2H/V: De tijd van Pruiken en Revoluties

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Verlichting en Revolutie

Het tijdvak van de pruiken en revoluties. (1700 - 1800)

Verlichting en Revolutie

Kenmerkende aspecten:

1. Het streven van vorsten naar absolute macht.
2. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
3. De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Hoofdvraag v/h hoofdstuk:

• Waardoor ontstond de Frans Revolutie en welke politieke en maatschappelijke veranderingen bracht die teweeg?

Verlichting en Revolutie

Hoofdvraag v/h hoofdstuk:

• Waardoor ontstond de Frans Revolutie en welke politieke en maatschappelijke veranderingen bracht die teweeg?

Deelvragen:

1. Hoe bestuurde Lodewijk XIV Frankrijk?
2. Welke kritiek hadden de Verlichtingsfilosofen op de absolute heersers en welke ideeën hadden zij over politiek en bestuur?
3. Hoe leefde de Franse bevolking aan de vooravond van de Franse Revolutie?
4. Hoe verliep de Franse Revolutie en waarom liep die uit op de Terreur?
5. Wat veranderde er door de komst van Napoleon?

maak aantekeningen

extra bron

Lodewijk XIV, een absoluut heerser

Deelvraag:

• Hoe bestuurde Lodewijk XIV Frankrijk?

Begrippen

• absolutisme

Personen

• Lodewijk XIV
• Anna van Oostenrijk
• Kardinaal Marazin
• Fouquet
• Colbert
• Migault 
• Lodewijk XV

Lodewijk XIV

Lodewijk XIV was erg jong (5 jaar oud) toen zijn vader stierf en hij de nieuwe koning van Frankrijk werd. Zijn moeder, Anna van Oostenrijk, regeerde namens hem als regentes. Hierbij vertrouwde zij volledig op haar eerste minister, kardinaal Marazin. Dit schilderij wil toch laten zien dat Lodewijk de rechtmatige heerser is. Zo draagt hij de mantel van een koning, zit hij op de troon, houdt hij een lauwerenkrans beet en in zijn andere hand een scepter (staf).

Een moeizame start

• 1649 - Lodewijk XIV was 11 jaar oud. Anna van Oostenrijk (moeder) regeert namens hem met ondersteuning van de eerste minister kardinaal Mazarin.
• Oorlog met Spanje en lege staatskas.
• Verhoging v/d belastingen leidde tot weerstand, adel en bevolking Parijs spande samen om van de koning af te komen.

• Lodewijk vlucht Parijs uit.
• Mazarin belegert de stad en weet orde te herstellen door verdeeldheid te zaaien.
• 1661 stierf Mazarin, hij adviseerde de koning voortaan alleen verder te regeren.
• Lodewijk vertrouwde de adel niet meer.

De adel onder de duim

• Door de gebeurtenissen uit zijn jeugd vertrouwde Lodewijk de adel niet meer. 
• Hij liet bij Versailles een gigantisch paleis bouwen en verplichtte de adel om hier ook te komen wonen (1200 adellijke gezinnen en 4800 bedienden). 

• 'Lettre de cachet'

• Koning kon iedereen zonder proces laten opsluiten. 

• Hij begon zichzelf de Zonnekoning te laten noemen.

Fouquet

De eerste persoon die door een 'lettre de cachet' werd opgesloten was de rijke minister van financiën Fouquet. Hij had zijn paleis aangeboden aan de koning om te gebruiken als feestzaal. Lodewijk XIV had dit als belediging opgevat en hij zag Fouquet als concurrent.

Waarom werd de adel gedwongen om aanwezig te zijn bij het paleis van Versailles?

Wat was een 'lettre de cachet'?

1. Dit was een aanbevelingsbrief die de Franse koning uitgaf voor mensen die hij goed vond en wilde helpen.
2. Het was een officiële brief van de minister van justitie, hierbij werden mensen zonder proces opgesloten.
3. Dit was een verzegelde uitnodiging van de Koning waarbij hij mensen van adel uitnodigde voor deftige feesten.
4. Het was een brief met de zegel van de Koning, hij kon hiermee mensen laten opsluiten zonder proces.

Waarom liet Lodewijk zich 'De zonnekoning' noemen?

1. Omdat de zon in het middelpunt van het sterrenstelsel staat, en hij stond als koning in het middelpunt van Frankrijk.
2. Omdat hij bekend stond om zijn goede (zonnige) humeur.
3. Omdat hij net zo krachtig was als de zon, hij kon leven geven en nemen wanneer hij dat wilde.
4. Omdat hij populair wilde worden bij het gewone volk. Iedereen houdt van een mooie zonnige dag dus liet hij zich de zonnekoning noemen.

Wetenschap en handel

• Minister van financiën Colbert (niet van adel)  schakelde wetenschap in op Frankrijk beter te besturen, rijker en machtiger te maken.

• De Fransen moesten meer geld gaan verdienen.

• Het innen van belastingen moest beter gaan.

Fransen moesten meer geld verdienen:

• import beperken (dmv. tarieven) en export stimuleren
• luxe industrie stimuleren door het oprichten van staatsfabrieken en het aantrekken van buitenlandse ambachtslieden
• Handel bevorderen b.v. door het aanleggen van kanalen en wegen

Belasting innen moest beter gaan:

• controle op adellijke titels en de handel van adellijke titels verbieden
• benoemen van 30 opzichters die belasting inning moesten controleren (intendanten), elke intendant kreeg een eigen deel van Frankrijk om toezicht over te houden

Welke twee doelen had Colbert?

Geef een verklaring waarom Lodewijk XIV zo'n belangrijke positie gaf aan iemand die niet van adel was?

Eén wet, één geloof, één vorst

• 1685 afschaffing van het Edict van Nantes 
• Lodewijk nam de rechten van de Hugenoten weer af (b.v. recht op eigen geloof, bestuur en onderwijs in bepaalde gebieden)

• Hugenoten mochten niet meer als ambtenaar werken
• soldaten werden ingekwartierd in huizen van Hugenoten

• Hij wilde het leven zo moeilijk maken voor de Hugenoten dat zij zich zouden bekeren tot het katholicisme. Velen deden dit, maar ook zo'n 200.000 zijn gevlucht naar andere landen.

Leg uit waarom het afdwingen van één geloof past bij het begrip absolutisme.

Verlichting: theorie en praktijk

Deelvraag:

• Welke kritiek hadden verlichtingsfilosofen op de absolute heersers en welke ideeën hadden zij over politiek en bestuur?

Begrippen

• rationalisme
• Trias politica
• standplaatsgebondenheid
• Gebondenheid aan tijd en plaats

Personen

• John Locke
• Montesquieu

John Locke

Belangrijke verlichtingsfilosoof.

De rede wordt steeds belangrijker

• Rationalisme
• De wereld beter begrijpen en bestuderen dmv. het verstand en de logica. Ratio = het verstand.

• Isaac Newton
• Christiaan Huygens

Galileo

Was hoogleraar, astronoom, natuurkundige en filosoof. Hij gebruikte telescopen om de bewegingen van sterren en planeten te bestuderen. Hierdoor kon hij het bewijs leveren voor de theorie van Copernicus. Copernicus had gesteld dat het geocentrische wereldbeeld dat uit de bijbel kwam niet klopte, volgens deze theorie was de aarde het middelpunt van het helal en draaide de sterren en planeten om de aarde. Galileo bewees dat dit niet klopte en dat het heliocentrische wereldbeeld klopte, namelijk dat de zon het middelpunt was en dat de planeten daar omheen draaide. 

Wat was de kern van Locke's filosofie?

Wat was de kern van Montesquieu's filosofie?

Het Ancien Régime

Deelvraag:

• Hoe leefde de Franse bevolking aan de vooravond van de Franse Revolutie?

Begrippen

• Ancien Régime
• standenmaatschappij

Personen

• Jean Jacque Rousseau

Welke drie groepen waren er in middeleeuwse samenleving? Welke taken hadden die groepen?

De Franse Revolutie

Deelvraag:

• Hoe verliep de Franse Revolutie en waarom liep die uit op de Terreur?

Begrippen

• Nationale Vergadering
• grondwet
• Verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger
• Terreur

Personen

• Lodewijk XVI
• Marie-Antoinette
• Robespierre

De schatkist is leeg

1788 Lodewijk XVI in benarde positie

• schatkist leeg
• openlijke kritiek koninklijk echtpaar (spotprenten)
• weigering aanpassingen levensstijl
• mislukte oogst + koude winter

4 mei 1789 bijeenkomen Staten Generaal

• belastinginkomsten verhogen was het doel
• afgevaardigden van de standen konden klachten aanvoeren
• stemming per stand, niet per hoofd (300 adel, 300 geestelijken, 600 burgers)

gevolgen

• Mensen van de 3e stand realiseerde zich dat ze geen invloed hadden want de 1e en 2e standen zouden elkaar steunen en tegen stemmen voor de veranderingen die de 3e stand wilde.
• Daarom vertrokken ze boos en weigerde ze nog deel te nemen.

Spotprent

Lodewijk XVI afgebeeld met een monsterhoofd erbij.

Bestorming van de Bastille

• 3e stand gaat naar de kaatsbaan en roept de Nationale Vergadering uit 
• Eisen een grondwet
• Koning zegt in te stemmen, maar laat tegelijkertijd zijn soldaten Parijs omsingelen

• Opstandelingen bestormen de Bastille 
• Dit was het symbool van de absolute macht en corruptie van de koning  
• Hier werden wapens en buskruit opgeslagen die ze goed konden gebruiken

• Mensen van de 3e stand buiten Parijs horen het nieuws en doen mee aan de revolutie
• paleizen van de 2e stand en kerken van de 1e stand worden aangevallen, geplunderd en meerdere mensen uit de 1e en 2e stand worden vermoord

De Revolutie leidt tot Terreur

• Koninklijk echtpaar onthoofden of gevangenisstraf?
• Republiek of Koninkrijk met grondwet?
• Adel vlucht naar Oostenrijk & Pruisen, verzamelen legers
• 3e stand begint oorlog tegen Oostenrijk & Pruisen (verloopt slecht)

• Spanning tussen gematigden (Girondijnen) en radicalen (Jacobijnen)
• Radicalen grijpen de macht en onthoofden iedereen die volgens hun niet radicaal genoeg was.
• Leider van de Jacobijnen was Robbespière 
• De Terreur is een feit

Robbespière

Robbespière werd de leider van de radicalen, onder zijn bewind zijn duizenden "vijanden van de revolutie" onthoofd door de guillotine.

Napoleon

Deelvraag:

• Welke veranderingen werden door Napoleon doorgevoerd?

Begrippen

• Code Napoleon
• Continentaal stelsel

Personen

• Napoleon Bonaparte

Napoleon aan de macht

• In de onrust na de Terreur komt Napoleon omhoog in het leger
• Talent voor tactiek en leiding geven
• 1804 kroont zichzelf tot keizer (afschaffing republiek)
• Afschaffing van standenmaatschappij en horigheid (herendiensten)
• Invoering code Napoleon
• Verovering Europees continent
• Engeland lukt niet (want het is een eiland dus moeilijk aan te vallen)  
• Invoering continentaal stelsel
• Rusland houdt zich er niet aan
• Oorlog tegen Rusland

Kaart Frankrijk onder Napoleon

Een moeizame start

• Russen gebruiken de tactiek van de verschroeide aarde (scorched earth)
• Ze trekken zich steeds verder terug en nemen alles mee dat bruikbaar is. Alles dat ze niet mee kunnen nemen verbranden of verwoesten ze zodat de Fransen het niet kunnen gebruiken. Hierdoor worden de aanvoerroutes van het Franse leger steeds langen er komen er meer en meer tekorten.
• De Russische winter komt en hierop zijn de Fransen niet goed voorbereid (te weinig warme kleding)
• Napoleon begon met 600.000 soldaten en keert terug met +/- 20.000 soldaten.
• Wordt bij Waterloo in een veldslag gelokt door een leger van verschillende landen (Engeland, Oostenrijk, Nederlander etc.) hier wordt hij verslagen en daarna verbannen. 

Wie maakte dezelfde fout als Napoleon?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vielen de Nazi's Rusland aan zonder goede voorbereidingen (te weinig warme kleding en tanks die niet tegen extreme kou konden). Ook toen pastte de Russen de tactiek van de verschroeide aarde toe en wisten hierdoor het Duitse leger uit te putten en hun te dwingen zich weer terug te trekken.