Paragraaf 5.3: Het zenuwstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Welkom!

Leg je spullen klaar:

• Laptop 
• Biologieboek
• Schrift voor aantekeningen
• Pen
• Mobiel in de kluis!

Wat gaan we doen?

VWO:

• Opdracht natuurlijke selectie met kralen

HAVO:

• Werken aan PO
• Uitleg paragraaf 5.3: Het zenuwstelsen
• Zelfstandig werken aan paragraaf 5.3 (opdrachten af: mag je verder werken aan PO)

Paragraaf 5.3: Het zenuwstelsel

Het hormoon dat het lichaam snel tot grote activiteit kan aanzetten (bijv. vluchten) wordt geproduceerd door:

1. bijnieren
2. schildklier
3. hypofyse
4. alvleesklier

Leerdoelen

• Ik kan de bouw, functies en werking van de verschillende delen van het zenuwstelsel beschrijven.
• Ik kan de bouw en signaalverwerking van de verschillende typen zenuwcellen beschrijven.
• Ik kan de bouw, functie en verwerking van de hersenen en het ruggenmerg beschrijven.

Wat is de taak van de hersenen?

Hersenen

• beweging
• bewuste waarneming
• lichaamstemperatuur
• hartslag
• ademhaling
• bloeddruk

Hersenen

• Geheugen
• Bewustzijn
• Emoties

Welke prikkel hoort bij welk zintuig?

Prikkel: 
Licht

Prikkel: 
Geur

Prikkel: 
Smaak

Prikkel: 
Geluid

Prikkel: 
Temperatuur, Pijn

Bewust vs onbewust

Animale zenuwstelsel:
Regelt vooral de bewuste reacties en de houding en beweging van het lichaam.

Autonome zenuwstelsel:
Regelt vooral de werking van inwendige organen. (hartslag, ademhaling, vertering enz.)

Ruggenmerg

Hersenstam

Hersenen

Grote hersenen

Kleine hersenen

perifere zenuwstelsel

Signaalverwerking

• Zintuigcellen vangen prikkels (signalen) op uit het milieu en zetten deze om in impulsen.
  
• Zenuwcellen geleiden impulsen naar het centrale zenuwstelsel en verwerkt in de hersenen.
• Zenuwcellen geleiden impulsen uit het centrale zenuwstelsel naar spieren en klieren.
• Spieren reageren op impulsen door samen te trekken of te ontspannen.
• Klieren reageren op impulsen door stoffen af te scheiden (denk aan speeksel of hormonen)
• Dus: prikkel -> impuls -> reactie (=gedrag)

Prikkels en impulsen

• Receptoren ontvangen prikkels uit het milieu (zintuigcellen)
• Conductoren geleiden impulsen (zenuwcellen)
• Effectoren reageren op impulsen (spieren/klieren)

Bouw van een zenuwcel

Cellichaam, met o.a. celkern, cytoplasma met mitochondriën, ribosomen

en endoplasmatisch reticulum.

Uitlopers

      - uitlopers richting cellichaam  = dendriet

      - uitlopers van het cellichaam af = axon

De uiteinden van dendrieten en axonen zijn meestal sterk

vertakt. Hierdoor kan een zenuwcel contact hebben met veel andere 

cellen.

Bouw van een zenuwcel

Om lange uitlopers ligt vaak een myelineschede (waarover in bs 5 meer). Die myelineschede bestaat uit cellen van Schwann met korte onderbrekingen (insnoeringen)

Communicatie tussen zenuwcellen

1. Impuls komt aan bij synaps
2. Blaasjes met neurotransmitters versmelten met celmembraan
3. Neurotransmitters vrij in synapsspleet
4. Neurotransmitters binden aan receptoren op het celmembraan van de volgende cel
5. Nieuwe impuls in de volgende cel 

Neurotransmitter = signaalstof van het zenuwstelsel

3 typen zenuwcellen

Gevoelszenuwcel

(Sensorische cel)

Schakelzenuwcel

Bewegingszenuwcel

(Motorische cel)

Ella wordt geknepen door haar zusje, ze trekt haar arm terug.

Zet de woorden in de juiste volgorde.

Ruggenmerg

Spieren

Bewustwording

Zintuigcel

Hersenen

Impulsen in motorische zenuwcellen

Prikkel

Impulsen in sensorische zenuwcellen

Schakelcel

Bewegingszenuwcel

Gevoelszenuwcel

sleep de juiste namen naar de zenuwcellen

De hersenen

• grote hersenen, kleine hersenen en hersenstam
  
• omgeven door drie hersenvliezen ter 

      bescherming

• linker en rechter helft verbonden door 

       de hersenbalk

• hersenschors = het buitenste deel, grijze stof
  
• hersenmerg = het binnenste deel, witte stof

Hersenstam

Verbinding tussen grote hersenen, kleine hersenen en ruggenmerg

Hierin liggen 

- centra voor alle autonome lichaamsfuncties (hartritme, snelheid ademhaling, bloeddruk).

- centra die te maken hebben met instinct en emoties

Op de overgang van hersenstam naar ruggenmerg kruisen impulsbanen elkaar.

De grote hersenen

De grote hersenen bestaan uit een linker en een rechter hersenhelft.

Bewust gedrag wordt vanuit de grote hersenen gestuurd.

kleine hersenen

De kleine hersenen coördineren de samenwerking van je spieren. 

Je kleine hersenen laten hiervoor een aantal spieren precies op tijd hun werk doen.

De kleine hersenen zorgen dus voor coördinatie. 

Hersencentra

In de grote hersenen liggen de hersencentra. Dit zijn gebieden in je hersenen die verbonden zijn aan een zintuig. 

Check Binas 88C

Motorische schors

Linker hersenhelft stuurt rechts aan en andersom

• Centra die nauwkeurige bewegingen uitvoeren hebben een groter oppervlak

Hersenen

De linkerhersenhelft is heel belangrijk voor taal, spraak en complexe bewegingen.  Deze hersenhelft richt zich meer op details.  Deze helft bestuurt de rechterkant van je lichaam.

De rechterhersenhelft is heel belangrijk voor het waarnemen van emoties.  Deze hersenhelft is sterk in ruimtelijk inzicht, zoals richting en afstand.  Deze helft bestuurt de linkerkant van je lichaam.

Het Ruggenmerg

• Het ruggenmerg ligt goed beschermd in het wervelkanaal
• In het midden van het ruggenmerg zit een holte: het centrale kanaal
• Het centrale kanaal is gevuld met vocht en staat in verbinding met het hersenvocht 

Het ruggenmerg

Ruggenmerg is een verzamelingen van zenuwcellen en hun uitlopers.

 Het ruggenmerg loopt door de wervelkolom heen. 

Er zijn 31 ruggenmergzenuwen die signalen versturen en ontvangen vanuit het perifere zenuwstelsel (alle zenuwen in het lichaam)

Bewegingszenuw

schakelcel

ruggenmerg

Gevoelszenuw

Zintuig = Receptor

Spier = effector

Centraal zenuwstelsel

Motorische zenuwcel

Sensorische zenuwcel

Centrale zenuwstelsel

Perifeer zenuwstelsel

Grote hersenen

Hersenstam

Hersenzenuw

Ruggenmergzenuw

Kleine hersenen

Sleep de functie naar het juiste hersendeel.

Grote hersenen

Kleine hersenen

Hersenstam

Motorische schors

Sensorische schors

Verweking zintuigimpulsen

Kruising zenuwen

Verwerking bewust processen

Aanmaak effectorimpulsen

Coördineren bewegingen 

Aan de slag!

HAVO:

Paragraaf 5.3: opdracht 22 t/m 32

Klaar?: Verder met PO: onderzoek of jouw homeostatisch proces ook invloed heeft op je zenuwstelsel

VWO:

Natuurlijke selectie met kralen

Klaar?: Opdracht 4.3 en 4.4 of

Bezig met PO:

- Onderwerp

- Hoofdvraag

- Deelvragen

- Hypothese

Nabespreking:

• Zijn er nog vragen?

• Hoe vonden jullie de les?

Tot slot:

Schuif je stoel aan

en

Ruim je afval op

Tot de volgende les!