1.3 Arbeiders gaan samenwerken

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Memo hm 2

H1 De tijd van burgers en stoommachines 

1.3 Arbeiders gaan samenwerken

Industriële revolutie

1750-1850

Een belangrijk keerpunt in de wereldgeschiedenis

Uit welke groepen bestond de industriële samenleving?

1. Gegoede burgerij, boeren, arbeiders
2. Gegoede burgerij, middenklasse, arbeiders
3. Gegoede burgerij, middenklasse, slaven
4. Middenklasse, boeren, slaven

Wat hoort niet bij de werkomstandigheden van arbeiders?

1. Lage lonen
2. Lange werkdagen
3. Smerige straten, geen riolering, en geen schoon drinkwater
4. Protesteren of demonstreren had weinig zin. Je werd ontslagen.

Wat hoort niet bij de leefstandigheden van arbeiders?

1. Arbeiders werden niet oud.
2. Besmettelijke ziekten door slechte hygiëne.
3. Luchtvervuiling doordat de huizen bij de fabrieken stonden.
4. Werk in de fabriek was gevaarlijk en ongezond.

Hoe noemen we de politieke stroming die opkomt voor zoveel mogelijk vrijheid voor alle burgers?

1. communisme
2. confessionalisme
3. liberalisme
4. socialisme

Wat hoort bij liberalisme?
1) Zoveel mogelijk vrijheid
2) Zoveel mogelijk gelijkheid
3) De regering moet zorgen voor orde en veiligheid
4) De regering moet zorgen voor veilige fabrieken en minimumlonen.

1. 1 en 3
2. 1 en 4
3. 2en 3
4. 2 en 4

Wat past niet bij de liberale ideeën over de economie?

1. fabriekseigenaren bepalen zelf de hoogte van lonen en prijzen
2. kapitalisme
3. overheid bemoeit zich weinig met economie
4. overheid redt bedrijven die failliet dreigen te gaan

Wat past niet bij de liberale ideeën over het bestuur?

1. alleen rijke burgers kiesrecht
2. grondrechten voor alle burgers
3. overheid zorgt voor orde en veiligheid
4. overheid zorgt voor medische zorg en leerplicht

Leerdoelen

Leerdoelen 1.3

1) Ik kan uitleggen hoe arbeiders hun situatie probeerden te verbeteren.

2) Ik kan uitleggen hoe de gegoede burgerij de situatie van de arbeiders probeerde te verbeteren.

3) Ik kan uitleggen wat het socialisme inhoudt.

4) Ik kan uitleggen hoe socialisten probeerden om de situatie van de arbeiders te verbeteren.

5) Ik kan uitleggen door welke twee ontwikkelingen er aan het einde van de 19e eeuw sociale wetten kwamen.

Ik ken de begrippen en jaartallen uit deze (deel)paragraaf.

De sociale kwestie

Sociale kwestie = Het probleem van de slechte leef- en werkomstandigheden van arbeiders in de 19e eeuw als gevolg van de industrialisatie.

De liberale regering gaf eerst weinig hulp aan de zieken en armen. Ook maakte ze geen wetten om de situatie van de arbeiders te verbeteren.

De armen werden geholpen door hun familie, de kerk en rijke mensen (liefdadigheid).

De sociale kwestie

De arbeiders probeerden ook zelf hun werk- en leefomstandigheden te verbeteren:

• Eind 19e eeuw richtten ze vakbonden op:

verenigingen van mensen met hetzelfde beroep, die de lonen en arbeidsomstandigheden van haar leden wil verbeteren.. 

• Streden voor hogere lonen, kortere

werktijden en de afschaffing van kinderarbeid.

• Organiseerden, stakingen en 

demonstraties .

Socialisme

Sommige mensen vonden de sociale ongelijkheid helemaal verkeerd.

Een kleine groep fabriekseigenaren was heel rijk: zij bezaten kapitaal (grondstoffen, geld machines en fabrieken). Zij kregen alle winst van de fabrieken, terwijl de arbeiders alleen hun lage loon kregen.

Vakbonden konden al deze problemen niet oplossen.

Socialisme tegen kapitalisme

Lagere klassen hadden geen politieke invloed.  

Rond 1850 ontstond het  socialisme.= politieke stroming die 

opkomt voor gelijkheid tussen arm en rijk in de samenleving.

Grondlegger is Karl Marx. Schreef 'Das Kapital' en 

'Communistisch Manifest' (met Friedrich Engels)

Twee stromingen:

• communisme 
• sociaaldemocratie 

Socialisme tegen kapitalisme

Communisme 

• Klassenstrijd tussen arm en rijk. 
• Arbeiders zullen in revolutie de macht grijpen.  
• Ongelijkheid wordt afgeschaft. 
• Productiemiddelen zoals geld, land, fabrieken worden 

bezit van de staat.

• Staat zorgt voor eerlijke verdeling opbrengsten economie.

Communisme = Socialistische beweging waarbij arbeiders de macht grijpen door middel van een revolutie en zo een klassenloze samenleving creëren.

Socialisme tegen kapitalisme

Sociaaldemocratie 

• Gematigde stroming
• Geen klassenstrijd of revolutie
• Verbeteren werk- en leefomstandigheden
• Sociale wetten invoeren via parlement

Sociaaldemocratie = Gematigde stroming in het socialisme, 

die de werk- en leefomstandigheden van arbeiders wil 

verbeteren via het parlement in plaats van door revolutie.

De eerste sociale wetten

• 1881 Eerste socialistische politieke partij 

opgericht (SDB)

• Sociaaldemocraten wilden uitbreiding 

kiesrecht (algemeen kiesrecht). Meer politieke 

invloed arbeiders. 

• In 1894 Sociaaldemocratische Arbeiderspartij 

(SDAP)  opgericht (leider Troelstra).  Afhankelijk van 

andere partijen.

• Kiesrecht werd tot 1917 mondjesmaat uitgebreid.  
• Pas in 1917 algemeen kiesrecht (mannen).

De eerste sociale wetten

Na 1870 werkten liberalen en socialisten samen om sociale kwestie op te lossen.

Twee redenen:

• De slechte situatie van de arbeiders.
• De stakingen en demonstraties (liberalen wilden geen onrust).

Voorbeeld sociale wet: Kinderwet van Van Houten uit 1874.

Door sociale wetten werden rond 1900

de werk- en leefomstandigheden van arbeiders beter.

Door wie werden arme arbeiders in de 19e eeuw geholpen?

1. overheid, kerk of rijke burgers
2. overheid, kerk of familie
3. overheid, rijke burgers of familie
4. familie, kerk of rijke burgers

Hoe probeerden arbeiders in de 19e eeuw hun situatie te verbeteren?

1. Ze begonnen een revolutie.
2. Ze organiseerden stakingen en demonstraties.
3. Ze richtten politieke partijen op.

De socialisten probeerden op verschillende manieren de situatie van de arbeiders te verbeteren. Welk voorbeeld hoort hier niet bij?

1. Ze richtten politieke partijen op.
2. Ze streden voor beperkt kiesrecht.
3. Ze werkten met liberalen samen om sociale wetten te maken.
4. Ze streden voor algemeen kiesrecht

Leerdoelen

Leerdoelen 1.3

1) Ik kan uitleggen hoe arbeiders hun situatie probeerden te verbeteren.

2) Ik kan uitleggen hoe de gegoede burgerij de situatie van de arbeiders probeerde te verbeteren.

3) Ik kan uitleggen wat het socialisme inhoudt.

4) Ik kan uitleggen hoe socialisten probeerden om de situatie van de arbeiders te verbeteren.

5) Ik kan uitleggen door welke twee ontwikkelingen er aan het einde van de 19e eeuw sociale wetten kwamen.

Ik ken de begrippen en jaartallen uit deze (deel)paragraaf.

Aan de slag

Wat? Zie whiteboard.

Hoe? Alleen 

Hulp? Bij je buurman/buurvrouw. Kom je er samen niet uit? Dan bij je docent. 

Tijd? Tot het einde van de les. 

Klaar? Leer begrippen en jaartallen. Vraag docent.