TH2 - periode 2 - De Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo
• Leerjaar 2

De Nederlanden

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen
  

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

• In die gebieden was een heer de baas

• Rond 1500 waren al deze gebieden in handen van de Habsburgers

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Karel V

1500-1558

• Karel van Habsburg erft het bestuur over de Nederlandse gewesten (1506), Spanje (1516) en het Rooms-Duitse Rijk (1519)
• Door huwelijken, veroveringen en erfenissen is zijn rijk enorm geworden
• Hoewel hij koning van Spanje en Keizer van het Rooms-Duitse Rijk is, wordt hij geen koning, maar 'Heer van de Nederlanden'

De aanspreektitel van Karel?

Karel, bij de gratie Gods, Heilig Rooms keizer, Semper Augustus, Koning van Duitsland, Koning van Italië, Koning van heel Spanje, Castilië, Aragón, León, Navarra, Granada, Toledo, Valencia, Galicië, Mallorca, Secillia, Córdoba, Murcia, Jaén, Algarve, Algeciras, Gibraltar, de Canarische eilanden, Koning van de Beide Siciliën, Sardinië, Corsica, Koning van Jerusalem, Koning van de Westelijke en Oostelijke Indiën, Heer van de Eilanden en de Grote Oceaan, Aartshertog van Oostenrijk, Hertog van Bourgondië, Brabant, Lotharingen, Stiermarken, Karinthië, Krain, Limburg, Luxemburg, Gelderland, Neopatrië, Württemberg, Landgraaf van de Elzas, Prins van Zwaben, Graaf van Vlaanderen, Habsburg, Tirol, Gorizia, Barcelona, Artesië, Franche Comté, Henegouwen, Holland, Zeeland, Ferrette, Kyburg, Namen, Roussillon, Cerdagne, Drenthe, Zutphen, Markgraaf van het Heilig Roomse Rijk, Burgau, Oristano en Gociano, Heer van Friesland, het Wendland, Pordenone, Biskaye, Molin, Salins, Tripoli en Mechelen.

Vrienden van Karel V

Gebieden in Zuid-Amerika die zijn veroverd sinds de ontdekking van Amerika door Columbus.

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk bleef een voortdurende bedreiging voor het rijk van Karel V. Daarnaast was in de Middeleeuwen het christendom de belangrijkste godsdienst in Europa, en de Islam was een grote bedreiging. Karel voelt zich, als koning van Jeruzalem, verplicht om een kruistocht tegen de islam te voeren.

Vrienden van Karel V

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

Door de Spaanse veroveringen in Zuid-Amerika wordt hij heerser over een rijk waar de zon nooit ondergaat.

Hoewel Karel officieel keizer van het Rooms-Duitse Rijk was (zwart omlijnd op de kaart), waren veel van de vorsten in dit rijk niet gehoorzaam aan Karel.

Karel had zeer regelmatig oorlog met Frankrijk, tussen: 1521-1526, 1526-1529, 1535-1538, 1542-1544 en 1552-1559. Dit had vooral te maken met de ligging van beide landen, maar ook met macht en invloed in andere landen.

Centralisatie

Definitie: Bestuur vanuit één centraal punt waar regels en wetten gelden voor het HELE rijk. 

Hoe bestuur je zo'n groot rijk? 
--> Vanuit een punt met een sterk georganiseerd bestuur
--> Hij moest wel door de omvang van het gebied

Waarom vond Karel V centralisatie nodig?

Karel was leenheer:

- Hij bepaalde de buitenlandse politiek en had vaak geld nodig voor oorlogen.

- Zijn vijanden waren Frankrijk en het Turkse Rijk.

Hij was ook:

- koning van Spanje,

- heer der Nederlanden ( allemaal "leengebieden)

- keizer van het Duitse Rijk.

Een aantal Duitse vorsten steunden Luther wat leidde tot een oorlog. (1531-1555)

In de Republiek kreeg Calvijn veel aanhang.

Wat veroorzaakte dan een Opstand? 

Het had te maken met verschillende dingen: 

• Centralisatie 
• Geloofsvervolgingen
• Het overlijden van de "goede" vorst: Karel V
• De tirannie onder de "slechte" vorst: Filips II

Belangrijke personen

• Willem van Oranje
• Karel V
• Filips II
• Margareta van Parma
• "De ijzeren hertog" Alva

Willem van Oranje

> Hertog van Orange 
> Vertrouweling van Karel V
> Duitse oorsprong (Luthers)

> Wilt geloofsvrijheid
> Vijandig tegenover Filips II

Filips II

> Vanuit Madrid
> is een "hardcore" katholiek
> intensiveert vervolgingen
> Sterke centralisatie
> vijandig tegenover Willem van Oranje

Vrede van Augsburg
(1555)

Met de Vrede van Augsburg (1555) komt er een einde aan de strijd tussen de volgelingen van Luther en de katholieken onder leiding van Karel V. Voortaan bepaalt de keurvorst de godsdienst voor de onderdanen in zijn gebied.

Wiens gebied, diens geloof

Wanneer barst de bom? 

"Wilhelmus van Nassaue, ben ik van Duitsen bloed. 
Mijn vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood. 
Een prins van Oranje ben ik vrij onverveerd. 
De koning van Hispanje heb ik altijd geëerd."

--> Hier kunnen we wat info uit halen. 

Het smeekschrift aangeboden aan Margareta van Parma

1566: 300 edelen komen aan het hof van de landvoogd

De spanningen nemen toe...

• Veel Nederlandse edelen voelden er niets voor om protestanten zo hard aan te pakken: het zou alleen maar voor opstanden zorgen
• In 1566 bood een groep edelen een smeekschrift aan aan Margaretha van Parma om niet zo hard tegen de protestanten op te treden.
• Margaretha gaf half toe: er zouden voorlopig geen protestanten meer worden vervolgd.

De Beeldenstorm

1566

• De onrust wordt tijdelijk minder, maar in augustus 1566 gaat het mis
• Na een oproep, van protestantse predikanten, om de beelden in de kerken te verwijderen, worden honderden kerken vernield en geplunderd.
• Deze Beeldenstorm werd overigens niet alleen gedaan door fanatieke protestanten, maar ook door arme en hongerige katholieken en relschoppers.

Filips is woedend!

• Filips stuurt zijn beste generaal, Alva, met 10.000 soldaten, om af te rekenen met de Beeldenstorm
• Iedereen die schuldig is, zal zwaar worden gestraft, óók de edelen die de Beeldenstorm niet hebben voorkomen.
• Margaretha van Parma treedt in 1567 af, en Alva volgt haar als landvoogd op.
• Sommige edelen, zoals Willem van Oranje, vluchtten uit de Nederlanden.

Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Willem van Oranje

> Plot vanuit Duitsland een aanval op de Nederlanden. 
> De eerste gewelddadige actie werd uitgevoerd in 1568. 
> Dit vormde het begin van de "Nederlandse Opstand" en het begin van de "Tachtigjarige Oorlog". 

--> Een strijd tussen katholieke overheersers en protestantse opstandelingen

Alva wordt nu "landvoogd"
Met hele harde aanpak bestuurt hij Nederland

De Bloedraad /  Raad der beroerten

Jaartallen van de Opstand (1)

1566: Smeekschrift afgeslagen
1566: Beeldenstorm
1568: Alva landvoogd / Bloedraad / Start 80-jarige oorlog
1568-1571: Strijd wordt gewonnen door Spanjaarden
1572: Eerste succes Opstand: Inname Den Briel van Spanjaarden door watergeuzen. (Omslagpunt in de strijd)

Jaartallen van de Opstand (2)

1579: Unie van Utrecht (bondgenootschap Noordelijke gewesten)
1579: Unie van Atrecht (bondgenootschap Zuidelijke gewesten)
1581: Unie van Utrecht erkent Filips II niet meer als koning
1584: Willem van Oranje vermoord
1585: Val van Antwerpen (belangrijke havenstad)
1588: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Alleen verder 

1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Acte van Verlatinghe

1581

• 
  
• Een vorst die hun Prins, min of meer, ter dood veroordeeld, mag niet meer onze heer zijn!
  

Minister-President Mark Rutte laat de Acte van Verlatinghe zien aan oud-president Barack Obama van de Verenigde Staten.

Het document heeft vermoedelijk óók een belangrijke rol gespeeld in Amerika: toen het land zich in 1776 onafhankelijk verklaarde van Engeland, is er een grote kans dat ze even gespiekt hebben in het Nederlandse document. Net zoals de Nederlanders wilden ok de Amerikanen namelijk van hun koning af!

Klik hier

Vanaf 1581

- Verklaart Filips II Willem van Oranje 'vogelvrij'

- De Unie van Utrecht erkent Filips II niet meer als koning 
--> Akte van Verlatinghe
- 1584: Willem van Oranje wordt vermoord.
- 1588: Nederland wordt bijzonderste staat in Europa. 
- 1609-1621: Wapenstilstand tussen NL en Spanje (wel oorlog)

- 1648: Vrede van Munster

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering

De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.

Kaart

De situatie na 1588:

Maurits, de stadhouder (generaal), nam de leiding in de strijd tegen Spanje en veroverde veel gebied terug!

Oorlog en vrede

1588-1648

• Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
• Tussen 1609 en 1621 werd 12 jaar lang niet gevochten: het Twaalfjarig bestand
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.

De Vrede van Münster maakte niet alleen een einde aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Nederlanden, maar ook aan de Dertigjarige Oorlog. Dit was een grote Europese oorlog tussen katholieken en protestanten.

Nederlandse Opstand of

Tachtigjarige Oorlog?

• De naam Nederlandse Opstand wordt vaak gebruikt om het begin van de Tachtigjarige Oorlog aan te geven, ongeveer tussen 1566-1588.
• Sowieso werd er niet 80 jaar gevochten, en zijn historici het ook niet eens over het jaar waarin de oorlog begon: 1566, 1567 óf 1568?

De Slag bij Heiligerlee (1568) wordt vaak gezien als het begin van de Tachtigjarige Oorlog, omdat het de eerste slag was tussen Spanjaarden en de Opstandelingen van Willem van Oranje.

1648: Vrede van Münster