K5 kunst als boodschap 22-23

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Oorlog als schoonmaakmiddel

Geboorte van antikunst

Politieke verschuivingen 

Oorlog als schoonmaakmiddel: 

Nergens is de roep om een nieuwe kunst duidelijker en harder dan bij de Italiaanse futuristen. Machines, geluid, lawaai en beweging> allemaal interessanter dan het verleden. De blik op WO I wordt door hen gezien als een schoonmaakmiddel voor de maatschappij. De oorlog is een enorm bloedbad en het vertrouwen in de heersende klasse die de oorlog begon is volledig weg. De kunst van het oude gezag is nu niet meer de norm. De kunstenaars moeten zich afzetten tegen de burgerlijke schijnheilige kunst. Antikunst wordt geboren. Zij gaan uit van irrationele zaken als toeval, gevonden voorwerpen, humor, cynisme en ironie > Dada. 

Na WO I grote politieke verschuivingen.Weimarrepubliek in Duitsland, Lenin en Satin, Mussolini, fascisme en communisme. 

onzekere periode op politiek gebied na WO 1. Er onstaan democratische landen, fascistische en communistische. Deze totalitaire regimes dwingen kunstenaars om kunst naar hun smaak te maken. Censuur en propaganda. Inzetten nieuwe media om alle lagen van de bevolking te bereiken. Ideologisch tegengesteld maar kunstuitingen lijken op elkaar. 

(Bouw)kunst gemaakt in opdracht van de regimes, als propaganda.

ultra rechts

fascisme

ultra links

communisme

tegengestelde ideologieën

maar...

Streng en sober classicistisch, afdwingen status en legitimiteit voor het regime. Mussolini> herstel oude glorie van het Romeinse rijk. Met weinig respect voor de overblijfselen (snelweg over resten Forum en Colloseum). Grootschalige klassieke romeinse architectuur en beeldhouwkunst. 

(Bouw)kunst gemaakt in opdracht van de regimes, als propaganda.

ultra rechts

fascisme

ultra links

communisme

tegengestelde ideologieën

maar...

Albert Speer

Albert Speer

Zeppelinveld, 1933

Hitler heeft interesse in architectuur. Als leider van fascistisch Duitsland kan hij zijn ambities op dit gebied realiseren. Speer was een trouwe medewerker. Dit is een va zijn grootste projecten bedoeld voor nazimanifestaties. Na de oorlog worden alle symbolen verwijderd en afbreken is niet nodig door de slechte kwaliteit. 

Voor welke bouwstijl kiest Hitler en waarom? 

Streng classicisme. Status en legitimiteit voor het regime afdwingen. 

Zeppelinveld wordt ook veelvuldig gebruikt in de films van Leni Riefenstahl. 

De Nieuwe Rijkskanselarij, 1939

Het gebouw waar Hitler en zijn bevelhebbers onderkomen hebben. Binnen 1 jaar gebouwd. Bovenmenselijke afmetingen. Wederom streng classicisme. 

Theater van het Rode Leger, 1929

Classicisme in Rusland (en ook in Italië)

Futuristen: het oude vernietigen en het nieuwe verwelkomen. Het verleden staat de toekomst in de weg. Gebasseerd op filosofie Nietsche

Futurisme

• Het proberen te uiten van beweging aan de hand van kubistische vormen
• Obsessie met machines en oorlog
• breken volledig met traditie en kunst maken 'voor het publiek'
• Willen snelheid en dynamiek overbrengen in hun schilderijen (film en fotografie als hulpmiddel > waarom??)

Het verleden staat de toekomst in de weg. Het oude verwoesten en het nieuwe verwelkomen. Snelheid, techniek, geweld en oorlog zijn bepalend voor de toekomst. 

Ze willen graag beweging vastleggen door verschillende momenten in 1 schilderij te tonen, de nieuwe techniek van film en fotografie helpt ze daarbij. 

• Het futurisme is ontstaan door technologische ontwikkelingen in bijvoorbeeld de film en de fotografie
• Het effect van een foto vastleggen op een schilderij

• Het idee van oorlog werd geïdealiseerd door de futuristen
•  Ze wilden allemaal graag een oorlog om hun leven te verbeteren.
• Deze ideëen en de stroming verdwenen na WO I

Dadaïsme

• Anti-Kunst
• Willen op zoek naar de grenzen van wat kunst precies is en zetten zich daarmee af tegen de elite
• Maken veel gebruik van toeval en humor 

Ontstaan in het neutrale Zwitserland. Begonnen als literaire beweging. Provoceren gegoede burgerij. Omarmen toeval en gevonden voorwerpen. Na WO 1 verspreiden door Europa. Krijgt steeds meer politieke lading omdat oorlog zal leiden tot ondergang. Marcel Duchamps experimenteert met ready-mades (bicycle Wheel en Fountain). 

• Er wordt veel gebruikt gemaakt van collage. Deze worden grotendeels gemaakt van afvalmateriaal.
• "iets nieuws maken van kapotte oude materialen"

• Dada-kunst heeft veel te maken met bluf; het doen alsof iets kunst is net zolang tot het kunst wordt
• Dit werd ook gedaan met toneelstukken en poëzie.

Surrealisme

• Een zo puur mogelijk uiting van het onderbewustzijn van de kunstenaar
•  Metamorfose van herkenbare objecten naar geabstraheerde vormen

gebruikmaken fantasie zonder iets aan te trekken van bestaande wetten en regels , dromen, hallucinaties en het onderbewuste. 

Bijzonder snel kom je dan bij Sigmund Freud terecht, wiens psychoanalyse en droomduiding van enorme invloed zijn geweest op deze stroming.  André Breton was de grondlegger van het surrealisme en legde zijn ideeën vast in zijn ‘Manifeste du Surrealisme’. Hij was erg onder de indruk van Freuds droomanalyse. Ons onbewuste, onze onderdrukte wensen en dromen, werd de basis voor de werkwijze van de surrealisten. We moesten onze rede, ons gezond verstand, vooral niet de overhand laten krijgen en intuïtief te werk gaan. Onze dromen werden gezien als een glimp van de manier waarop een hele andere, alternatieve wereld werkt: de wereld van ons onbewuste. In surrealistische schilderijen werd veelal ‘de vrijlating van het onbewuste’ gedemonstreerd, wat leidde tot droomachtige, vervreemde en verwarrende beelden.

Freud omschreef dromen als de vervulling van onderdrukte wensen. Onze dromen laten boodschappen uit ons onderbewustzijn naar boven komen. Trauma’s, fantasieën, onderdrukte emoties, alles drijft in onze dromen naar de oppervlakte. 

• Abstracte vorm van surrealisme
• Objecten bijna zo ver geabstraheerd dat ze niet meer te herkennen zijn, maar je er nog nét iets over kan vertellen 

• Meest figuratieve/naturalistische vorm van surrealisme
• Bijna een foto, maar er klopt altijd iets nét niet
• Gevoel van vervreemding bij de kijker 

DADA

FUTURISME

SURREALISME

Protesteren tegen het verleden en alle gevestigde waarden en normen. Deze gevestigde orde belemmert de vooruitgang!

Protesteren tegen de maatschappij, de oorlog en de gevestigde kunstwereld van voor de oorlog. Maken antikunst om zich hiertegen te verzetten.

Protesteren tegen de normen van kunst. Volgens hen mag kunst een uiting zijn van gedachten, zonder morele of etnische bedoelingen. Je mag je fantasie gebruiken zonder je wat aan te trekken van de regels.

Futuristen: Protesteren tegen het verleden en alle gevestigde waarden en normen.

Deze gevestigde orde belemmert de vooruitgang!
 

Dada:  Protesteren tegen de maatschappij, de oorlog en de gevestigde kunstwereld van voor de oorlog. Maken antikunst om te choqueren! 
 

Surrealisme: Protesteren tegen de normen van kunst. Volgens hen mag kunst een uiting zijn van gedachten, zonder morele of etnische bedoelingen. Gebruiken hun fantasie zonder zich ook maar iets van de bestaande regels aan te trekken.

Erik Satie – Muziek als boodschap

Satie

• Satie experimenteert met muziek
• verzet tegen traditionele regels van conservatorium
• Muziek moet volgens Satie ongecompliceerd, traag, geestig en actueel zijn.
• Zijn muziek is niet bedoeld om naar te luisteren, maar als achtergrondgeluid (bijv. tijdens pauze van een concert) of als onderdeel van een theaterstuk (zoals De Parade). EEN SFEERBEPALEND DECOR. 
• delen compositie zonder ritmenotatie. 

Erik Satie’s muziek voor Parade (1917)Theaterstuk van Les Ballets Russes

Samenwerking met diverse kunstenaars:
Diagilev – Impressario (de leider van Les Ballets Russes)
Cocteau – Regisseur
Picasso – Kostuum en decors (kubistisch & surrealistisch)
Satie – Muziek

= typisch modern! De moderne kunstenaars willen vernieuwen
-> door met verschillende kunstdisciplines te experimenteren en samen te werken.

Satie experimenteert met gebruikt nieuwe ‘instrumenten’, zoals een ratel, typemachine, een revolver, etc.

Parade

• gesamtkunstwerk
• muzikaal experiment met alledaagse geluiden
• kubistische kostuums 

Luister goed!

Welke "hedendaagse geluiden" hoor je terug?

Geluiden die je hebt gehoord...

ratel

typmachine

sirene

pistool schoten 

stoomfluit (boot)

De kostuums van de managers breken met de ballettraditie
Leg uit waarin de opvatting over de kostumering duidelijk anders is bij Parade.

Antwoord

De opvattingen over de kostuums is bij Parade anders dan bij het traditionele ballet omdat:

• In het traditionele ballet heeft het kostuum ook de bedoeling de bewegingsvrijheid te vergroten. Dat is bij deze kostuums niet het geval.
  
• In het traditionele ballet worden de fysieke lichaamsvormen van de dansers geaccentueerd. De manager kostuums verbergen juist een groot deel van het lichaam.
  

De kostuums vertonen in hun vormgeving zowel kubistische als surrealistische kenmerken.
 

Geef van beiden twee kenmerken.

theater als boodschap

Variété

Meyerhold

Bertold Brecht

Variété = futuristisch

Futuristisch theater

-vernietiging meesterwerken (verwerpen traditie, dynamiek). Link met Dada. 

-moedwillig traditionele theaterervaring vernietigen.

Cabaret, interbellum, Berlijn, politiek engagement.

Het futurisme gebruikt het varieté om te breken met het klassieke theater. Regels worden overboord gegooid en het publiek wordt op de hak genomen door middel van grappen en stunts. Dadaïsme keert zich tegen de gevestigde orde maar dan door middel van cabaret. 

Meyerhold, Biomechanica

Meyerhold, Rusland

Acteurs zijn inwisselbare pionnen die volgens een vast aangeleerd idioom acteren. Kostuums en decors zijn constructivistisch en niet realistisch..

vervreemdingseffecten

• Om de illusie te doorbreken/ verwachtingspatroon van de toeschouwer te verstoren hanteerde Brecht allerlei middelen, die vervreemdingseffecten werden genoemd.
  
• Door zijn gebruik van 'vervreemdingseffecten' probeerde hij tegen te gaan dat mensen zich te veel zouden kunnen 'inleven'.

bekijk het fragment!

Welke vervreemdingseffecten zie je?

Veel toegepaste vervreemdingseffecten

• acteurs richten zich rechtstreeks tot het publiek
  
• acteurs beginnen plotseling te zingen/ muziek te maken (soms expres met valse noten)
  
•  tijdens het spel verkleden acteurs zich en verwisselen ze decor
  
• acteurs lopen de zaal in
  
• onverwachte pauzes (plots stoppen tijdens het spel)
• verklaringen tussendoor (het publiek toespreken d.m.v. een verteller)
  
• decorwissel erg overdreven voor het oog van het publiek (of een halfhoog gordijn)
  

verschillende versies van

de Driestuiversopera

Kenmerken van het theater van Brecht

• De speler zal zich niet met zijn eigen rol identificeren
  
• De toeschouwer zal zich niet inleven met de spelers, maar een kritische medespeler worden.
  
• Niet het gespeelde maar wat je kunt leren is belangrijk
  
• De acteurs spreken het publiek direct aan (de regisseur maakt regelmatig gebruik van een verteller die tussen scènes door de situatie op het toneel beschouwt, verduidelijkt en vragen oproept)

Film -Kunst als boodschap

Dada - Ballet mécanique (dans van losse beelden)

Surrealisme - un chien andalou (

animatie - voorprogramma, steunen van oorlog