4.2 Verlichting: theorie en praktijk

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Verlichting en Revolutie

4.2 Verlichting: theorie en praktijk

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen welke kritiek de Verlichtingsfilosofen op de Absolute heersers hadden en welke ideeën zij hadden over politiek en bestuur

Wat weet jij al over de Verlichting?

De Wetenschappelijke revolutie

• Periode waarin klassiek-religieuze ideeën langzaam aan plaats maakte voor modern-wetenschappelijke ideeën. 
• Komt al rond 1600 op > uitvinding boekdrukkunst.
• Twijfel, waarneming en empirisme belangrijke kenmerken.
• Ontstaan van een nieuw wereldbeeld.

De rede wordt steeds belangrijker

• Uitvinders zoals Huygens en Newton zorgden voor het rationalisme >  je verstand is de bron van kennis. 
• Nu gaan mensen ook nadenken over mogelijke verbeteringen in bestuur en maatschappij.
  
• De invloed van de kerk nam af. 
  
  
• Discussies over hoe, wie er in het bestuur moesten en over de samenleving in de 18e eeuw > Verlichting

John Locke en het natuurrecht

• John Locke de eerste filosoof die opschreef dat het Absolutisme in tegenspraak is met de rede.
• Ieder mens is gelijk en heeft gelijke rechten
• De natuurwetten bepalen dat alle mensen recht hebben op ‘leven, vrijheid en bezit’. > vorsten moeten die rechten respecteren.
• De vorst regeert namens het volk, het volk respecteert de wetten.  Een vorst die de rechten van het volk niet respecteerde mocht afgezet worden. 
• Zag dat Lodewijk XIV zijn absolute macht steeds vergrootte.

Zet de uitspraken in de juiste kolom

Een idee vóór de verlichting

Een idee van de verlichte denkers

Alle gebeurtenissen in het leven kun je logisch uitleggen

In Frankrijk moet iedereen een katholiek zijn

God regelt alles wat in het leven van mensen gebeurt

In Frankrijk moeten mensen zelf bepalen wat ze geloven

Waren de verlichters hier voor of tegen?

Verlichters zijn voor

Verlichters zijn tegen

Vrijheid van meningsuiting

Gelijke rechten voor iedereen

Vrijheid van godsdienst

Ongelijkheid

Horen de uitspraken bij absolute vorsten of verlichte denkers?

Absolute vorsten

Verlichte denkers

Als bestuurders slecht besturen, moeten ze vervangen worden

Elke staat moet een grondwet hebben

De macht moet verdeeld zijn tussen de regering, het parlement en de rechters

Een koning hoeft zijn besluiten niet uit te leggen

Iedereen moet zich aan de wet houden

Mensen hebben mensenrechten

Koningen hebben hun macht van het volk gekregen

Koningen hebben hun macht van God gekregen

Huiswerk 

Lezen: § 4.2

Maken: opdrachtenboekje §4.2: 9 t/m 15

                

Engeland, koning juist minder macht > Glorious Revolution= koning regeert alleen met instemming parlement.

• Koning Karel I ontketende een burgeroorlog met het  parlement en werd onthoofd. Na een nieuwe burgeroorlog wilden de Engelsen toch weer een koning. 1685 katholieke Jacobus II koning. 
  
  
• Parlement zette Jacobus af, omdat hij volgens hen meer macht wilde. De Nederlandse stadhouder Willem III verjaagde met het leger de koning en werd koning van Engeland. 
  
  
• Willem III regeerde met instemming parlement > The Bill of Rights (afspraken)

Nederlandse stadhouder Willem III, en Mary Stuart, dochter van koning Jacobus II

Montesquieu en de 'scheiding der machten'

• Had veel kritiek op de absolute macht van de koning.
  
• Macht bij 1 persoon zorgt voor machtsmisbruik. 
• De leer van de Trias Politica > scheiding der machten. 

1. wetgevende macht = parlement
2. uitvoerende macht = regering
3. rechtsprekende macht = rechters

• De drie machten moeten elkaar controleren. 
  

Verspreiding van de nieuwe ideeën

• Je kon in Frankrijk niet vrij praten en publiceren over kritiek op het bestuur en de samenleving.
   
• Boeken waren duur en werden vaak in het buiteland (oa de Republiek) gedrukt. Ook bestonden echte kranten nog niet.
  
  
• Kennis van de Verlichte filosofen werden verspreid via de bijeenkomsten in salons.
  
  
• Op termijn gaan zelfs vorsten deze ideeën deels overnemen zoals Frederik van Pruissen en Catharina de Grote van Rusland > van hun absolute macht deden ze echter geen afstand.

De Verlichting

In de wetenschappelijke revolutie gingen mensen logisch denken

Met verstandig denken kon je alles verklaren: de  verlichting

vrijheid van godsdienst

Gelijke rechten

mensenrechten

Politiek

grondwet, grondrechten, rechtsstaat

Rechten voor alle mensen.

Wet waarin staat hoe het land bestuurd moet worden.

Belangrijkste rechten van burgers. Staan in de grondwet.

Staat waarin iedereen (ook de overheid) zich aan de wet moet houden.

Hoe werden de ideeën van de verlichting verspreid?

1. Deze ideeën werden gedrukt in boeken en kranten.
2. Er werd op de radio verteld over deze ideeën.
3. Universiteiten gingen lesgeven over de ideeën.
4. Verlichtte denkers bespraken de ideeën in salons.

Hieronder staan vier personen en aantal uitspraken. Koppel de juiste uitspraak aan de juiste persoon.

Rousseau

Montesquieu

Locke

Lodewijk XIV

Als één persoon alle macht heeft dan is alles verloren.

De staat! Dat ben ik!

De koning moet rekening houden met de belangen van zijn onderdanen. Als hij dit niet doet dan heeft het volk het recht om in opstand te komen.

Iedereen wordt vrij geboren, iemand mag alleen beslissingen voor je nemen als je ermee instemt.

Huiswerk 

Lezen: § 4.2

Maken: opdrachtenboekje §4.2: 16 t/m 20

Begrippen uit deze les

• Absolutisme
• Colbertisme
• Edict van Nantes 

Personen uit deze les

• Lodewijk XIV
• Anna van Oostenrijk
• Kardinaal Mazarin
• Jean-Baptiste Colbert

Jaartallen uit deze les

• 1649:  La Fronde (opstand in Parijs)
• 1670: Grote verbouwingen Versailles
• 1685: Intrekking Edict van Nantes
• 
  

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze
les nog niet zo goed hebt begrepen.

Huiswerk 

Lezen: § 4.2

Maken: opdrachtenboekje §4.2: 16 t/m 20