HAVO - Rechtsstaat - par. 2

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Par. 2 - Wie kan de macht van de overheid controleren?

Rechters

Rechters controleren overheidsinstanties. Als de overheid een fout heeft gemaakt in
 het vastzetten of aanhouden van iemand, wordt die persoon vrijgelaten.

- Nationale Ombudsman:

komt op voor burgers die zich door de overheid slecht behandeld voelen.

Rechtsregels

Regelen...

- wat burgers wel en niet mogen

- waar burgers recht op hebben

- welke bevoegdheden overheidsinstanties hebben

Overheidsinstanties

Kenmerken rechtsstaat

1. de aanwezigheid grondrechten

(zoals privacy)

2. een machtenscheiding

3. het legaliteitsbeginsel

4. een onafhankelijke rechtspraak

Legaliteitsbeginsel

In een rechtsstaat is iets pas strafbaar als het in de wet staat. De overheid mag alleen doen wat in de wet aangegeven staat.

Wie heeft er in NL de uitvoerende macht?

1. Tweede Kamer
2. Eerste Kamer
3. Ministers
4. Rechters

Grondwet wijzigen?

- TK en EK moeten voor stemmen met gewone meerderheid

-  TK wordt ontbonden

- Verkiezingen: er komt een nieuwe TK

- De nieuwe TK (+EK) moet de wijziging met tweederde meerderheid aannemen.

Waarom is het zo moeilijk gemaakt om de grondwet te wijzigen?

Wat is jurisprudentie?

1. De nieuwe spits van Helmond Sport
2. De verdediging van de advocaat
3. Het strafbare feit
4. Alle uitspraken uit de geschiedenis van het NL'se recht

Rechtsbronnen

Plekken waar je het recht terug kunt vinden:

- Grondwet

- wetten

- rechtspraak (jurisprudentie)

- verdragen

- gewoonterecht (niet alle wetten staan op papier maar iedereen volgt de ongeschreven regels).

voorbereiden se-week 18 juni

stof:

hoofdstuk 1: parlementaire democratie

hoofdstuk 2: rechtsstaat (paragraaf 1 en 2)

vandaag:

afronden rechtstaat § 1 en 2

afronden parlementaire demcratie § 1 t/m 7

De hoofdlijnen

Klassieke grondrechten (1848) en sociale grondrechten(1983)

klassieke grondrechten (1848) (macht van de koning wordt ingeperkt)

Vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging en vergadering, vrijheid van godsdienst.

Allemaal voorbeelden van liberale ideeen. 

Klassieke grondrechten (1848) en sociale grondrechten(1983)

sociale grondrechten (1983); overheid heeft inspanningsverplichting op gebied van onderwijs, huisvesting, volksgezondheid en bestaanszekerheid

(sociale grondrechten zijn niet te claimen door burgers)

trias politica (18e eeuw - Verlichting)

uitvoerende macht (kabinet/regering)

wetgevende macht (Tweede Kamer en regering)

rechtsprekende macht: rechters (zijn onafhankelijk van de regering en de Tweede Kamer, controleren in feite de uitvoering van de wetten)

soms botsen grondrechten

actueel: recht op demonstratie in corona-crisis (anderhalve meter samenleving)

vaak actueel: recht op vrijheid van meningsuiting versus recht op vrijheid van godsdienst

parlementaire democratie

NL is een parlementaire democratie

dus indirect (burgers stemmen op volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer)

NL is constitutionele monarchie (een land met een grondwet en koning)

parlementaire democratie

In die grondwet staan (liberale) vrijheden vermeld.

Er staan dus o.a. grondrechten in, zoals:

- vrijheid van meningsuiting

- vrijheid van godsdienst

etc. 

parlementaire democratie

politieke stromingen:

links (socialisme, of sociaal democratie):

voor gelijkheid, dus opheffen tegenstelling arm/rijk in de samenleving (via het parlement, dus via wetten)

(progressief = voor verandering/modernisering)

SP, Groen Links, PvdA

parlementaire democratie

Rechts (o.a. liberalisme en populisme)

voor individuele vrijheid

Dus weinig overheidsbemoeienis 

conservatief (behoudend)

liberale partijen: D66, VVD

populistische partijen: PVV, FvD

parlementaire democratie

bekijk goed de schema's van blz 17, 18, 19, 41

over verkiezingen:

- Tweede Kamerverkiezingen

- Proviciale Statenverkiezingen

- Gemeenteraadsverkiezingen

- verkiezingen voor het Europees Parlement

(En let er vooral op wie de burger kiest, en wie andere posities benoemt (zoals de burgemeester, benoemt door de regering)

parlementaire democratie

Regering: ministers + koning

Kabinet: ministers + staatssecretarissen

na verkiezingen kabinetsformatie (blz 29)

in NL nooit 1 partij alle macht, maar een coalitie van partijen

parlementaire democratie

In een democratie ook van belang:

de media (de vierde macht)

lobbyisten (mensen die politiek proberen te beinvloeden voor belangen van bv grote bedrijven)

parlementaire democratie

neem ook nog eens door:

opdracht 1, opdracht 2 en opdracht 3 op blz 12 en 13 in je werkboek!!!

over voorwaarden voor een goed functionerende democratie, over het referendum; zie voors en tegens:

voor 

1. Een referendum betrekt de bevolking bij

belangrijke politieke besluiten.

2. Het parlement moet serieus rekening

houden met de opvattingen van de

kiezer.

tegen

1 Het gaat bij referenda meestal om een

heel ingewikkelde kwestie. De kiezer

heeft daar onvoldoende kennis van.

2 Referenda zijn een ondermijning

van de parlementaire democratie. Kamerleden hebben bij de verkiezingen mandaat gekregen om namens de kiezer beslissingen te nemen.

parlementaire democratie

Tot slot:

neem ook goed door:

§6 en §7 van hoofdstuk 1 en neem daarbij je werkboek van die paragrafen nog eens door!