OMV bijeenkomst 4

• Pedagogiek
• HBO
• Studiejaar 3

Omgaan met verschillen

Bijeenkomst 4; Opgroeien in een onveilige situatie en trauma

Inhoud

Check-in

Doelen van deze bijeenkomst

Activeren voorkennis

Onveiligheid – wat is kindermishandeling - prevalentie

Gevolgen van kindermishandeling – t.a.v. gedrag en leren

Risicofactoren kindermishandeling

Wat kun je doen als leerkracht

Esther komt vertellen

Check-out

Waarschuwing

We praten vandaag over heftige onderwerpen!

Kindermishandeling en andere

traumatische gebeurtenissen

komen ter sprake.

Benoem dit en geef aan als het voor een student te confronterend is of te heftig is, ze altijd de les (even) mogen verlaten. Geef wel aan dat dit wel belangrijk is voor een ieder, aangezien je dit in je carrière gaat tegenkomen.

We behandelen dit juist, zodat alle toekomstige leerkrachten weten wat de signalen kunnen zijn en wat zij kunnen doen om erger te voorkomen.

Je zult zeker in je carrière als leerkracht leerlingen gaan tegenkomen.. En dan kun je maar beter voorbereid zijn.

Check in

Doelen

• Ik ben mij er bewust  van dat er verschillende vormen van kindermishandeling zijn
• Ik ken globaal de gevolgen van kindermishandeling & trauma’s op het gedrag en het leren van leerlingen
  
• Ik weet welke risicofactoren de kans op kindermishandeling kunnen vergroten
  
• Ik weet wat ik globaal moet doen (meldplicht) als leerkracht wanneer er sprake is kindermishandeling of trauma
  

Wat versta jij onder een onveilige thuissituatie?

Activeer de voorkennis van de studenten: welke vormen van kindermishandeling kunnen ze benoemen?

Definitie

‘Kindermishandeling is elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders (of andere personen t.o.v. wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen), waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel. ‘

                                                                                                                                 Bron: Jeugdwet

Vormen kindermishandeling

1. Fysieke (lichamelijke) mishandeling

2. Fysieke (lichamelijke) verwaarlozing

3. Emotionele mishandeling

4. Emotionele verwaarlozing

5. Getuige zijn van huiselijk geweld

6. Seksueel misbruik

7. Vechtscheiding

nos.nl

https://nos.nl/artikel/2501191-cbs-jongeren-het-vaakst-last-van-huiselijk-geweld

Casus van leerkracht

‘Ik had een  jongen met overgewicht in de klas die thuis alleen broodjes hamburger kreeg, want dat vond hij zo lekker en hij wou niets anders, aldus zijn moeder. Die moeder deed dit overigens met de beste bedoelingen, ze was gewoon niet goed in staat het jongetje op te voeden. Ik vertelde haar dat dit niet zo gezond was.’

Vraag aan de studenten: valt dit onder kindermishandeling? Bespreek dit kort in 2-tallen. Leerkracht: ‘Ik had geen idee dat dit onder kindermishandeling viel’ Dit valt onder de vorm: fysieke verwaarlozing.

In tweetallen

Heb je al weleens een vermoeden gehad van kindermishandeling?

Heb je weleens over kindermishandeling gesproken met je mentor?

Wat deed dit met jou?

nos.nl

https://nos.nl/artikel/2500341-wachttijden-veilig-thuis-nog-steeds-te-lang

Veilig thuis

https://nos.nl/artikel/2500341-wachttijden-veilig-thuis-nog-steeds-te-lang

Casus Ciska

Ciska komt vaak op school in dezelfde kleren. Ze zijn smoezelig, geregeld te klein en soms zitten er ook gaten in. Ook stinkt ze uit haar mond en hangt er soms een urinelucht om haar heen. De andere kinderen schelden haar uit voor stinkdier.’

Weleens meegemaakt?

Voorbeeld fysieke of lichamelijke verwaarlozing: soms laat de hygiëne zeer te wensen over. Vieze kleding, niet gewassen, veel te lange en vieze nagels, te kleine, te koude of te warme kleding, geen zonnebrand, geen lunch tussendoortje mee.

Casus: Niet goed genoeg

Shana is een meisje dat op school ontzettend hard werkt. Ze is altijd vrolijk en de leerkracht hoeft haar nooit aan te sporen om aan het werk te beginnen. Ook vraagt ze om extra werk als ze klaar is. Aan het leren van toetsen besteedt ze thuis veel tijd zegt ze. Triest is dat Shana maar zeer matig kan leren. Haar cijfers zijn vaak onvoldoende, ondanks haar enorm goede werkhouding. Van haar vader moet ze net als haar zus naar het gymnasium. De kans dat dit gaat lukken is nihil. Shana kan dat niveau gewoon niet aan. Als ze een onvoldoende haalt, mag ze een week niet naar buiten. Haar vader noemt haar een lui kind, dat de familie te schande maakt. Volgens vader kan ze het best, maar wil ze gewoon niet.

Laat de studenten hierover met elkaar praten, waar valt dit onder, wat vinden ze hiervan? Hebben ze soortelijke ervaringen al opgedaan?

Dit is ook een vorm van psychische mishandeling

signalenkaart.nl

Signalenkaart

Trauma betekent wond. In de geneeskunde betekent het lichamelijk letsel. Het is het gevolg van ‘iets’, een beschadiging.

Als we spreken over trauma bij leerlingen op school bedoelen we : psychotrauma.

https://www.youtube.com/watch?v=oSmsOHfsvDM

voorbeelden traumatische
gebeurtenissen

ernstige ruzie of geweld tussen ouders

  ernstige ziekte, nare behandelingen ziekenhuis

  gepest worden

  overlijden één van de ouders

  ernstig ongeluk

  brand, overstroming, aardbeving

  inbraak, overval

  oorlog, nare vluchtervaringen

 uithuisplaatsing, opname jeugdinstelling

 iemand springt uit de flat, je ziet iets heftigs

Prevalentie 

Prevalentie = ? (vraag het de student wat dit betekent) = hoe vaak komt het voor

Hoe vaak komt een onveilige thuissituatie, kindermishandeling en trauma voor bij kinderen? Je kunt er 3 stadions mee vullen!

118.000 kinderen en jongeren kindermishandeling > ruim 3% van alle kinderen per jaar

Grote kans dus dat er in jouw klas een kind zit dat bij deze groep hoort!

Meestal betreft dit emotionele en fysieke verwaarlozing, maar soms ook fysiek geweld.

Er overlijden jaarlijks 40 tot 50 kinderen aan de gevolgen van mishandeling. (alleen benoemen als je inschat dat de studenten dit aankunnen)

In 2010 14 kinderen dood door huiselijk geweld (Feiten en cijfers Huiselijk geweld (2013). Movisie

100.000 kinderen wonen in gezinnen waar geweld voorkomt.

Jaarlijks zijn er 6000 kinderen die meemaken dat 1 van hun ouders overlijdt

70.000 dat hun ouders gaan scheiden

1,6 miljoen kinderen en jongeren tot 22 jaar groeien op in een gezin waarin 1 of beide ouders psychische of psychiatrische problemen en/of verslavingsproblemen hebben!!

Casus vluchteling

Abdallah (13 jaar, groep 8) woont in een kinderasiel groep. Hij is, toen hij 7 jaar was, zonder ouders naar Nederland gekomen. Zijn ouders hadden hem meegegeven aan zijn oom die met mensensmokkelaars naar Europa reisde. Hij heeft eerst een tijd in een vluchtelingenkamp in Libië gewoond. Hij weet niet hoelang hij daar is geweest. Uiteindelijk is hij op een lange en gevaarlijke tocht meegenomen naar Nederland. Eerst te voet en daarna in een rubberbootje de Middellandse Zee over. Hier heeft hij in verschillende opvanglocaties gewoond. 

In Nederland werd hij in een lagere groep geplaatst i.v.m. zijn taalmoeilijkheden, vandaar dat hij nu al 13 is. Op school maakt hij een boze en gesloten indruk. Hij heeft een kort lontje en is regelmatig betrokken bij vechtpartijtjes en legt de schuld daarna altijd bij anderen. Hij reageert overal op en ziet niet dat anderen zich aan hem storen. Hij doet eigenlijk altijd erg stoer tegen klasgenootjes en de leerkracht. Niets lijkt hem echt te raken. Toch is hij soms ook net een hulpeloos klein jongetje

Waarschijnlijk is Abdallah getraumatiseerd door de ervaringen in zijn jeugd. Laat de studenten dit lezen en hier samen over praten. Wat denken zij? Wat zou kunnen helpen?

Neurologisch effect: op lange termijn is dit hoge niveau van cortisol schadelijk voor de hersencellen. Er treedt letterlijk krimp op in de gebieden die te maken hebben met geheugen, leren en zelfregulatie.

Letterlijk een kleiner brein: vooral bij vroegkinderlijk trauma!

Lichamelijke groei kan achterblijven of zelfs stoppen > dit staat bekend als failure to thrive

(Lowentahl & Iewanic, 2013)

Mogelijk gedrag als gevolg

• (Zeer) impulsief gedrag
  
• Agressief gedrag
  
• Niet meewerkend gedrag
  
• Teruggetrokken gedrag
  
• Dissociatie
  
• Perfectionisme
  

Het kan dus zijn dat leerlingen gedrag laten zien die doen denken aan mogelijke stoornissen maar dat dit dus niet komt door een stoornis maar door een vorm van kindermishandeling of trauma!

Vraag aan de studenten of ze weten wat dissociatie is> het voelt alsof je ‘los van jezelf’ bent. (Het betekent letterlijk uiteenvallen). Je kunt het zien als een beschermingsmodus van het brein! Bij extreme stress kan dit gebeuren.

Bijv. bij misbruik of mishandeling

Het lukt niet om gebruik te maken van het bewustzijn met alle gedachten, gevoelens en herinneringen.

Onschuldige dissociaties die iedereen weleens heeft: je rijdt in de auto en je beseft je ineens dat je bijna thuis bent, maar je hebt een deel van de route niet bewust meegemaakt > dit komt vooral voor als je extreem moe of gestrestst bent.

Risicofactoren
kindermishandeling

Ouderkenmerken: ?

Kindkenmerken: ?

Omgevings- of gezinskenmerken: ?

Bron: De trauma sensitieve school, een andere kijk op gedragsproblemen in de klas. Anton Horeweg (2022) Hoofdstuk 6

Ouderkenmerken

• zelf getraumatiseerd of problematische hechting
• psychiatrische ziekte (bijv. CD, borderline)
• verslaving (alcohol, drugs)
• armoede of andere stressvolle omstandigheden (bijv. werkloosheid, ontslag, familieruzie, huisvesting probl.)
• slechte opvoedingsvaardigheden
  
• laag opgeleid
  

Uit onderzoek blijkt dat ouders die zich schuldig maken aan mishandeling vaak zelf een geschiedenis hebben van mishandeling of huiselijk geweld. Dit is geen excuus voor mishandeling of verwaarlozing! Maar wel goed om te weten.

Opvallend: Kindermishandeling komt 2,6 x zo vaak voor bij vluchtelinggezinnen dan bij gezinnen met een westerse achtergrond. Traumatische ervaringen kunnen hiervoor de verklaring zijn.

Komt 8 x vaker voor bij laagopgeleide ouders, kans is 5 x groter als beide ouders werkloos zijn.

Belangrijk weetje: kindermishandeling komt niet vaker voor bij gezinnen met een migratieachtergrond met hetzelfde opleidingsniveau (Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse herkomst) het is eenzelfde risicofactor als gezinnen met een westerse achtergrond. (Allink e.a., 2011)

Kindkenmerken

• kind met een handicap
  
• te vroeg geboren kind
  
• niet gewenst kind
  
• kind onder de 5 jaar
  
• kind met moeilijk temperament (bijv. huilbaby)
  
• kind met gedragsprobleem
  
• stiefkind
  

Let op: bij kindkenmerken!! Dit betekent uiteraard niet dat het kind de verwaarlozing heeft uitgelokt of veroorzaakt. Maar dit kan wel de kans vergroten op misbruik en mishandeling!

Omgevings- of gezinskenmerken

• kinderopvang
  
• zwembad
  
• pleeg- & jeugdzorg
  
• samengestelde- en eenoudergezinnen
  
• gezinnen zonder sociaal netwerk
• wonen in achterstandswijken
• chaotische gezinnen met veel negatieve interactie
  
• maatschappelijke groepen met andere opvattingen over acceptabel opvoedgedrag waarbij fysiek straffen geaccepteerd is.

Uit onderzoek (Dettmeijer-Vermeulen, 2014) blijkt dat sommige omgevingen risico met zich meebrengen op mishandeling en/of misbruik!

Voorbeeld maatschappelijke groep> islamitische kinderen les in het weekend

Casus

Anita’s vader sleurt haar moeder aan haar haren naar een hoek van de kamer en slaat erop los. Anita kijkt ontzet toe.

Inwendig schreeuwt ze het uit. ‘Hij gaat haar vermoorden!’ Elke klap die haar moeder krijgt voelt ze in haar buik. De volgende dag komt Anita op school zonder huiswerk. De leerkracht wordt boos op haar. ‘Wat voor smoes heb je nu weer?’

Als de leerkracht dit had geweten had die anders gereageerd. Het probleem is dat we als leerkracht vaak geen idee hebben wat er zich afspeelt in de gezinnen van onze leerlingen!

Vraag aan de studenten bij welke soort mensen komt huiselijk geweld voor?

Belangrijk om te melden: Huiselijk geweld komt in alle lagen van de bevolking voor, elk ras, elke sociaal economische laag, elk beroep en elk geloof!!

Valkuilen?

Je vindt het zielig > je stelt hierdoor geen/ of veel minder eisen meer aan het kind

Gevolg?

Je tolereert gedrag wat buiten de normale grenzen gaat > je laat dit toe, want je begrijpt het

Gevolg?

Je stuurt het kind weg > je kunt het gedrag niet aan

Gevolg?

Je gaat de machtsstrijd aan met het kind > als het kind iets moet doen, doet het dat niet. Als jij nee zegt, zegt het kind ja. 

Gevolg? 

 Gevolg 1: dit werkt averrechts! Het kind voelt zich hierdoor juist minder waard. Je kunt wel tijdelijk je eisen aanpassen, maar het kind moet zo snel mogelijk weer helemaal meedoen.

Gevolg 2: dit is ook niet handig. Het is logisch dat het kind even de weg kwijt is maar de grenzen gelden ook voor dit kind, maak dit kalm en consequent duidelijk. Dit geeft duidelijkheid en rust.

Gevolg 1: dit werkt averechts! Het kind voelt zich hierdoor juist minder waard. Je kunt wel tijdelijk je eisen aanpassen, maar het kind moet zo snel mogelijk weer helemaal meedoen.

Gevolg 3: een kind voelt zich ook door jou in de steek gelaten en het bevestigd zijn negatieve zelfbeeld. Weer wegsturen is een teken van verwerping in de ogen van de leerling! Soms kan het echt niet anders, omdat de andere leerlingen gevaar lopen. Zoek hulp om te voorkomen dat deze leerling thuis komt te zitten!

Gevolg 4: Het wordt van kwaad tot erger en uiteindelijk is de situatie onhoudbaar. Biedt 2 keuzes aan, waarbij je de laatste positief maakt.

Bijv. ‘Of je komt zo in de pauze of je komt nu bij me zitten’.

 

Wat kun jij als leerkracht doen voor deze kinderen?

Meldcode doorlopen

Sensitief en responsief zijn en blijven

In gesprek gaan met de leerling, stel geregeld de open vraag:

‘Hoe gaat het met je?’

Ondersteun bij gedrag-, leer- of sociaal emotionele problemen!

Samenwerken met de hulpverlening buiten school

Onderschat de capaciteiten niet van de leerling & besteed aandacht aan de kwaliteiten van de leerling

Extra aandacht voor een veilig groepsklimaat

Hou zeer frequent contact met de ouders of opvoeders

Zorg ook voor jezelf! 

 Zorg ervoor dat de leerling zich gezien en gehoord voelt!

Meldcode

https://www.youtube.com/watch?v=p_VSow2tjqY&t=23s

APP

Meldcode Kinderopvang

Check out

Doen we samen met Esther

Als de leerkracht dit had geweten had die anders gereageerd. Het probleem is dat we als leerkracht vaak geen idee hebben wat er zich afspeelt in de gezinnen van onze leerlingen!

Vraag aan de studenten bij welke soort mensen komt huiselijk geweld voor?

Belangrijk om te melden: Huiselijk geweld komt in alle lagen van de bevolking voor, elk ras, elke sociaal economische laag, elk beroep en elk geloof!!