H9 erfelijkheid les 3

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Herhaling: in een stamboom is een rondje altijd een...

1. vrouw
2. man

Herhaling: als je wilt aantonen dat de 'blauwe' eigenschap recessief is, heb je deze combinatie ouders-kind nodig:

1. 
2. 
3. 
4. 

Hoe groot is de kans dat een volgend kind van A en B ook hetzelfde fenotype heeft als de ouders?

1. 100%
2. 50%
3. 75%
4. 25%

Bij autosomale eigenschappen geldt:
een homozygoot recessief individu kan nooit een homozygoot dominant kind krijgen.

1. waar
2. niet waar

Herhaling: van wie krijgt een meisje haar X-chromosomen?

1. Beide van moeder
2. één van moeder, één van vader.
3. Beide van vader
4. een meisje heeft maar één X-chromosoom

Xa = ziekte, XA = gezond.
Als vader XaY heeft en moeder is drager van de ziekte, hoeveel kans heeft een zoon dan om de ziekte te krijgen? En een dochter?

1. Zoon: 50% Dochter: 50%
2. Zoon: 0% Dochter: 50%
3. Zoon: 100% Dochter: 25%
4. Zoon: 50% Dochter: 0%

Nog één herhalingsvraag:
Is zwart hier recessief of dominant?

1. Dominant
2. Recessief
3. Ik heb eerlijk waar geen flauw idee

9.4

Chromosoom - Gen

dominant - recessief

fenotype

Monohybride kruising - Kruisingsschema

Intermediair fenotype

Onvolledig dominant - Co-dominant

Bloedgroepen - Allel IA, IB, i

Multiple allelen

Lethaal allel / lethale factor

Gekoppelde genen - Gekoppelde overerving

Kans

Maak nu opgave 2 van 9.3 en maak een foto van de opgave je schrift als je klaar bent. (Ga daarna alvast verder met 'Toepassen' op p. 31)

Een koppel muizen heeft in hun leven 23 witte nakomelingen gekregen, 25 zwarte, en 43 gele. Welke uitspraak is waar?

1. Geel = een intermediair fenotype
2. Zwart = dominant
3. Geel = dominant
4. De muizen waren beide heterozygoot

Een plantensoort komt voor in drie kleuren.
Geel, rood en groen.
De groene kleur is een intermediaire eigenschap.
Je ziet hieronder 4 kruisingen. Welke kruising klopt niet?

1. Rood x Groen → Rood
2. Groen x Groen → Geel
3. Geel x Groen → Geel
4. Geel x Groen → Rood

Welke genotypen en fenotypen kan je hebben als je ouders IAIA en IBi hebben?

1. I​A​​I​A​​metbloedgroepA
2. I​A​​I​B​​metbloedgroepAB
3. I​A​​iofI​A​​I​B​​metbloedgroepAofAB
4. I​B​​imetbloedgroepB

Twee echtparen kregen hun baby in het ziekenhuis.
Echtpaar 1 had bloedgroep A en bloedgroep B.
Echtpaar 2 had bloedgroep O en bloedgroep AB.
De kinderen zijn per ongeluk verwisseld. Kind 1 heeft bloedgroep A en kind 2 heeft bloedgroep O.

1. Kind 1 hoort bij echtpaar 2
2. Kind 2 hoort bij echtpaar 2
3. Zowel kind 1 als kind 2 kunnen bij echtpaar 2 horen
4. Geen van beide kinderen kan bij echtpaar 2 horen.

'De allelen zijn co-dominant'
Dat betekent bij heterozygote individuen...

1. Dat het fenotype het dominante fenotype is is
2. Dat het fenotype intermediair is
3. Dat het genotype intermediair is
4. Dat geen van beide allelen dominant is en dus niet tot uiting komen

Co-dominant

De verschillende allelen zijn samen dominant, dus het fenotype wat je krijgt als je heterozygoot bent (twee verschillende) is een mix van de twee: intermediair fenotype.

Gekoppelde genen

Twee genenparen kunnen op andere
chromosomenparen liggen = onafhankelijke
overerving 

Twee genenparen kunnen ook op hetzelfde
chromosomenpaar liggen = gekoppelde overerving

BINAS 70C+D

Locaties van verschillende genen op je chromosomen

(let op, je hebt dus van elk chromosoom 2 stuks)

      gen voor Cl-ionkanaal (nodig voor vloeibaar maken 

van slijm) en voor bittere smaak receptor liggen

 dichtbij elkaar

Dus: stel dat iemand drager is voor taaislijmziekte, en hij is ook drager voor 'geen bittere smaak kunnen proeven'. Deze twee genen liggen bij hem op hetzelfde chromosoom nr 7. Hoe groot is de kans dat hij ze beide doorgeeft aan zijn kind?

1. 50% want de helft van de zaadcellen heeft maar chromosoom 7.
2. 50% want de helft van de zaadcellen bevat het ene chromosoom 7 en de andere helft bevat het andere chromosoom 7
3. 25% want soms komt het gen voor taaislijmziekte ook samen voor met 'wel bittere smaak kunnen proeven'
4. 100% want als je drager bent dan geef je de genen sowiezo door.

Manx-katten:
mm: staart
Mm: staartloos
MM: niet geboren
Hoe groot is bij de levend geboren katten in deze kruising de kans op het hebben van een staart?

1. 25%
2. 33%
3. 50%
4. 66%

Kanaries

Bij kanaries komt een allel e voor dat X-chromosomaal en recessief is. Embryo's die geen allel E bezitten, sterven in een vroeg stadium.

Bij vogels hebben mannetjes twee X-chromosomen per lichaamscel en vrouwtjes één X- en één Y-chromosoom.

Een kanarievrouwtje paart met een homozygoot kanariemannetje.

Hoe groot is de kans dat het eerst-uitgekomen kanariemannetje heterozygoot is voor deze eigenschap?

allel e = X-chromosomaal en recessief
Embryo's die geen allel E bezitten, sterven in een vroeg stadium.
mannetjes: XX en vrouwtjes XY
Een kanarievrouwtje paart met een homozygoot kanariemannetje.
Hoe groot is de kans dat het eerst-uitgekomen kanariemannetje heterozygoot is voor deze eigenschap?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

Uitleg

allel e = X-chromosomaal en recessief

Embryo's die geen allel E bezitten, sterven in een vroeg stadium. Dus: XeXe en XeY sterven. Er zijn dus alleen XEXE en XEXe mannetjes en XEY vrouwtjes.

mannetjes: XX en vrouwtjes XY

Een kanarievrouwtje paart met een homozygoot kanariemannetje. Dus: XEY (vrouwtje) paart met XEXE (mannetje)

Hoe groot is de kans dat het eerst-uitgekomen kanariemannetje heterozygoot is voor deze eigenschap?

0% omdat geen van de ouders een Xe bij zich draagt.

Ik kan zelf aan de slag met kruisingen en stambomen

Ja, dat gaat zeker lukken

Ja, ik denk het wel...

Nee, ik heb nog vragen over een paar dingen

Nee, ik snap er echt nog helemaal niks van

Ik kan het wel maar ik doe nooit wat

Ik vond dit het lastigste onderwerp:

Intermediair fenotype

X-chromosomaal

Bloedgroepen

Stambomen

Stilzitten en luisteren

Gekoppelde overerving