WOI (deel 1)

Oplopende spanningen tussen Europese mogendheden

De proclamatie van Wilhelm I tot Duits keizer op 18 januari 1871: in de Spiegelzaal van het paleis van Versailles werd het Duitse Keizerrijk uitgeroepen.

Door de plechtigheid in het buitenland te houden werd niet één van de Duitse staten bevoordeeld en werd Wilhelm I keizer van alle Duitsers. Daarnaast was het een vernedering voor de Fransen, die even daarvoor de Frans-Duitse Oorlog (1870-1871) hadden verloren.

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen welke spanningen er in Europa tussen de grote landen waren,  op welke manier deze konden leiden tot de Eerste Wereldoorlog, hoe deze verliep en wat de gevolgen waren.

hoofdvraag: Wat waren de oorzaken en de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog?

deelvragen:

1. Wat waren de oorzaken van de oplopende spanningen?

2. Hoe veroorzaakten de bondgenoten juist een oorlog?

3. Wat was de aanleiding van de Eerste Wereldoorlog?

4. Hoe verloopt de oorlog en welke kenmerkende aspecten vinden we terug?

5. Hoe wordt de vrede bereikt en bereiken de vredesverdragen hun doel?

Slag bij Waterloo

1815

Laatste grote Europese oorlog

tot aan de Eerste Wereldoorlog 

We keren even terug...

Congres van Wenen

1815

Er komt een machtsevenwicht

in Europa - maar de Restauratie kan de nieuwe ideeën niet onderdrukken

Revolutiegolf 1830

Revolutiegolf 1848

Volk, natie, staat

Volk = Groep mensen met dezelfde cultuur. Een volk heeft veel gemeenschappelijk

Een volk heeft een woongebied. Als er in een staat één volk woont dan heet dat ookwel een natiestaat.

Niet altijd valt het woongebied van een volk samen met de grenzen van een staat. Bijvoorbeeld bij de Koerden, die wonen in het grensgebied van Turkije, Iran, Irak en Syrië.

Nationalisme treft oude rijken

• Ottomaanse Rijk: Groot rijk onder bestuur Turkse sultan begint te verzwakken.
  Diverse landen wisten onafhankelijk te worden. (Griekenland / Roemenië en Servië.) 
• Oostenrijk-Hongarije: Groeide uit tot een veelvolkerenstaat, slokte Bosnië op (die wilden eigenlijk liever bij Servië horen) en had te kampen met interne strubbelingen.

Nationalisme creëert nieuwe staten.

Italië

• Tot 1861 geen eenheidsstaat.
• Vanaf 1861: Italiaanse eenwording

1.  Koninkrijk Italië o.l.v. Garibaldi.
   
2. Mede mogelijk gemaakt door het opkomende nationalisme (vanaf 1815)
   

• 1861-1946

Van Duitse Bond naar Keizerrijk

1815-1866

• Na het Congres van Wenen (1815) waren er 39 Duitse staten, die zich hadden verenigd in de Duitse Bond
• Deze staten behielden zelfstandigheid, maar zaten wel in een Zollverein
• Otto van Bismarck (vanaf 1862 premier van Pruisen) wil de invloed van Oostenrijk op de Duitse Bond verkleinen en de macht van Pruisen vergroten

Van Duitse Bond naar Keizerrijk

1866-1871

• In 1866 verlaat Pruisen (met een aantal andere staten) de Duitse Bond uit onvrede om verder te gaan in de Noord-Duitse Bond (realisatie: 1867)
• De Oostenrijks-Pruisische Oorlog (1866) wordt gewonnen door de Noord-Duitse Bond.
• Pruisen verovert of annexeert daarna bijna alle andere Duitse staten

De Pruisische koning Wilhelm 1 en Otto van Bismarck kijken naar het slagveld tijdens de Oostenrijks-Pruisische Oorlog (1866)

De Frans-Duitse Oorlog (1)

1870-1871

• Directe oorzaak was een conflict om de troonsopvolging in Spanje: een Pruisische prins zou daar koning kunnen worden
• Frankrijk zou dan ingesloten zijn tussen twee grote 'Pruisische' landen.
• Bismarck stuurt bewust aan op een oorlog (manipulatie van Emser Depesche)
• Frankrijk reageert hierop door de Noord-Duitse Bond de oorlog te verklaren

De Frans-Duitse Oorlog (2)

1870-1871

• Tijdens de slag bij Sedan (september 1870) werd het Franse leger verslagen en koning Napoleon III gevangen genomen. 
• In Parijs werd de Republiek uitgeroepen en de stad werd maanden omsingeld
• In mei 1871 werd uiteindelijk de Vrede van Frankfurt getekend. 
• Frankrijk verloor Elzas-Lotharingen en moest een schadevergoeding betalen.

De Duitse eenwording

1871

• De oorlog én overwinning op de Fransen had sterke nationalistische gevoelens bij de Duitsers opgeroepen.
• Bismarck maakt gebruik van het momentum en krijgt Wilhelm I zover om de eerste Duitse keizer te worden
• Het Keizerrijk was een conservatieve monarchie en sterk militaristisch

De proclamatie van Wilhelm I tot Duits keizer op 18 januari 1871: in de Spiegelzaal van het paleis van Versailles werd het Duitse Keizerrijk uitgeroepen.

Door de plechtigheid in het buitenland te houden werd niet één van de Duitse staten bevoordeeld en werd Wilhelm I keizer van alle Duitsers. Daarnaast was het een vernedering voor de Fransen, die even daarvoor de Frans-Duitse Oorlog (1870-1871) hadden verloren.

Wat zijn de oorzaken van de verhoogde spanningen?

Duitsland beschikte over veel grondstoffen en mijnen.

Eind 19e eeuw ontwikkelde het Ruhr-gebied tot industriegebied.

Na eenwording (1871) industrialiseerde Duitsland snel.

Duitsland wordt economische reus

Steekt Engeland voorbij

Internationale concurrentie (nationaal gevoel: prestige/trots)

Behoefte aan grondstoffen/afzetmarkten

Oorzaak 1: Industriële ontwikkeling/Economische concurrentie

Oorzaak 2:

Modern imperialisme

De Europese landen willen hun macht uitbreiden in Azië en Afrika.

 Modern imperialisme, oorzaken:

1. Industrieën hadden grondstoffen en afzetgebieden nodig
2. Door technologische verbeteringen werd mod. imper makkelijker
   
3. Nationalisme: als grootmacht had men koloniën nodig (prestige)
4. Ideële motieven: missie/zending en 'white man's burden'= superiotiteitsdenken

Conferentie van Berlijn

1884-1885

- 15 Europese landen en VS

- verdeling van Afrika

- Duitsland (Bismarck) probeerde Frankrijk en Engeland tegen elkaar op te zetten

- Economisch en politiek voordeel

- Ook Duitsland - tegen Bismarcks zin - krijgt Afrikaanse kolonies

Wilhelm II wilde net als de andere machtige Europese landen een stuk van de koloniale taart in Afrika en Azië.
Hierdoor ontstonden er spanningen met Frankrijk en Engeland.

Maar geen koloniën werd door keizer en bevolking als vernederend ervaren + rem op economische groei van Duitsland

Oorzaak 3: Patriottisme, nationalisme

Militarisme

(Centripetaal) Nationalisme legt een bom onder de oude rijken Oostenrijk-Hongarije en Ottomaanse Rijk. 

Maar nationalisme onder de vorm van extreem trots zijn op eigen land komt overal kenmerkend voor! 

Trots op alles wat met het eigen leger te maken heeft

Vertrouwen in de kracht van het eigen leger

Militarisme (verheerlijken oorlog)

Oorlog = legitiem middel om belangen van het vaderland te dienen.

Patriottisme zorgde voor een eenheid onder het volk 

Oorzaak 4: revanchisme

Frans - Duitse Oorlog (1870/71)

de grootmacht Frankrijk verloor van Duitsland

Frankrijk moest Elzas-Lotharingen afstaan aan Duitsland

Frankrijk moest schadeloosstelling betalen aan Duitsland

 kroning Wilhelm I tot keizer in de Spiegelzaal te Versailles

Kroning Wilhelm I tot keizer van Duitsland in de Spiegelzaal

Gevolg:

•  Révanchisme = 
  
• Velen in Frankrijk wilden wraak nemen op de Duitsers voor de vernederingen die ze moesten ondergaan in en kort na de oorlog van 1870-'71 
  

Oorzaak 5:

Wapenwedloop

Vooral tussen Engeland en Duitsland ontstaat 

een felle strijd om wie de sterkste en meeste wapens heeft

Duitsland was hoogtechnologisch, gemilitariseerd en grote budgetten 

Op Vlootwet van de Kaiser reageert Engeland met 'Two Power Standard'

Het raderwerk van verdragen

Hoe veroorzaakten de bondgenoten een oorlog?

Kaiser und Reichskanzler

• De keizer en de Rijkskanselier hebben de meeste macht
• De keizer benoemt de Rijkskanselier
  
• De Rijkskanselier benoemde op zijn beurt de ministers en kon de Rijksdag ontbinden.
  
• De Rijksdag mocht de Rijkskanselier en zijn ministers niet ter verantwoording roepen of hen tot aftreden dwingen.
  

Wilhelm I en Otto von Bismarck als hoeders van de Duitse natie en nationalisme: Wij Duitsers vrezen God en verder niets in de wereld.

Alliantiepolitiek van Bismarck (1)

• Duitsland is door industrialisatie een sterke economische en politieke macht geworden
  
• Duitsland is omringd door sterke landen, die de macht van Duitsland vrezen
  
• Bismarck wil machtsevenwicht bewaren door alliantiepolitiek
  
• Bismarck probeerde daarnaast vooral Engeland te vriend te houden.
  

Spotprent:

Bismarck met de touwtjes in handen. De drie mannen zijn de keizers van Duitsland, Rusland en Oostenrijk-Hongarije.

Alliantiepolitiek van Bismarck (2)

• Congres in Berlijn (1878): Bismarck nodigt landen uit om over problemen op de Balkan te praten.
  
• Conferentie van Berlijn (1884): Bismarck nodigt Europese landen en de VS uit om te praten over de koloniale verdeling van Afrika.

Alliantiepolitiek van Bismarck (3)

Doel: Duitsland als leidende mogendheid op Europese vasteland door Realpolitik (diplomatie)

Engeland: te vriend houden (Splendid Isolation)

Frankrijk: revanchegevoelens - Isoleren

Rusland: Tsaar Alexander II moderniseert zijn land - te vriend houden of neutraal

Bismarck spint web van verdragen: 

- Frankrijk isoleren

- vermijden dat Duitsland een oorlog zou moeten voeren op 2 fronten (Frankrijk en Rusland)

Weltpolitiek

1888-1918

• Nieuwe keizer Wilhelm II wil dat Duitsland een Weltmacht (wereldmacht) wordt: met veel koloniën, grote nadruk op militarisme en een sterke vloot (Vlootwet, 1888)
• Bismarcks alliantiepolitiek werd verlaten en vervangen door de zogenaamde Weltpolitik obv geweld en intimidatie
• Bismarck botst met Wilhelm II en wordt ontslagen

De proclamatie van Wilhelm I tot Duits keizer op 18 januari 1871: in de Spiegelzaal van het paleis van Versailles werd het Duitse Keizerrijk uitgeroepen.

Door de plechtigheid in het buitenland te houden werd niet één van de Duitse staten bevoordeeld en werd Wilhelm I keizer van alle Duitsers. Daarnaast was het een vernedering voor de Fransen, die even daarvoor de Frans-Duitse Oorlog (1870-1871) hadden verloren.

Gevolgen Weltpolitiek

1888-1918

• Industrie in teken van leger: Duitsland breidt oorlogsvloot enorm uit (Vlootwet 1888)
• Generaals bedenken aanvalsplannen (o.a.: Von Schlieffenplan) 
• Door de voorsprong van Frankrijk en Engeland op het wereldtoneel heeft de Weltpolitiek weinig succes en gaat Duitsland zich meer richten op Europa

De keizer van Duitsland is op reis

Vergelijk de positie van Duitsland en Frankrijk voor 1890 en tussen 1890 en 1907

Gevolgen Weltpolitiek voor allianties

- Wilhelm II weigerde Ruslan een lening + steun van Duitsland aan Oostenrijk-Hongarije in de Balkan

Gevolg: Frankrijk leent Rusland wel grote sommen geld. 

Gevolg: 1894 een Frans-Russische alliantie (einde isolatie Frankrijk + doembeeld 2 fronten)

- Fransen sluiten verdrag met Italië in 1902 - neutraliteit bij oorlog. 

Italië bleef wel een Duitse bondgenoot (Triple Alliantie met Duitsland/O_H/Italië)... 

maar hoe betrouwbaar zijn ze?

- Engeland voelt zich bedreigd door toenemende Duitse concurrentie en verontrust door Duitse militaire gebiedsuitbreiding en houding. 

1904: Entente Cordiale tussen Engeland en Frankrijk

1905: Triple Entente tussen Engeland, Frankrijk en Rusland (oplossing gevonden voor Perzisch probleem met Britten) 

Balance of Power is fragiel

Triple Entente

(Geallieerden)

Triple Alliantie

(Centralen)

Conflicten in aanloop naar de Eerste Wereldoorlog.

Bekijk de kaartbron 'Conflicten in het Middellandse-Zeegebied, 1905-1913' 

Welke Europese regio was gedurende de decennia voorafgaand aan de Eerste wereldoorlog erg onrustig?

Met welk van de oorzaken van WOI hebben de Marokkaanse crisissen te maken?

Welk rijk stond onder voortdurende druk van binnenuit en buitenaf?

Bekijk de kaartbron 'Conflicten in het Middellandse-Zeegebied, 1905-1913' 

Welke Europese regio was gedurende de decennia voorafgaand aan de Eerste wereldoorlog erg onrustig?

de Balkan

Met welk van de oorzaken van WOI hebben de Marokkaanse crisissen te maken?

Koloniale concurrentie (modern imperialisme)

Welk rijk stond onder voortdurende druk van binnenuit en buitenaf?

Het Ottomaanse Rijk