Literaire stromingen

• NETL
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Lezen in stilte: 

voor jezelf en voor de ander

De te behandelen stromingen

1. Romantiek (1800-1860)
2. Realisme (1840- 1880)
3. Tachtigers (1880-1894)
4. Naturalisme (1880-1910)
5. Modernisme (1910-1940)
6. Naoorlogs proza (1945-1960)
7. Postmodernisme (1960-2000
8. Literatuur van de 21e eeuw

Opdracht 1: Teken een tijdlijn in je schrift met deze begrippen op 2 pagina's

1. Romantiek (1800-1860)

• Reactie op de verlichting 
• verlichting maatschappelijk gericht / romantiek ik-gericht
• Niet gelukkig met het hier en nu
• Een vaag verlangen naar 'ik weet niet precies wat' (Sehnsucht) tot lijden aan het bestaan (Weltschmertz)
• gevolg: neiging tot vluchten (escapisme) in natuur / liefde/ drank en drugs / historie/opstandig/ (zwarte) humor/ zelfdoding ...

Voorbeelden auteurs die jullie gelezen hebben: Nicolaas Beets (Camera Obscura), Piet Paaltjens, Multatuli (Max Havelaar - valt ook onder realisme)

2. Realisme (1840-1880)

• De werkelijkheid wordt zo objectief en gedetailleerd mogelijk weergegeven
•  Schrijvers kiezen voor eigentijdse werkelijkheid met eigentijdse personages.
• Sociaal engagement
• Veel aandacht voor de psychologie van de personages
• Voorbeelden: Fabriekskinderen, Majoor Frans 

3. Tachtigers (1880-1894) - 

--> vanaf hier moderne letterkunde

• Een groep jonge prozaschrijvers en dichters rond                                                                                            het tijdschrift De Nieuwe Gids in 1885 opgericht.
• Verzet tegen bijna alle voorgangers en tijdgenoten
• Tegen moralistische teksten
• Voorbeelden: Kloos, Jacques Perk Gorter, Verwey.
• Doel: scheppen van schoonheid: l'art pour l'art
• Poëzie is de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie.

--> Er waren ook de (niet) tachtigers: zij wilden juist wél een boodschap in het werk en schreven meer naturalistische romans.

4. Naturalisme (1880-1910)

• Het realisme wordt gekoppeld aan het determinisme: de mens wordt bepaald door erfelijke factoren, milieu en de tijd waarin hij leeft.
• Werkelijkheid wordt objectief beschreven en de schrijver probeert die te verklaren vanuit het determinisme (niets gebeurt zomaar)!
• Het noodlot speelt een grote rol.
• Voorbeeld Couperus --> Eline Vere   

5. Modernisme (1910-1940)

Overkoepelende term voor de doorbraak van het nieuwe, moderne in de kunst.

Onrustige tijden:

Democratisering en industrialisatie zetten door.

• Eerste Wereldoorlog
• Economische crises
• Dreiging Tweede Wereldoorlog

--> Teken de 1e en de 2e wereldoorlog op je tijdlijn!

Modernisme kenmerken literatuur

• een voorkeur voor drama ;
  
• vermenging van stijlfiguren;
  
• een vrij grote dosis humor;
  
• het verdwijnen van het verhalend karakter en de traditionele verteller. In plaats daarvan komt de persona centraal te staan. 
• het veelvuldig verwijzen naar mythen
• als lezer leef je mee met een individueel bewustzijn van een hoofdpersoon.

Opdracht 2: Schrijf je eigen BOEM Paukeslag- gedicht met de woorden die nu in je hoofd zitten (schrijf de belangrijkste groot en de minder aanwezige klein). 

Modernisme: het surrealisme

Wat ligt opgeslagen in het onderbewustzijn van de mens wil de schrijver vormgeven. Niet via logica, maar via een droom, het onderbewuste, het magische.

Voorbeelden: 

• Tip Marugg, De morgen loeit weer aan (stukje voorgelezen))
• Hagar Peeters, Malva (Vooral het laatste hoofdstuk)
• Margriet de Moor, De verdronkene (laatste hoofdstuk)

6. Naoorlogs proza(1945-1960)

De kritiek wil positieve boeken. De schrijvers schrijven boeken:

• waarin de oudere generatie wordt geprovoceerd.
  
• zonder optimistisch geluid, vaak zeer ontluisterend
• De oorlog heeft de jeugd van illusies beroofd.
• Afwezigheid van idealen of grote gevoelens. Geen geloof, geen liefde
  
• Hoofdpersonen hebben geen enkele wetenschappelijke, politieke of artistieke belangstelling: onintellectueel.
  
• Grote interesse voor het lichamelijke (sex ;))
• De filosofische stroming: het nihilisme komt vaak terug in de literatuur.
• Schrijvers: Hermans, Reve, Mulisch, Blaman (genoten groot aanzien bij jongeren!)

7. Postmodernisme (1960-2000)

Twee soorten:

1) Strijd tegen hoge pretenties van het modernisme/tegen traditionele ‘hoogstaande waarden’

- Zestigers en zeventigers (Mensje van Keulen, Heere Heeresma)

- Dichtersbeweging de Maximalen (Joost Zwagerman)

- Generatie Nix (Giphart, Rob Erkelens

2) Literair-filosofisch: De schrijver kan geen compleet wereldbeeld geven. De wereld is gefragmenteerd. Er is geen leidend principe/ideaal waarop het bestaan is gefundeerd.

Postmodernisme: enkele kenmerken

• Er is geen samenhang tussen de verschillende onderdelen
  
• Alteriteit: een personage is voortdurend onderhevig aan verandering. De mens en de wereld zijn onderdeel van fictieve scenario’s. Wat is waar en wat is realiteit?
  
• Metaforen worden letterlijk genomen. Een mens wordt bijvoorbeeld als dier afgeschilderd. De mens en de wereld zijn slechts beelden.
  
• Het verhaal is niet chronologisch
  
• Er is geen causaliteit
  

7. Postmodernisme (1960-2000)

• Geen grens tussen fictie en realiteit (bijv. Siegfried)
  
• Meerdere vertellers
  
• Intertekstualiteit: fragmenten uit andere teksten, toespelingen op andere teksten, personages uit andere teksten.
  
• Soms is de stijl zo dat het lijkt of het verhaal wordt bedacht op het moment dat het geschreven wordt.
  
• Genres lopen door elkaar. Zo kan een roman ineens een griezelroman zijn
  
• Onderscheid literatuur en lectuur wordt vager.
  

8. Literatuur van de 21e eeuw

Maatschappelijk:

• De economische voorspoed was voorbij. 
• Internet, sociale media en smartphones zorgen ervoor dat iedereen heel makkelijk en snel over nieuws en informatie kan beschikken. 
• Dit zorgt voor een nog sterkere globalisering. 
• De (burger)oorlogen in Syrië, Libië, Rusland, Oekraïne, Israël/ Gazastrook/ Rode Zee
• Een enorme vluchtelingenstroom naar Europa. 

Literatuur van de 21e eeuw

• Meer directe maatschappelijke betrokkenheid   (vluchtelingen, LHBTIQ+, internet, corona, milieu/klimaat ...)
• De autobiografie 
• Minder interesse in lezen
• Moeilijk om de eigen tijd te duiden

Opdracht 3: Bedenk in een groepje een definitie voor de literatuur van de 21e eeuw

Opdracht 4

Welke van deze periodes past het beste bij jou?

Tachtigers (1880-1894)

Naturalisme (1880-1910)

Modernisme (1910-1940)

Naoorlogs proza (1945-1960)

Postmodernisme (1960-2000

Literatuur van de 21e eeuw