12.2 Het zit in de familie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Planning

5 min.      Herhaling 12.1

25 min.    Uitleg + samen opdrachten maken 12.2

10 min.     Werken aan opdrachten uit het werkboek 12.2

5 min.       Les afsluiting

Voorkennis 12.1

Het kunnen oprollen van je tong is een dominante eigenschap. Mensen die dit niet kunnen zijn dus homozygoot recessief.

1.  Welke genotype heeft iemand die homozygoot recessief is?

2. Een man die zijn tong wel kan oprollen krijgt een kind samen met een vrouw die dit niet kan. Beide ouders zijn homozygoot. Maak het bijbehorende kruisingsschema. 

3. Hoe groot is de kans dat het kind wel kan tongrollen? 

Antwoorden voorkennis 12.1

1. genotype homozygoot recessief: aa

2. man: AA, vrouw: aa

3. Kans op tongrollen: 100%

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Leerdoelen

Je kunt uitleggen hoe aandoeningen overerven.

Je kunt eigenschappen in een stamboom weergeven.

Je kunt uitleggen wat het belang is van stamboomonderzoek. 

Een erfelijke aandoening krijgen

Wordt veroorzaakt door fouten in de genen. Meestal zijn er meerdere genen betrokken. 

Monogeen: als een aandoening veroorzaakt wordt door een fout op 1 gen.

Recessieve overerving

Komt pas tot uiting als je van beide ouders een recessief gen erft. 

Persoon die heterozygoot is -> gezond, maar drager 

Vader, moeder, jongetje met oranje shirt en gele shirt zijn dragers. 

Oefenen

PKU is een stofwisselingsziekte die recessief wordt overgeërfd. 

Beide ouders zijn heterozygoot. 

a. Wat zijn de genotypen van de ouders?

b. Zijn de ouders gezond of ziek? En zijn de ouders drager? ja/nee 

c. Maak een kruisingsschema en bereken de kans dat de ouders een kind krijgen met PKU. 

Antwoorden

PKU is een stofwisselingsziekte die recessief wordt overgeërfd.

Beide ouders zijn heterozygoot.

a. Wat zijn de genotypen van de ouders? Aa en Aa

b. Zijn de ouders gezond of ziek? En zijn de ouders drager? ja/nee

beide ouders zijn gezond, maar drager (dus drager? ja) 

c. Maak een kruisingsschema en bereken de kans dat de ouders een kind krijgen met PKU. 

Kans op een kind met PKU = 25%

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Dominante overerving

Wordt veroorzaakt door een dominant allel. 

Komt tot uiting als je het dominante allel hebt (heterozygoot of homozygoot dominant)

Geen dragers!

Oefenen

De ziekte van Huntington is een dominant-overervende ziekte waarbij bepaalde delen van de hersenen worden aangetast door uitval van hersencellen. Moeder is homozoygoot recessief en vader is dominant.

a. Wat zijn de genotypen van de ouders?

b. Zijn de ouders gezond of ziek? 

c. Maak een kruisingsschema en bereken de kans dat de ouders een kind krijgen met de ziekte van Huntington. 

Antwoorden

De ziekte van Huntington is een dominant-overervende ziekte waarbij bepaalde delen van de hersenen worden aangetast door uitval van hersencellen. Moeder is homozygoot recessief en vader is heterozygoot.

a. Wat zijn de genotypen van de ouders? Vader: Aa, moeder: aa

b. Zijn de ouders gezond of ziek? Vader: ziek, moeder: gezond

c. Maak een kruisingsschema en bereken de kans dat de ouders een kind krijgen met de ziekte van Huntington.

Kans op een kind met Huntington: 50%

	A	a
a	Aa	aa
a	Aa	aa

x-chromosomale overerving

= geslachsgebonden recessieve overerving

Het gen voor de aandoening ligt op het x-chromosoom en is recessief. 

Oefenen

Kleurenblindheid erft x-chromosomaal over en is recessief. 

Een vader met kleurenblindheid en een moeder die heterozygoot is, krijgen samen een kind. 

a. Wat is het genotype van beide ouders?

b. Maak een kruisingsschema en bereken de kans dat deze ouders een kleurenblinde zoon krijgen. 

Antwoorden

Kleurenblindheid erft x-chromosomaal over en is recessief.

Een vader met kleurenblindheid en een moeder die heterozygoot is, krijgen samen een kind.

a. Wat is het genotype van beide ouders? Vader: Xa Y, moeder: XA Xa

b. Maak een kruisingsschema en bereken de kans dat deze ouders een kleurenblinde zoon krijgen. 

Kans op een kleurenblinde zoon: 25%

	Xa	Y
XA	XAXa	XAY
Xa	XaXa	XaY

Stambomen

D.m.v. een stamboom kun je er vaak achter komen of een eigenschap recessief of dominant is en dus berekenen hoe groot de kans is om een aandoening/eigenschap te erven

2 gezonde ouders met een ziek kind  -> aandoening is recessief en de ouders zijn drager (heterozygoot)

Oefenen

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind (?). Hoe groot is de kans dat dit kind albinisme heeft? Maak een kruisingsschema.

Antwoord

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind (?). Hoe groot is de kans dat dit kind albinisme heeft? Maak een kruisingsschema.

2 gezonde ouders met een ziek kind -> aandoening is recessief en de ouders zijn drager (heterozygoot)

Dus: vader: Aa, moeder: Aa

Kans op een kind met
albinisme: 25%

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Maken

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 12.2

Maken:  1 t/m 21

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op itslearning, daarna maken samenvatting of testjezelf (H11 + 12.1 en 12.2)

Leerdoelen

Je kunt uitleggen hoe aandoeningen overerven.

Je kunt eigenschappen in een stamboom weergeven.

Je kunt uitleggen wat het belang is van stamboomonderzoek. 

Stellingen

1. Zou jij willen weten of je kindje een erfelijke aandoening heeft of niet?

2. Zou jij het willen weten als je een verhoogde kans hebt op bijvoorbeeld erfelijke borst- of darmkanker?

Maken

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 12.2

Maken:  1 t/m 21

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op itslearning, daarna maken samenvatting of testjezelf (H11 + 12.1 en 12.2)