franse protestanten (hugenoten). De protestanten vluchtten naar veilige landen zoals de Republiek. 
• Duitsland: De vorst bepaalde. Vanaf 1618 oorlog tussen katholieke zuidelijke staten en noordelijke Lutherse staten.
• Engeland: Hendrik VIII stichtte de Anglicaanse kerk en wordt zelf leider van deze kerk. Deze kerk heeft katholieke (er zijn priesters) en  protestantse kenmerken (paus niet erkend, priesters mogen trouwen).

Koning Hendrik VIII en zijn zes vrouwen. Stichter van de Anglicaanse kerk.

Begrippen uit deze les

• Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• Gewestelijke Staten 
• Staten-Generaal (BuZa)
• stadhouder
• gewetensvrijheid
• geloofsvrijheid
• Twaalfjarig Bestand
• Vrede van Münster
• anglicaanse kerk

Leerdoel: 

Aan het einde van deze les kun je herkennen en uitleggen uitleggen 

-welk gevolg de onafhankelijkheidsverklaringen had voor bestuur en godsdienst

-Welke vier ontwikkelingen ervoor zorgden dat de opstandelingen steeds sterker werden

-hoe de Opstand eindigde

-dat de Opstand past bij oorlogen in heel Europa.