Les 1: Wat is politiek?

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo b, t
• Leerjaar 3

Maatschappijkunde 2025-2026
Periode 3 Politiek - Les 1: Wat is politiek?

Startklaar

• Op je plek zitten
  
• Telefoon in het Zakkie
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
  
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui 

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

Leerdoelen

• Je kunt de begrippen democratie, referendum en volksvertegenwoordiger uitleggen (R)
• Je kunt het verschil tussen actief en passief kiesrecht beschrijven (R, T)
• Je kunt uitleggen wat politiek, overheid en algemeen belang met elkaar te maken hebben (I)

4.1 Wat is politiek?

Wie nemen de besluiten?

Elke dag worden er in Nederland beslissingen genomen die invloed hebben op het leven van veel mensen. Vanaf welke leeftijd mag je alcohol kopen? Moeten we snelwegen verbreden om files te voorkomen? Moeten agenten extra letten op fietsers die hun telefoon gebruiken? Sturen we Nederlandse soldaten naar oorlogsgebieden? 

Het nemen van dit soort besluiten is een taak van politici. Dit zijn mensen die bezig zijn met politiek, het maken van keuzes en het nemen van besluiten om het land, een provincie of een gemeente te besturen. We noemen politici daarom ook wel 'bestuurders'. Bij het besturen van een land of een stad worden politici geholpen door ambtenaren. Zij voeren besluiten uit. We noemen alle politici en ambtenaren samen de overheid. 

4.1 Wat is politiek?

Besluiten voor iedereen

De overheid bemoeit zich alleen met dingen die van algemeen belang zijn, dat zijn zaken die voor de meeste mensen belangrijk zijn. Denk aan veiligheid op straat, het onderwijs, de gezondheidszorg en de aanleg en onderhoud van wegen en dijken. Veel maatschappelijke problemen vallen hier ook onder, bijvoorbeeld uitgaansgeweld en het lerarentekort. 

Om al deze taken uit te voeren is er geld nodig. Daarom betalen burgers en bedrijven belasting aan de overheid. Dit geld wordt gebruikt voor de salarissen van ambtenaren, maar ook voor bijvoorbeeld de zorg, de bouw van huizen en scholen, de publieke omroep en bijstandsuitkeringen. Als de overheid te weinig geld heeft, gaan de belastingen omhoog of leent de overheid geld. De overheid kan ook besluiten minder geld uit te geven; dat noemen we bezuinigen. 

Drie bestuurslagen

Landelijk

Provinciaal

Gemeente

Democratie

Uit het Grieks δῆμος κρατειν "het volk regeert"

4.1 Wat is politiek?

Democratie

Politici maken dus keuzes over dingen die ook voor jou belangrijk zijn. Dan is het fijn als je daar zelf over kunt meebeslissen. In Nederland kan dat, want Nederland is een democratie. Dit betekent dat de bevolking invloed heeft op politieke besluiten. 

In sommige landen mogen inwoners zelf stemmen over een nieuwe wet of een lastig politiek probleem. Dit noem je directe democratie. Een voorbeeld hiervan is het referendum, een volksstemming over een belangrijk onderwerp. In Zwitserland kunnen de inwoners vier keer per jaar politieke besluiten goed- of afkeuren. 

4.1 Wat is politiek?

Volksvertegenwoordigers

Het is onmogelijk om iedereen over elke wet mee te laten stemmen in een land met ongeveer 18 miljoen inwoners. De meeste politieke kwesties zijn namelijk erg ingewikkeld en je moet goed nadenken over wat de gevolgen van een wet kunnen zijn. Daar heeft niet iedereen de kennis en de tijd voor. Daarom kiezen wij politici die namens ons de besluiten nemen, zoals de leden van de Tweede Kamer. Zij zijn onze volksvertegenwoordigers, politici die zijn gekozen door de bevolking. 

Nederland is daarmee een indirecte democratie, omdat wij volksvertegenwoordigers kiezen die namens ons de beslissingen nemen. 

4.1 Wat is politiek?

Verkiezingen

Het kiezen van volksvertegenwoordigers gebeurt door middel van verkiezingen. Vanaf 18 jaar mag jij ook stemmen, bijvoorbeeld voor wie er in de Tweede Kamer of in de gemeenteraad komen. We noemen dit actief kiesrecht, het recht om te mogen stemmen. Er is ook passief kiesrecht, het recht om je verkiesbaar te stellen. Dat betekent dat er op jou gestemd kan worden. Hiervoor moet je minimaal 18 jaar oud zijn en lid zijn van een politieke partij, Je kunt ook zelf een partij oprichten. 

Verkiezingen in Nederland zijn vrij, omdat je mag stemmen op wie je wilt. Ze zijn ook geheim, omdat niemand mag meekijken op wie jij stemt (je mag het natuurlijk wel zelf aan anderen vertellen). Dit kenmerk van de verkiezingen is belangrijk, want het betekent dat niemand jou kan dwingen op een bepaalde partij te stemmen. 

Actief kiesrecht: 

Het recht om te mogen stemmen

Passief kiesrecht: 

Het recht om je verkiesbaar te stellen

Vrije verkiezingen:

Je mag stemmen op wie je wilt

Geheime verkiezingen:

Niemand weet op wie jij gestemd hebt

Sleep drie dingen naar de groene cirkel waar je meer geld aan zou uitgeven, en drie dingen naar de rode cirkel waar je minder geld aan zou uitgeven

MEER GELD

MINDER GELD

Geld voor arme landen

Betere scholen

Betere ziekenhuizen

Meer politie

Laadplekken voor elektrische auto's

Meer autowegen

Beter openbaar vervoer

Hogere uitkeringen voor zieken en werklozen

Meer windmolens

Meer sportclubs

Opvang voor vluchtelingen

Meer voedselbanken

Begrippen uit deze les

• Politiek
• Overheid
• Algemeen belang
• Democratie
• Referendum
• Volksvertegenwoordigers
• Actief kiesrecht
• Passief kiesrecht