H2.2: Geologie Rusland

H2 Geologie Rusland
In de vorige lessonup heb je de basis van de platentektoniek geleerd, zoals je dat ook al in klas 2 leerde. 
Het doel van H2 is om deze kennis toe te passen op Rusland. Aan het einde van deze lessonup:
  • Begrijp je hoe de schilden en platformen waaruit Rusland bestaat zijn ontstaan uit cratons
  • Weet je welke fases van orogenese er zijn geweest en welke gebergten in Rusland zijn ontstaan.
  • Begrijp je hoe het vulkanisme in het oosten van Rusland is ontstaan en ken je de kenmerken van dit vulkanisme.
1 / 30
next
Slide 1: Slide
AardrijkskundeMiddelbare schoolvwoLeerjaar 4

This lesson contains 30 slides, with interactive quizzes, text slides and 3 videos.

time-iconLesson duration is: 60 min

Items in this lesson

H2 Geologie Rusland
In de vorige lessonup heb je de basis van de platentektoniek geleerd, zoals je dat ook al in klas 2 leerde. 
Het doel van H2 is om deze kennis toe te passen op Rusland. Aan het einde van deze lessonup:
  • Begrijp je hoe de schilden en platformen waaruit Rusland bestaat zijn ontstaan uit cratons
  • Weet je welke fases van orogenese er zijn geweest en welke gebergten in Rusland zijn ontstaan.
  • Begrijp je hoe het vulkanisme in het oosten van Rusland is ontstaan en ken je de kenmerken van dit vulkanisme.

Slide 1 - Slide

H2 schilden en platforms
Rusland maakt onderdeel uit van de grootste landmassa op aarde, Eurazië. De kern
van het land wordt gevormd door twee grote en zeer oude blokken: Het Oost-Europese craton en het Siberische craton. Deze cratons bestaan uit hele oude
gesteenten (uit het Precambrium) die soms aan de oppervlakte liggen (dan spreek
je van een ‘schild’) en soms bedekt worden door jongere sedimenten (dan spreek je
van een ‘platform’).

Slide 2 - Slide

H2 geologische tijdschaal
Op de vorige dia werd gesproken over het Pre-cambrium. Dit is de oudste periode op de geologische tijdschaal. 

Om meer te begrijpen van de geologische tijdschaal bekijk je de video op de volgende dia. 

De gebeurtenissen van het Pre-cambrium zitten aan het begin!

Slide 3 - Slide

Slide 4 - Video

H2 vorming cratons
De oudste blokken continentale korst zijn de overblijfselen van cratons.
Deze cratons ontstonden toen aan het eind van het precambrium de lichtste delen van de gesmolten aarde aan de buitenkant van de aarde gingen stollen. 
craton

Slide 5 - Slide

H2 Gesteentes
Bij het ontstaan van de cratons zijn dus de eerste gesteentes op aarde gevormd. In de geologie bestuur je de vorming van het landschap en spelen gesteentes een belangrijke rol. 
In het volgende filmpje zie je dat er 3 hoofdsoorten gesteente zijn met verschillende subgroepen. 
Bekijk het filmpje en maak daarna de vragen. 

Slide 6 - Slide

Slide 7 - Video

stollingsgesteente
metamorf gesteente
sedimentgesteente

Slide 8 - Drag question

Verklaar je keuzes bij de vorige vraag

Slide 9 - Open question

Waarom zijn op schilden geen fossielen te vinden, maar op platforms wel?

Slide 10 - Open question

H2 botsing van cratons
Het Oost-Europese en Siberische craton zijn zo’n 300 miljoen jaar geleden op elkaar gebotst. Daarbij ontstond het Oeralgebergte. In de loop van de geologische geschiedenis schoven meer platen tegen dit grote blok aan, waarbij Eurazië steeds groter werd. De botsingen gingen gepaard met gebergtevorming. 

Slide 11 - Slide

H2 kaart schilden en platforms

Slide 12 - Slide

Orogeneses
Het Oost-Europese craton bestaat uit drie deelgebieden. Bij het Baltische schild en het Oekraïnse schild liggen oude stollings- en metamorfe gesteenten aan het aardoppervlak. Bij het Russisch platform zijn deze gesteenten bedekt met sedimenten die tot 3.000 meter dik zijn. Het Oost-Europese craton vormt de vaste kern van Europa. Dit craton is in verschillende periodes gebotst op andere platen.Daarbij ontstonden gebergten. Er zijn drie periodes van gebergtevorming (ook wel orogeneses genoemd) te onderscheiden waarbij gesteentelagen geplooid werden.

Slide 13 - Slide

H2 Caledonische orogenese
Ca. 460-410 miljoen jaar geleden
In deze fase botste het Oost-Europese craton op Groenland en Canada. Bij deze botsing
werd het Scandinavisch Hoogland, de Schotse Hooglanden en Noord-Ierland
opgeheven. De Caledonische orogenese is genoemd naar Caledonia, de
andere naam voor Schotland. De Caledonische gebergten staan al heel lang
bloot aan erosie en verwering, waardoor de spitse toppen zijn verdwenen. Het
zijn nu afgeronde bergen. Groenland en Canada bewogen later weer van
Europa af, waarbij het Caledonische gebergte werd opgebroken en de
Atlantische Oceaan ontstond.

Slide 14 - Slide

H2 Hercynische orogenese
De Hercynische orogenese (ca. 340-280 miljoen jaar geleden). In deze fase
botste het Oost-Europese craton met de cratons van Siberië en Kazachstan.
Hierbij werd het Oeralgebergte gevormd dat nu de grens tussen Europa en
Azië markeert. Ook het Oeralgebergte heeft lang blootgestaan aan erosie en
verwering. De toppen zijn dan ook sterk afgerond in de loop van de tijd.

Slide 15 - Slide

H2 Alpiene orogenese
De Alpiene orogenese (ca. 75-40 miljoen jaar geleden). In deze fase botste
vanuit het zuiden de Arabische plaat op het Oost-Europese craton. Bij deze
botsing werd de Kaukasus gevormd. Dit is een jong gebergte, vergelijkbaar
met de Alpen en de Pyreneeën, gekenmerkt door spitse toppen. In dit
gebergte bevindt zich de hoogtste berg van Europa, de Elbrus (+5.642 m).

Slide 16 - Slide

H2 kaart orogenese
 Het Oost-Europese craton bestaat uit het Russische platform,
het Baltische schild en het Oekraïense schild (direct ten zuiden van het
Russiche platform). De gebergten ten westen, ten oosten en ten zuiden van
het Oost-Europese craton markeren drie periodes waarin het craton in botsing
kwam met andere platen.

Slide 17 - Slide

H2 Basalttrappen in Siberië
Het Siberische craton heeft nadat het bij het Oeralgebergte vast kwam te zitten
aan het Oost-Europese craton boven een magmapluim gelegen. Heet magma
steeg hier vanuit de aardmantel op en zorgde voor enorme uitvloeiingen van
basaltisch lava. De vulkanische vlakten die hierbij ontstonden en oorspronkelijk
zo’n 7 miljoen km2 bedekten worden de Siberische trappen genoemd. 

Slide 18 - Slide

H2 Basalttrappen in Siberië
Bij een magmapluim stijgt magma uit de diepe delen van de mantel op. Deze magma is relatief vloeibaar en bevat weinig gas (niet explosief) en kan dus uitstromen over grote oppevlakken. 

Op de volgende dia een (Amerikaans) filmpje over de Siberische Trappen

Slide 19 - Slide

Slide 20 - Video

H2 Siberische trappen
De Siberische trappen zijn enorme uitvloeiingen van basaltisch
lava. Het vulkanisme dat dit lava vormde, is ook verantwoordelijke voor een
dikke laag tufsteen:versteende as in het Midden-Siberisch bergland.

Slide 21 - Slide

H2 Siberië
Het Siberische craton bestaat uit het West-Siberisch laagland en het MiddenSiberische gebergte. Aan de zuidkant van het Siberische craton zijn in de loop
van de geologische geschiedenis verschillende kleine platen achter elkaar tegen
het craton gebotst. Daarbij ontstonden de Zuid-Siberische gebergten die
overgaan in de gebergten in Mongolië en China. Aan de oostzijde botste tijdens
de Alpiene orgonese (ca. 75-40 miljoen jaar geleden) de Noord-Amerikaanse
plaat op het craton. Hierbij ontstond het gebergte van Werchojansk. Het oostelijke
deel van Rusland ligt op de Noord-Amerikaanse plaat!

Slide 22 - Slide

Opdracht: Geologische tijdschaal
Maak een tijdbalk van de geologische geschiedenis van Rusland, waarin je aangeeft wanneer de verschillende gebeurtenissen uit hoofdstuk 2 plaatsvonden.

De opdracht wordt in de les apart uitgedeeld. 

Slide 23 - Slide

In de les krijg je een opdracht over de geologie van Rusland (apart uitgedeeld). Deel de uitwerking van die opdracht hier.

Slide 24 - Open question

H2 Vulkanen in het oosten van Rusland
Kamtsjatka is een schiereiland in het oosten van Rusland. Hier duikt de pacifische plaat vanuit het oosten onder het schiereiland dat op de Noord-Amerikaanse plaat ligt. Het onderduiken (subductie) gaat gepaard met gebergtevorming en vulkanisme. Het stroperige en gasrijke magma dat hier richting het aardoppervlak beweegt zorgt voor stratovulkanen met explosieve erupties.

Slide 25 - Slide

Leg uit waarom bij subductie vulkanisme ontstaat

Slide 26 - Open question

Wat is de reden dat dit vulkanisme explosief is?

Slide 27 - Open question

H2 Vulkanen in het oosten van Rusland
Plaattektonische situatie rondom de Grote Oceaan. Het
noordoosten van Rusland ligt op de Noord-Amerikaanse plaat. De
Pacifische plaat beweegt in noordwestelijke richting en duikt weg onder de
Noord-Amerikaanse plaat bij de Kurillen (en Kamtsjatka) trog en de Aleoeten trog.

Slide 28 - Slide

H2 Vulkanen in het oosten van Rusland
De Pacfische plaat duikt in het noorden in de richting van de
driehoekjes weg onder de Noord-Amerikaanse plaat. Hierbij ontstaan de
Aleoeten trog en de Kurillen-Kamtsjatka trog. Achter deze trog ontstaan
vulkanen en vulkanische eilandenbogen. 

Slide 29 - Slide

Bij het wegduiken van oceanische korst wordt vaak dood plankton dat
zich heeft opgehoopt op de oceaanbodem meegenomen de mantel in.
Leg uit dat dit magma het eruptietype van de vulkanen bij
subductiezones beïnvloedt.
Je uitleg moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten.

Slide 30 - Open question