Op de achtergrond zie je een tekening van Leonardo da Vinci (de man van Vetruvius) van de ideale verhoudingen van het menselijk lichaam, als symbool voor de Renaissance in de kunst en wetenschap. Op de voorgrond zie je een model van de Santa Maria, het schip waarmee Columbus naar de Nieuwe Wereld voer. Dit staat symbool voor de ontdekkingsreizen in deze tijd.
Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe – wetenschappelijke belangstelling
(Mens- en wereldbeeld veranderd)
§1.2 De Renaissance
De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid (Herleving klassieke gedachtengoed)
§1.2 De Renaissance
de protestantse reformatie had splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg
(Reformatie)
§1.3 De Hervorming
het begin van de Europese expansie overzee (Europese expansie)
§2.2 De Europese expansie begint
het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
(Nederlandse opstand)
§1.4 De Nederlandse Opstand
Slide 3 - Slide
Waar gaat deze paragraaf over?
Eens hoorden de Nederlanden bij Spanje. Willem van Oranje stond aan het hoofd van de Nederlanders en Filips II van Spanje voerde het Spaanse leger aan. Echter kwam Nederland in verzet. Door de inname van Den Briel (1572) door de Watergeuzen werd de Spanjaarden een grote slag toegebracht. Nu was het nog lang niet zover, dat de Spanjaarden het land werden uitgejaagd, maar het begin was er. Uiteindelijk sloten de Noordelijke Nederlanden de Unie van Utrecht. Het Plakkaat van Verlatinghe zorgde ervoor dat de Spanjaarden Nederland verlieten. Uiteindelijk sloot Nederland vrede met Spanje tijdens de Vrede van Münster (1648). Willem van Oranje heeft het einde van de oorlog nooit meegemaakt. In opdracht van Filips II werd hij vermoord.
Slide 4 - Slide
Personen uit de paragraaf
Karel V
Landsheer van de Nederlanden 1506-1555
Filips II
Landsheer van de Nederlanden 1555 - 1581
Willem van Oranje
Stadhouder 1572 - 1584†
Hertog van Alva
Landvoogd 1567 - 1573
Slide 5 - Slide
Filips II wordt Heer der Nederlanden
Beeldenstorm
Begin van de Tachtigjarige oorlog / de Nederlandse opstand
Verovering van Den Brielle
Unie van Utrecht
Akte van Verlatinghe
Willem van Oranje wordt vermoord
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Belangrijke gebeurtenissen uit de paragraaf
- 1555
- 1566
- 1568
- 1572
- 1579
- 1581
- 1584
- 1588
Slide 6 - Slide
Vrienden van Karel V
Gebieden in Zuid-Amerika die zijn veroverd sinds de ontdekking van Amerika door Columbus.
Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506
Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506
Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.
De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk bleef een voortdurende bedreiging voor het rijk van Karel V.
Vrienden van Karel V
Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.
Door de Spaanse veroveringen in Zuid-Amerika wordt Karel V heerser over een rijk waar de zon nooit ondergaat.
Hoewel Karel officieel keizer van het Rooms-Duitse Rijk was (zwart omlijnd op de kaart), waren veel van de vorsten in dit rijk niet gehoorzaam aan Karel.
Karel had zeer regelmatig oorlog met Frankrijk, tussen: 1521-1526, 1526-1529, 1535-1538, 1542-1544 en 1552-1559. Dit had vooral te maken met de ligging van beide landen, maar ook met macht en invloed in andere landen.
Slide 7 - Slide
Karel V streeft naar eenheid.
Karel V regeerde over een gigantisch rijk, waaronder de Nederlandse gewesten (een soort provincie).
De Nederlandse gewesten waren erg zelfstandig. Ieder gewest had zijn eigen vergadering, de Staten, die zijn eigen wetten kon bepalen. Over grotere zaken zoals belasting kwamen alle gewesten samen in de Staten-Generaal.
Karel V probeerde zijn macht over deze gewesten te vergroten door vertegenwoordigers naar de Staten te sturen, de zogenoemde stadhouders.
Bij langdurige afwezigheid van Karel V regeerde de landvoogd namens Karel V.
Landvoogd
Stadhouders
De Ridderzaal op het Binnenhofd tijdens de Grote Vergadering (in de Staten-Generaal) van 1651. - Schilderij door Bartholomeus van Bassen en Anthnie Palamedesz. ca 1651 (Collectie Rijksmuseum)
De Nederlanden 1543 - 1579
Slide 8 - Slide
Karel V streeft naar eenheid.
Karel V was landheer over de Nederlandse gewesten.
De Nederlandse gewesten waren erg zelfstandig.
-> ieder gewest had een eigen vergadering, de Staten.
-> Alle Staten samen vormden de Staten-Generaal.
Bij afwezigheid van de landheer regeerde de landvoogd.
-> geadviseerd door stadhouders.
Landheer = de erfelijke bestuurder van een land.
Staten = de vergadering van een gewest.
Staten-Generaal = de vergadering van alle Staten samen.
Landvoogd = plaatsvervanger van de landheer bij zijn afwezigheid.
Stadhouder = vertegenwoordiger van de landheer in een gewest.
Aantekening
Slide 9 - Slide
2A. Sleep de woorden in naar de juiste plek in de zin.
Karel V werd erfelijk vorst van alle zeventien
...[1]... maar was daar niet vaak. Daarom benoemde
hij een ...[2]... over het hele gebied en in ieder
...[3]... een ...[4]... In ieder gewest namen de
...[5]... de beslissingen. De Staten stuurden
vertegenwoordigers naar de ...[6]... in Brussel.
stadhouder
landvoogd
gewest
Nederlanden
Staten
Staten-Generaal
Slide 10 - Drag question
2C. Karel V streefde naar eenheid in het bestuur van de Nederlanden. Wat paste daar goed bij?
A
De stadhouders
B
De Staten
C
De Staten-Generaal
D
De landvoogd
Slide 11 - Quiz
Filips II
In 1555 wordt de zoon van Karel, Filips II, heer der Nederlanden.
Filips II gaat door met de centralisatiepolitiek maar maakt zich niet geliefd onder de Nederlandse adel.
- Filips II regeerde liever vanuit Spanje ipv Brussel;
- Filips II voerde dure oorlogen waardoor de belasting vaak werd verhoogd;
- De centralisatie zorgde voor minder vrijheden voor de gewesten;
- Filips II was streng katholiek, hij vervolgde calvinisten (waar een grote aanhang in de Nederlanden van was).
Filips II, Heer der Nederlanden van 1555 - 1581.
Martelingen door de Inquisitie, Caspar Jacobsz. Philips, naar Bernard Picart, 1752 - 1789
De katholieken smeken Filips II in te grijpen in de Nederlanden, 1566, anoniem, 1572
Slide 12 - Slide
Filips II
Veel ontevredenheid over Filips II:
*economisch: - dure oorlogen -> hoge belastingen
*politiek:
- centralisatie -> minder vrijheden
*religieus:
- streng katholiek -> vervolgingen van protestanten.
*sociaal-cultureel:
- bestuurde vanuit Spanje -> geen contact.
Aantekening
Slide 13 - Slide
3B. Waardoor groeide de ontevredenheid in Nederland?
Ontevredenheid groeide
Sleep onjuiste antwoorden in dit blok
Karel V wees Filips II aan opvolger.
De centralisatie-politiek werd voortgezet.
Filips II verhuisde van Brussel naar Spanje.
Filips II benoemde zijn halfzus als landvoogdes.
Filips II verkleinde de invloed van hoge adel.
Door de oorlogen waren de belastingen hoog.
De vrijheid van de stedelijke burgerij werd verkleind.
Protestanten werden fanatiek vervolgd.
Slide 14 - Drag question
Beeldenstorm
In 1566 vroeg de adel aan de landvoogdes om de vervolging van de calvinisten te minderen. Hierdoor werden de vervolgingen tijdelijk stop gezet.
Tijdens enkele hagenpreken de onvrede over de heiligenverering steeds groter. Groepen calvinisten begonnen erop uit te trekken om christelijke beelden uit de kerk kapot te slaan. Zo ontstond er een heuse beeldenstorm. In de maanden erna sneuvelden er honderden beelden en schilderijen in kerken en kloosters.
Vernieling van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal te Antwerpen op 20 augustus 1566. (gravure gemaakt door Frans Hogenberg)
Verspreiding van de Beeldenstorm in de Nederlanden
Stevenskerk in Nijmegen: gedenksteen ter nagedachtenis van een oom en tante van Petrus Canisius, aanbidding der koningen met stichterfiguren aan de zijkanten (de hoofden werden tijdens de Beeldenstorm weggehakt)
Slide 15 - Slide
Video
De beeldenstorm - SchoolTV (03:05)
Slide 16 - Slide
Slide 17 - Video
Sleep de gebeurtenissen in de juiste volgorde.
1
2
3
4
5
6
A Calvinisten houden openlijk hagenpreken
B De beeldenstorm gaat door de Nederlanden.
C De Tachtige jarige oorlog (de Opstand) begint met de inval van het leger an Willem van Oranje (1568)
D Edelen en calvinisten vluchten door het harde optreden van Alva.
E Edelen vragen Margaretha van Parma de protestanten met rust te laten.
F Filips II stuurt Alva met een leger naar de Nederlanden.
Slide 18 - Drag question
De Opstand begint
Filips II was woedend toen hij hoorde over de beeldenstorm. Hij stuurde de Hertog van Alva samen met een leger.
Alva wilde niet alleen de daders maar ook de edelen straffen omdat zij de beeldenstorm niet konden voorkomen.
Hij zette een speciale rechtbank op die die honderden de doodstraf op legde.
Velen (waaronder Willem van Oranje) vluchtte het land uit.
in 1568 trok Willem van Oranje met vier legers ten strijde tegen Alva. Hiermee begon de Nederlandse Opstand, ook wel de Tachtig jarige oorlog genoemd.
Fernando Álvarez de Toledo, hertog van Alva, landvoogd van de Nederlanden en kapitein-generaal, door Willem Key.
Slag bij Heiligerlee - Frans Hogenberg. (de eerste veldslag waarmee de Nederlandse Opstand begon)
Slide 19 - Slide
Hagenpreken = protestantse kerkdienst in de open lucht.
Beeldenstorm = vernielingen in katholieke kerken door Nederlandse protestanten.
De Opstand begint
1566: Hagenpreken. -> Beeldenstorm.
-> Komst Hertog van Alva
- speciale rechtbank
1568: Start Nederlandse Opstand -> Willem van Oranje
Aantekening
Slide 20 - Slide
Hertog van Alva
Een duivel die slechte gedachtes in het hoofd van Alva blaast.
Alva eet onschuldige mensen (kinderen) op.
Het driekoppige monster bestaat uit belangrijke raadgevers zoals Granvelle
Hier zit Alva op zijn troon, vergezeld door een driekoppig monster en een duivel. Hij verorbert een kind, symbool voor de Nederlanden. Op de achtergrond de verarmde en lijdende bevolking. Aan zijn voeten de graven van Egmont en Horne, die hij vanwege hun protest tegen de inquisitie liet onthoofden: ‘onschuldig bloed’.
'Hy nempt met geweld den ryckdom van het lant ende heeft veel ontschuldich bloet laten hangen ende branden.' - vrije vertaling: hij neemt met geweld het rijkdom van het land en heeft veel onschuldig bloed (mensen) laten hangen en branden.
Slide 21 - Slide
Zou de maker van de bron een Nederlander of een Spanjaard zijn geweest. Leg je antwoord uit.
Slide 22 - Open question
De Nederlandse Leeuw in een drukpers aangedraaid door Alva, Granvelle en Margaretha van Parma terwijl Don Frederik de leeuw vasthoudt. Onder de omstanders die toekijken bevinden zich de paus en de koning van Spanje
Filips II, de koning van Spanje
De Paus
Margaretha van Parma, landvoogdes van de Nederlanden
Don Frederik, Spaanse legeraanvoerder en zoon van Alva
De Nederlandse Leeuw
De 'Pers van Verdrukking'
De hertog van Alva
De verscheurde privileges (rechten) van het land
De kapotte kroon van de leeuw
De 'gebroken vrijheid'
Kardinaal Granvelle, een belangrijke adviseur van Filips II
Slide 23 - Slide
Zou de maker van deze bron een voorstander of tegenstander van de Opstand zijn geweest? Leg je antwoord uit.
Slide 24 - Open question
Ommekeer
Na de eerste verliezen wisten de geuzen bij Den Brielle in 1572 een eerste overwinning te boeken.
De Spaanse troepen trokken echter weer op. Zo werd Naarden ingenomen zonder dat er één schot werd afgeschoten. Alva droeg op om alle inwoners te verzamelen en een massa executie uit te voeren.
Hopende hiermee meerdere steden op hun knieën te krijgen, dit mislukte.
Het leidde juist tot meer verzet.
Inname van Den Briel door de watergeuzen, 1572. - Frans Hogenberg
Het bloedbad van Naarden (1572) - Jan Luyken
Slide 25 - Slide
De Nederlanden raken verdeeld
Spaanse soldaten kregen niet uitbetaald omdat de staatskist leeg was. Dit zorgde ervoor dat zij op rooftocht gingen in Vlaanderen en Brabant. In 1579 aanvaardde zij de heerschappij van Filips II.
De overige gewesten vormden de Unie van Utrecht om zich gezamenlijk te verdedigen tegen de Spanjaarden.
Een jaar later in 1580 werd Willem van Oranje vogelvrij verklaard, iedereen mocht hem doden en zou daar een beloning voor krijgen. Als reactie daarop erkenden de gewesten in 1581 Filips II niet meer als hun vorst.
Slide 26 - Slide
Verder zonder vorst
Na een mislukte zoektocht naar een nieuwe vorst (waaronder Willem van Oranje die werd vermoord in 1584) bepaalde de gewesten in 1588 om verder te gaan zonder vorst.
Ze stichtte de Republiek der Verenigde Nederlanden.
De soevereiniteit (hoogste macht in een land) lag niet in een centraal bestuur, maar bij de afzonderlijke gewesten.
De gewesten noemden de zoon van Willem van Oranje (Maurits) als stadhouder. Nu niet meer als plaatsvervanger voor de landsheer maar als militaire leider.
Pas in 1648 sluiten de Republiek en Spanje een vrede.
Kogelgaten van de moord op Willem van Oranje (Willem de Zwijger) in het Prinsenhof museum te Delft.
Afbeelding van de moord op Willem van Oranje in de zomer van 1584 op de trap in de hal van het Prinsenhof.
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Slide 27 - Slide
Geuzen = calvinistische opstandeling in de Nederlanden tegen Filips II.
Unie van Utrecht = overeenkomst tussen verschillende gewesten om de Spanjaarden te verdrijven.
Plakkaat van Verlatinghe = verklaring dat Filips II niet meer de vorst van de Nederlanden is.
Soevereiniteit = de hoogste macht in een land
De Opstand eindigt
1572: inname Den Brielle door de geuzen.
Spaanse soldaten kregen niet uitbetaald -> gingen op rooftocht.
-> Unie van Utrecht (1579)
Reactie: Willem van Oranje vogelvrij verklaard.
Tegenreactie: Plakkaat van Verlatinghe (1581)
-> zoektocht naar een nieuwe vorst.
- Willem van Oranje vermoord (1584) - Soevereiniteit kwam te liggen bij de afzonderlijke gewesten. (1588)
Aantekening
Slide 28 - Slide
Sleep de gebeurtenissen naar de juiste groep.
Successen voor de opstandelingen
Spaanse successen
1572
inname van Den Briel
1572
Inname van Naarden
1581
Plakkaat van Verlatinghe
1579
Unie van Utrecht
1584
moord op Willem van Oranje
1585
Val van Antwerpen
1588
uitroeping van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
1588
Spaanse Armada (vloot) wordt verslagen
Slide 29 - Drag question
Sleep de gebeurtenis naar het juiste jaartal.
1566
1555
1579
1568
Begin van de opstand
Filips II wordt heer van de Nederlanden
Beelden
storm
Unie van Utrecht
Slide 30 - Drag question
Sleep de personen naar de juiste omschrijving
Deze persoon was de stadhouder van De Nederlanden
>>>>>>>>>>>>>>>>
Deze persoon was de eerste koning van het Duitse keizerrijk
>>>>>>>>>>>>>>>
Deze persoon geloofde dat de kerk boven de koning stond.
>>>>>>>>>>>>>>>>>
Deze persoon werd gestuurd door de koning om protestanten te straffen >>>>>>>>>
Deze persoon had als missie om het wereldrijk dat hij bezit katholiek te maken >>>>>>>>>
Deze persoon wilde de katholieke kerk veranderen >>>>>>>>>