Woonplaats en werkplaats

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 1

Tijdvak 4: Steden en Staten

                 1000-1500

Wat is een stad?

Wat is een staat?

Wat zijn Staten?

Een gebied met:

- Duidelijke grenzen

- Duidelijke bestuur

-> Land

Egypte

- Farao

Oude Grieken

- Stadstaten (kleiner)

- Eigen bestuur/regeringsvorm

Romeinse Rijk

- Limes

Middeleeuwen

- Staten verdwenen

- Koningen minder macht 

- Europa wordt bestuurd met leenmannen/leenheren

- Land verdeeld in kleine gebieden -> leenstelsel

- Geen duidelijke grenzen en bestuur in de Vroege Middeleeuwen (4e-10e eeuw)

Hier komt verandering in de Late Middeleeuwen (13e-15e eeuw)

Koningen komen terug met een bestuur

Late Middeleeuwen -> Steden komen terug

- Handel 

- Stadsrechten -> Steden worden zelfstandig (besturen) in ruil voor belasting

- Koningen worden rijker

Koningen worden rijker....

Geeft macht weg (stadsrechten) -> krijgt geld (belasting) -> gebruikt geld voor leger (macht terugpakken)

Gevolg: Steden verliezen macht (Late Middeleeuwen)

- Kanonnen -> tegen muren schieten

- Stad voor stad macht in handen krijgen

Ambtenaren

Koningen -> Ambtenaren aanstellen

- Werken voor de koningen/overheid

- Helpen met wetten, belasting innen, wetten naleven etc.

- Salaris -> ontslaan

Vroege Middeleeuwen, Koning -> Leenmannen en leenheren 

- Nadeel: land geven, geen controle

Voordeel ambtenaren:

- Controle, koning werkt uit eigen naam

Staatsvorming en Centralisatie

Staatsvorming:

- Middeleeuwse gebieden -> eenheid

- Geen losse gebieden

- Weten wie de Koning is

- Overal dezelfde regels, evenveel belasting

- Duidelijke grenzen en bestuur

Staatsvorming en Centralisatie

Centralisatie: 

- Vanuit een centraalpunt 

- Hoofdstad (koning) -> wetten

- Ambtenaren -> hele gebied dezelfde wetten

Parlement en Staten-Generaal

- Vergaderingen in de hoofdstad

- Koningen krijgen advies -> standen (geestelijkheid, adel, rijke burgers)

Voor wat moet hij toestemming vragen?

- Belasting heffen

Koning ene kant machtig -> veranderingen doorvoeren, belasting innen

Aan de andere kant minder machtig -> toestemming vragen

Parlement - Staten-Generaal -> zorgen voor eenheid, centralisatie

Is dit handig?

- Ja, want....

Duidelijkheid en eenheid

Geen losse leenmannen en leenheren

Bestuur geldig voor het hele land

- Nee, want....

Veel conflicten, strijd en oorlog

Steden, gewesten (provincies), adel en kerk -> veel macht

Willen macht niet delen

Wat hebben we besproken?

- Vroeg Middeleeuws bestuur (leenheer en leenmannen) vervangen door Vroegmodern bestuur (staatsvorming en centralisatie)

- Landen met duidelijke grenzen en bestuur

- Ambtenaren (koningen), Parlementen en Staten-Generaal -> invloed koning (toestemming vergadering)

5.1 Woonplaats en werkplaats

Wat weet je nog van de vorige les?

5.1 Woonplaats en werkplaats

Europa wordt veiliger

Terugblik tijdvak 3: Monniken en Ridders

- Bouwen van burchten -> rovers, invallers

Na 1000: Europa wordt veiliger

- Boeren minder bescherming, vrijer etc. -> horigheid verdween

- Boeren nemen grond -> moerassig (niet bewoonbaar), landbouw

- Boeren graven sloten -> op droog grond boerderijen en dorpen 

bouwen

Nieuwe landbouwtechnieken: Ploegen

- minder onkruid, mest mengt zich beter

- meer oogst, langer en gezonder leven (1000-1300)

Van markplaats tot stad

Boeren produceren veel voedsel -> Verkopen op markt

Mensen hoefden zelf niet meer te verbouwen -> ander werk doen (handelaar/ambachtsman: leerwerker, bierbrouwer, smid)

Boeren kopen spullen bij ambachtslieden: manden en gereedschap

Van markplaats tot stad

Drukbezochte plaatsen groeien uit tot steden -> opnieuw een landbouwstedelijke samenleving in Europa (1000)

- Handeldrijven (grote afstanden)

- Geen goede landwegen -> door water doorgevoerd (graan, wol en hout)

Verstedelijking sneller aan rivieren en aan zee

Ambachtsgilden

Ambachtsman moet lid worden van een gilde -> Vereniging (zelfde beroep)

Ambachtslieden -> letten op hoe producten worden gemaakt

Gilden:

- Stellen werktijden, prijzen en kwaliteitseisen vast.

- Zorgt voor een opleiding (paar jaar wonen en werken bij een meester)

- Eigen bedrijf: meesterproef (ambacht bewijzen)

- Zorgen voor bejaarden, zieke leden, weduwen etc.

- Organiseren: feesten, kerkelijke bijeenkomsten en begrafenissen.

Geldwisselaars

- Geld wordt belangrijker (handel)

- Verschillende munten: koning, hertog of graaf. Ook vaak per stad.

Geldwisselaar aanwezig (markt): Bankier

- Waarde van munt bepalen

- Vreemde munten inwisselen

- Gevaarlijk om met veel geld te reizen -> bewaren/geld uitlenen

- Banken worden geopend: geld op bank zetten en opnemen in een andere stad

Verbond met steden

- Samenwerking in de handel -> grote hoeveelheden producten kopen, voordeliger, veiliger reizen, sterk tegenover koningen en edelen

- Tweehonderd handelssteden vormen een verbond: Hanze (Noordzee en Oostzee)

De Hanzesteden hielpen elkaar:

- Geen tol betalen aan elkaar

- Samen optreden tegen piraten

- Internationale handel bevorderen

Gevolg van de Hanze

Levendige handel in Noord-Europa: bont, vis, graan, textiel en zout

Nederlandse Hanzesteden: Deventer, Zutphen en Kampen

Handel tussen Noord en Zuid-Europa

- Italiaanse handelaren naar Brugge en Antwerpen: wijn en zout

- Parfum en specerijen

- Terugweg: hout uit Oslo

00:30

Wat is een Hanze?

01:20

Waarom is het sluiten van een samenwerkingsverbond (Hanze) handig?

Werken aan paragraaf 5.1

Wat heb je vandaag geleerd?