Staatsvorming en Centralisatie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

tijdvak 4 Steden en staten 

1000-1500

Het begin van staatsvorming en centralisatie 

Oorzaken ontstaan van steden

Gevolgen ontstaan van steden

Geldeconomie

Uitvindingen landbouw

Oprichting Hanze

Toenemende handel

Ontstaan marktplaatsen

Ontstaan ambachten

Kopen van stadsrechten

Sleep de gebeurtenissen in de goede volgorde, zodat een oorzaak-gevolgketen ontstaat voor het ontstaan van steden.

Verbeteringen in de landbouw

Bevolkingsgroei en meer handel

Handelaren vestigen zich in de buurt van jaarmarkten

Steden krijgen stadsrechten

Wat waren gevolgen van het feodale stelsel? 1 pt

1. Koning werd te machtig
2. Versnippering in het rijk
3. Iedereen steunde de koning trouw
4. koning verloor macht

Leg uit waarom het feodale stelsel en het hofstelsel voortvloeiden uit het gebrek aan een geldeconomie in tijdvak 3.

Zet de volgende zinnen in de juiste volgorde. Begin met wat het eerst gebeurde. Sleep de letter van de zin naar het juiste vakje !

Het hofstelsel ontstaat.

Vorsten willen macht over grotere gebieden.

Vreemde volken vallen het Romeinse Rijk binnen.

Er ontstaat weer handel over grotere steden.

Er komen steeds meer steden.

De Romeinen trekken weg uit onze streken.

1

2

3

4

5

6

A

B

C

D

E

F

Begin tijdvak 4 nog geen staten zoals wij die nu kennen, want:

• Vorst afhankelijk van feodale stelsel
• Wetten verschillen per stad/gewest
• Vorst heeft zijn leger niet altijd paraat
• Belastingverhoging? Dan moet de vorst eerst onderhandelen met alle steden en gewesten

staatsvorming 

streven van vorsten naar een aaneengesloten grondgebied met een goed functionerend bestuur

centralisatie  

Streven van vorsten om hun grondgebied vanuit een hoofdstad te regeren.

Daarvoor noodzakelijk: vorst met militaire macht en geld

centralisatie bevorderen

• ambtenaren
  
• leger
• één hoofdstad
• parlementen, zodat de vorst kan overleggen met de vertegenwoordigers van de standen
• wetten voor het gehele rijk en centrale belastingen

6e t/m 10e eeuw

Feodalisme

macht op papier bij de koning/hoge adel, maar in praktijk ligt macht bij leenmannen 

vanaf 11e eeuw

vorsten streven naar meer macht door staatsvorming en centralisatie;

• overal dezelfde wetten en regels
• overal hetzelfde geloof
• overal dezelfde taal
• overal dezelfde belastingen

essentieel voor het uitbreiden van de macht van de koning = geld

Belastingen maken staatsvorming mogelijk

Dankzij de opbloeiende handel komt de monetaire economie tot ontwikkeling

Steden worden rijker en willen stadsrechten. 

In ruil voor stadsrechten betalen steden belasting aan de landheer

Steden hebben nu eigen priviliges 

particularisme - centralisatie

Particularisme - Steden en gewesten hebben privileges gekregen in ruil voor belasting; zij mogen deels hun eigen wetten en regels bepalen en willen die rechten graag behouden

vs

Centralisatie - Koningen willen graag een uniform bestuur met overal dezelfde wetten en regels.

Feodaal Engeland 

Willem de Veroveraar verovert Engeland in 1066. Hij voert het feodale stelsel in Engeland in maar mét

Maatregelen om machtig te blijven:

- Leenmannen kregen niet één groot stuk in leen maar kleine stukjes

- Willem hield de beste gebieden voor zichzelf

- Alle bezittingen van de adel werden opgeschreven in het Domesday Book (1086)

Gevolg: duidelijk wie de macht heeft 

Domesday Book

Feodaal Engeland 

Na Willem de Veroveraar verzwakte de positie van de Engelse koningen.

De positie van de Franse koning werd juist sterker; hij verovert de Engelse leengebieden in Normandië.

De Engelse koning Richard Leeuwenhart strijd tegen de Franse koning, maar komt om in de strijd. 

Centralisatie

Engelse koningen centraliseren hun land: bestuur vanuit één plek
Voorbeeld: centrale rekenkamer
Gevolg: adel en kerk verzetten zich tegen afname macht
Magna Carta (1215) om de macht van de koning te beperken

Magna Carta

Magna Carta (1215)

Koning heeft toestemming adel nodig om belastingen te kunnen opleggen en rechten van steden te kunnen afschaffen

Gevolg: macht van de koning wordt beperkt

De Honderdjarige Oorlog

• Engeland was de vijand van Frankrijk, maar de Engelse koning bezat grote gebieden in Frankrijk. Toen de Franse koning kinderloos stierf, brak er een strijd uit om de macht;  Engelse koning vond dat hij recht had op de Franse troon. 
• Gevolg:  100-jarige Oorlog (1337-1453)

De Honderdjarige Oorlog

• De Franse bevolking heeft het zwaar en de Franse koning verliest veel macht
• Maar Jeanne d'Arc zorgde voor een verandering. Zij hoorde stemmen van God en krijgt een rol in de legerleiding. 
• Olv Jeanne d'Arc wonnen de Fransen weer veldslagen

Een nieuw Frankrijk

• De oorlog kostte een vermogen, hierdoor moest de Franse koning een nieuw belastingstelsel opzetten.
• Het belastingstelsel werd bedacht door ambtenaren
• Ambtenaren (burgers met een opleiding) bedenken belastingen en wetten die gelden voor heel Frankrijk 
• Centralisatie: vorsten willen hun land regeren vanuit een centraal punt
• Uniformering: vorsten willen dat in het gehele land dezelfde wetten en regels gelden

Gevolgen 100-jarige oorlog: Engeland 

• Engelse koning raakt zijn gebied in Frankrijk kwijt ("verliezer")
  
• Gevoelens van eenheid (nationalisme)

• Adel krijgt meer invloed 
  
• Het Engelse parlement werd steeds belangrijker

Gevolgen 100-jarige oorlog: Frankrijk

• Franse koning vergrootte zijn grondgebied en zijn macht ("winnaar")
  
• Gevolens van eenheid (nationalisme)
• Koning start met centralisatie in Frankrijk
  -> permanent leger
  -> permanente belastingen

Hertogdom Bourgondië

• Door huwelijkspolitiek en oorlogen  vergroten de hertogen van Bourgondië hun rijk 

• maar de adel en de gewesten in het Bourgondische Rijk zijn daar niet gelukkig mee.
• De adel weigert oorlogen te voeren waar ze zelf geen voordeel aan hebben

Hertogdom Bourgondië

• De hertog van Bourgondië is voortaan gedwongen om huurlegers samen te stellen.
• Voordeel: niet meer afhankelijk van adel voor oorlogsvoering
• Nadeel: hogere belastingen voor bevolking en grote druk op steden om meer geld uit te lenen
• Gevolg: nog meer verzet tegen de Bourgondische hertog

Filips de Goede

Na de nederlaag bij de slag van Gavere in 1453 moesten de Gentenaars Filips de Goede om vergiffenis smeken, in hun hemd, op hun knieën en in het Frans

Bourgondië, mislukte staatsvorming

• Parlement van Mechelen - bedenkt wetten  voor heel Bourgondië en doet  aan rechtspraak, ingesteld door Karel de Stoute
• Parlement houdt geen rekening met privileges van steden en gewesten 
• Gevolg: veel verzet tegen uniformering, de hoge belastingen en vele oorlogen.
• Particularisme versus centralisatie en uniformering.
• Na de dood van Karel de Stoute ontstonden er in veel steden en gewesten een opstand. 

Karel de Stoute

Karel gesneuveld....

Bourgondië, mislukte staatsvorming

• Karels opvolgster, Maria van Bourgondië, maakt een deel van de  centralisatiemaatregelen ongedaan om te rust te herstellen
• Maria van Bourgondië trouwde met Maximiliaan van Oostenrijk. Bourgondië wordt deel van het Habsburgse rijk
• De staatsvorming van Bourgondië was mislukt.

Maria van Bourgondië

Maximiliaan van Oostenrijk

voor de liefhebber volgt hierna een mini college over de Bourgondiërs en alle feesten en luxe waarmee ze zichzelf omringden

https:

zelf verder

lees § 4.2

maak opdr. 2 en 4

begrippen

drieslagstelsel

privilege

centralisatie

staatsvorming

gilde

geldeconomie

Een uitzonderlijk voorrecht van een bepaalde persoon of groep personen

Een manier om een graanakker zo nuttig mogelijk te gebruiken, door in 1 jaar 1/3 van het land in de herfst te zaaien, 1/3 van het land in de lente en 1/3 van het land braak te laten liggen

Het streven van heersers om hun gebied vanuit 1 punt te besturen en in het hele grondgebied gelijke wetten en belastingen in te voeren

samenwerkingsverband van ambachtslieden die in een stad hetzelfde beroep uitoefenen

Een economie waarin geld het voornaamste ruilmiddel is

Het ontstaan van een groot gebied met 1 bestuur

De feodale heer geeft de stad zijn stadrechten omdat;

1. hij behoefte heeft aan geld
2. het stedelijke leger groter is dan zijn leger
3. het moet van de koning (die een centralisatieproces op gang brengt
4. hij voor zijn voorziening van eten afhankelijk is van de stad

Welk antwoord kan dienen als voorbeeld bij het Kenmerkende Aspect "Het begin van staatsvorming en centralisatie"

1. De heer eist van de horige boer dat deze zijn land niet verlaat
2. De koning stuurt zijn broer mee op kruistocht
3. De koning maakt een eigen leger met huurlingen
4. Karel de Grote voert het feodalisme in

Zet de onderstaande ontwikkelingen in de juiste volgorde!

Verbeteringen in de landbouw

Ontstaan voedseloverschotten

Bevolkingsgroei en specialisatie

Toename handel

Ontstaan markten

Ontstaan steden

Leg uit: op welke manier versterkten de toenemende zelfstandigheid van steden en de opkomende centralisatie elkaar?

Noem:
1. een voordeel dat de vorst van centralisatie had én
2. een nadeel dat de adel/steden van centralisatie hadden.

Lees de bron. Het verhaal is een voorbeeld van het kenmerkend aspect: 'Staatsvorming en centralisatie.' Leg uit!

Karel de Stoute was een Bourgondische vorst die aan het einde van de middeleeuwen heerste over het gebied dat nu België, Luxemburg en Nederland is.
Welke gebeurtenissen uit het leven van Karel de Stoute is GEEN voorbeeld van centralisatie?

1. Karel de Stoute vestigt in 1473 in Mechelen een rekenkamer, waar ambtenaren de financiën van al zijn gebieden moeten bijhouden.
2. Karel de Stoute verovert het hertogdom Gelre en maakt zijn landsdelen zo tot een aangesloten gebied.
3. Karel de Stoute stelt een Grote Raad in, het hoogste rechtscollege van al zijn landsdelen.
4. Na de dood van Karel de Stoute belooft zijn dochter Maria van Bourgondië geen belastingen te heffen zonder toestemming van de landsdelen. In ruil hiervoor krijgt zij hun steun.