§2.3 Burgers aan de macht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

§2.3 Burgers aan de macht

Leerdoelen

Je kunt uitleggen:

- Hoe de Republiek wordt bestuurd en wat daar bijzonder aan is

- De de stadhouder en de regenten soms verschillende belangen hebben

- Hoe de Gouden Eeuw ten einde komt

Het stadhuis op de Dam in Amsterdam (nu koninklijk paleis). Dit enorme en uitbundig versierde gebouw uit 1648-1665 was een symbool voor de macht van Amsterdam in die tijd. (Schilderij van Gerrit Adriaensz. Berckheyde uit 1693.)

Bijzonder bestuur

Het bestuur van de Republiek is bijzonder om twee redenen

De macht is in handen van regenten 

De regenten verdelen de macht onder zichzelf

In de Gewestelijke Staten besturen de gewesten zichzelf. De Republiek is dus niet centraal bestuurd, behalve in de Staten-Generaal

In de 17e eeuw waren meeste landen in Europa een monarchie.

Bestuurder van een stad of gewest in de Republiek, vaak afkomstig uit een rijke koopmansfamilie.

Bijzonder bestuur

Eén overeenkomst in heel Europa

Besturen was voor mannen:

- Konden het beste leiding geven

MAAR... vrouwen werkten wel 

Twee machthebbers

In de Republiek spelen twee mannen een grote rol

Stadhouder

Hij geeft leiding aan het leger en de vloot. Hij werkt voor de Gewestelijke Staten

Raadspensionaris

Hij is de hoogste ambtenaar van Holland en leidt de buitenlandse politiek en houdt contact met andere landen

Vergelijkbaar met de minister-president (Dick Schoof)

 Officieel was deze functie niet erfelijk, maar in de praktijk benoemden de Gewestelijke Staten steeds weer familieleden van Willem van Oranje.

Regenten en stadhouders

Tijdens de Opstand hadden stadhouders, zoals Maurits veel aanzien en macht.

In 1648 kwam er vrede met Spanje. Veel regenten wilden vrede, omdat oorlog duur en slecht voor de handel was.

 Daarbij wilden ze de macht van de stadhouder beperken.

In 1650 werd het leger door de regenten verkleind. 

Regenten en stadhouder

Stadhouder Willem II had door willen vechten en er ontstond ruzie toen de regenten het leger verkleinden.

Toen Willem II in 1650 plotseling stierf werd er door de regenten geen nieuwe stadhouder benoemd (Eerste Stadhouderloze Tijdperk).

Regenten en stadhouder

Tussen de stadhouder en de raadpensionaris van Holland liepen de spanningen soms hoog op. Zo kreeg stadhouder Maurits ruzie met raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, onder andere over religieuze zaken. Maurits liet zijn tegenstander arresteren en in 1619 wegens landverraad onthoofden.

2 taken van de Stadhouder?

1. Leiding leger en vloot
2. Leidt de buitenlandse politiek
3. De hoogste ambtenaar van Holland
4. In dienst van de Gewestelijke Staten.

2 taken van de Raadspensionaris?

1. Leiding leger en vloot
2. Leidt de buitenlandse politiek
3. De hoogste ambtenaar van Holland
4. In dienst van de Gewestelijke Staten.

De hoogste ambtenaar van het gewest Holland; adviseerde de Staten-Generaal over buitenlandse politiek.

1. Stadhouder
2. Raadpensionaris van Holland

Bestuurder van een stad of gewest in de Republiek, vaak afkomstig uit een rijke koopmansfamilie.

1. Stadhouder
2. Raadpensionaris van Holland
3. Regent

Aan de slag

• §2.3 A: opdracht 1 t/m 6

Leerdoelen

Je kunt uitleggen:

- Hoe de Republiek wordt bestuurd en wat daar bijzonder aan is

- De de stadhouder en de regenten soms verschillende belangen hebben

- Hoe de Gouden Eeuw ten einde komt

Stadhouderloos

Na de oorlog --> stadhouder overbodig

Vanaf 1650 heeft de Republiek geen stadhouder meer

De raadspensionaris Johan de Witt wordt de machtigste man

Hij bezuinigt op het landleger, niet op de vloot

Stadhouderloos

In 1672 aanval van ENG, FR en DUI op de Republiek

Engeland

Wilde de handel overnemen

Frankrijk

Koning (Lodewijk XIV) land uitbreiden

Duitsland

Macht van de Republiek breken

 Engeland wilde de winstgevende handel van de Republiek overnemen

Met Frankrijk strijd om de zuidelijke grens van de Republiek

Lodewijk XIV

Stadhouderloos

Op zee --> Admiraal de Ruyter verslaat Engeland 

FR en DUI bezetten veel gebied van de Republiek

Daarom.. het Rampjaar (1672)

Stadhouder is terug

Johan de Witt kreeg de schuld van het Rampjaar en werd vermoord

Willem III werd stadhouder --> Oorlog ging door

Koste veel geld --> 1700 einde Gouden Eeuw

Wanneer was het Rampjaar?

1. Eind 1700
2. 1648
3. 1672
4. 1650

Wie kreeg de schuld van het Rampjaar?

1. Lodewijk XIV
2. Johan van Oldenbarnevelt
3. Willem III
4. Johan de Witt

Aan de slag

• §2.3 A/B/C: opdracht 1 t/m 12 = Huiswerk volgende les!