4.3 Machtige heren, halfvrije boeren

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Par. 4.3

Machtige heren, halfvrije boeren

Leerdoel

In deze paragraaf leer je: 

• waardoor boeren in de landbouwsamenleving halfvrij waren
• hoe de landbouw was georganiseerd
• welke social verhoudingen er waren
• welke handel er was

Kenmerkend aspect bij deze paragraaf:

hofstelsel en horigheid

Hofstelsel

Door de volksverhuizingen kwam er een einde aan de Romeinse tijd. Daardoor kwam een einde aan de landbouwstedelijke samenleving. In Europa was er weer een landbouwsamenleving. Bovendien was het er veel onzekerheid en onveiligheid. 

Veel boeren waren voor hun bescherming afhankelijk van edelen of een klooster. Deze hadden namelijk een hof op hun domein, dat was beschermd

In ruil voor die bescherming leverden de boeren wel hun vrijheid in.

0

Het domein

• Door die onveiligheid (oorzaak) ontstonden er beveiligde dorpen (gevolg).
  
  
• Een dorp met landbouwgrond heette een domein.

• De leenman, bijvoorbeeld een ridder, was de baas van een domein: alle grond was van hem.

• Hij woonde soms in een houten kasteel en soms in een grote boerderij.
  
  
• Vrije boeren 'verkochten' zichzelf aan de leenman om bescherming te krijgen, ze werden horigen.

Let op, kastelen in de vroege middeleeuwen waren van hout en een kasteel in die tijd was vaak niet meer dan een grote toren. Dat is dus iets anders dan de grote kastelen van steen die wij nu nog kennen.
Het kasteel was vaak op een heuvel gebouwd, dan had de leenman veel overzicht en was hij veiliger.

Het kasteel was niet meer dan een versterkte wachttoren. Hier woonde de leenheer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden zoals bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de leenheer. De wapenuitrusting moesten ze dan zelf betalen.

De akkers van de leenheer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was.

De grote boerderij (hoeve) is van de leenheer. Hier woonde de leenheer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast de boerderij woonden de horige boeren als er gevaar dreigde, zoals oorlog.

Bij het grote boerderij waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten de veilige muren

Het domein was eigendom van de heer die daar met zijn horigen woonde. Het domein was een dorp dat helemaal voor zichzelf kon zorgen, zij hadden dus niemand anders nodig.

Op het domein waren de huizen van hout gemaakt. Het enige gebouw dat van steen gebouwd was, was de kerk. Geloof was voor de mensen in de middeleeuwen namelijk erg belangrijk en in Europa was bijna iedereen christelijk.

Veel plichten, 
weinig rechten

• Iedereen op het domein van de leenman hoorde bij het domein.
  
  
• De boeren werden horigen van de leenman: ze moesten gehoorzaam zijn en waren zijn eigendom.
  
  
• Om op de grond van de leenman te  wonen, moest je belasting betalen.
  
  
• De horigen waren ook verplicht om herendiensten (klusjes) te doen.
  
  
• Een horige moest overal toestemming voor vragen, ook om te trouwen.
  
  
• Een gevluchte horige was na een jaar en een dag een vrije boer.

Het hofstelsel

Het domein werd soms ook wel het hof genoemd

De horigen werkten dus op het hof van de heer

Daarvoor gaf de heer bescherming op het hof

Deze afspraak noemen we het hofstelsel

Hofstelsel

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer

(de heer)

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Verschillen tussen leenstelsel (par 4.1) en hofstelsel

Leenstelsel	Hofstelsel
Afspraak tussen belangrijke edellieden (koning/hertogen)	Afspraak tussen lagere mensen (ridder/geestelijke/boer)
Gaat over een groot gebied (provincies van landen)	Gaat over een klein gebied (een dorp met omgeving)
Bepaalt hoe een gebied bestuurd wordt (politiek)	Bepaalt hoe mensen zichzelf onderhouden en met elkaar omgaan (economie/sociaal)

0

0

Welke drie standen waren er in middeleeuwen en welke taak had iedere stand?

De standensamenleving

• Op de domeinen ontstond een samenleving waarin iedereen zijn eigen plek en taak van god had gekregen:

1. Geestelijken (bidden voor de boeren en de adel)
2. Adel (vechten om de geestelijken en de boeren te beschermen )
3. Boeren (werken op het land om de geestelijken en adel te voeden)

• De wereld was in de middeleeuwen daarom erg overzichtelijk. Je behoorde tot een stand, je wist wat jouw taken waren en je leefde op een domein.

Vechten                         

Werken                

Standensamenleving

                                                    

                                                         bidden                                                                   

Weinig handel, weinig steden

In de tijd van monniken en ridders was er in West-Europa weinig handel. Er waren ook weinig steden. In het Nederlandse Dorestad woonden 2500 mensen. 

Daar kwamen handelaren vuit Duitsland, Frankrijk, Engeland en Scandinavië om te handelen in wijn, aardewerk en zout, maar ook edelstenen, zwaarden en zelfs ivoor uit Afrika. 

Ron 830 had Dorestad een eigen munt, de Dorestatus.

Huiswerk

• Maak voor de volgende les op school de opdrachten van par. 4.3. 
• Kijk ook goed naar de tip onder de vraag.
• Verbeter de opdrachten als je bij controle ziet dat je antwoord niet goed is. 
• Maak evt. extra opdrachten die je krijgt om de stof beter te begrijpen of die een extra uitdaging geven als je daar aan toe bent.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen