Gedichtenweek - inleiding / herhaling

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

30.01-05.02

Poëzieweek 2025: thema ’lijfelijkheid’

 zintuiglijke ervaringen 

over je thuis voelen in je lichaam (of niet)  

over de zoektocht naar identiteit

verkennen de kwetsbaarheid en kracht van ons lichaam en de schoonheid van verandering

Hoe zou jij poëzie omschrijven in één woord?

Wat doet het ideale gedicht volgens jou vooral?

1. het ontroert
2. het troost
3. het stemt tot nadenken
4. het zet aan tot actie

Wat primeert voor jou in een gedicht?

1. vorm
2. inhoud

Wat is volgens jou het belangrijkste thema voor het ideale gedicht?

1. liefde, vriendschap
2. verdriet, afscheid
3. technologie en onze maatschappij
4. het raadsel van ons bestaan

Johan Sebastian Stuer

Johan Sebastian Stuer

Johan Sebastian Stuer

Beeldspraak

Vergelijkingen, metaforen en personificaties zijn vormen van beeldspraak.     

Wat is beeldspraak?

1. Letterlijk taalgebruik
2. Figuurlijk taalgebruik

Letterlijk versus figuurlijk

- Julia zag Frank lopen en stond in vuur en vlam (figuurlijk).

-Frenk struikelde en viel tegen de vuurkorf aan. Hij stond in vuur en vlam (letterlijk).

Vergelijking

Een vergelijking is een vorm van beeldspraak.

Je beschrijft iets door het te vergelijken met iets anders.

De meest bekende vergelijkingen zijn de vaste vergelijkingen:

zo.... als een ....

Vergelijking: zo ..... 

Vergelijking: zo ..... 

Vergelijking zonder 'als'

Personificatie

Een levenloos object krijgt menselijke eigenschappen.

Voorbeeld:

Het papier is geduldig.

De stoel zuchtte onder haar gewicht. 

 

Personificatie

• Wanneer ik opsta, lacht de zon me vrolijk toe.
•  Angst loerde om de hoek.

Wat is een voorbeeld van een personificatie?

1. De stoel kreunde onder zijn gewicht.
2. Zijn hoofd lijkt wel een varkenskop; er zit geen haar meer op!
3. Karel kreeg op zijn veertiende eindelijk de baard in de keel.

Een metafoor is een vergelijking zonder het woordje ALS.

Een METAFOOR 

is een vergelijking zonder het woordje ALS

Het beeld staat centraal. 

Metafoor

• Wat een varkensstal is het hier!
•  Er zitten dit jaar een paar kleuters in het 5de. 

Wat is een metafoor?

1. Mijn opa rookte als een schoorsteen
2. Het schip danste op de golven
3. Niemand wil vriendin zijn met zo'n heks

Woorspeling

p. 272

p. 272

p. 272

Rijmschema's

aabb

abab

abba ...

Hoe gaat het rijmschema verder?

Gebruik per rijmklank een letter

zoals in strofe 1

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  A

en was zo mager als een lat,                  B

een rare stokvis, maar ze had                B

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     A

voor die tijd eigenlijk verboden:                    

het scheen, ze praatte zomaar wat,    

alsof je in haar kamer zat                         

te kletsen om de tijd te doden.             

Het leek gezellig en verkeerd,               

maar was, dat blijft, geraffineerd:       

ik ben in aardrijkskunde thuis.              

Wat heb ik veel van haar geleerd,        

ik had haar lief, mijn versje eert           

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis.  (Herman Pieter de Boer)

Rijmschema

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  A

en was zo mager als een lat,                  B

een rare stokvis, maar ze had                B

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     A

voor die tijd eigenlijk verboden:            A        

het scheen, ze praatte zomaar wat,    B

alsof je in haar kamer zat                         B

te kletsen om de tijd te doden.             A

Het leek gezellig en verkeerd,               C

maar was, dat blijft, geraffineerd:       C

ik ben in aardrijkskunde thuis.              D

Wat heb ik veel van haar geleerd,        C

ik had haar lief, mijn versje eert           C

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis. D (Herman Pieter de Boer)

Rijmvomen

Naast rijmschema's zijn er ook rijmvormen. 

Welke vorm van eindrijm herken je hier?

1. omarmend rijm
2. verspringend rijm
3. gepaard rijm
4. gekruist rijm

1. omarmend rijm
2. gepaard rijm
3. verspringend rijm
4. slagrijm

1. omarmend rijm
2. gepaard rijm
3. slagrijm
4. verspringend rijm

1. omarmend rijm
2. gepaard rijm
3. gekruist rijm
4. slagrijm

Rijmklanken

Klanken ondersteunen vaak de inhoud van het gedicht. 

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

alliteratie/medeklinkerrijm

Wanneer beginmedeklinkers van woorden die dicht bij elkaar staan, gelijk zijn. 

a

assonantie/klinkerrijm

= klinkerrijm. Wanneer beklemtoonde klinkers gelijk zijn in opeenvolgende woorden. 

b

Welke soort rijm herken je?  

Welke soort rijm herken je in de titels van Suske en Wiske?

1. Assonantie
2. Alliteratie

Rijmklanken

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

alliteratie

Wanneer beginmedeklinkers van woorden die dicht bij elkaar staan, gelijk zijn. 

a

Assonantie

• Een ander woord voor assonantie is klinkerrijm. 
• Bij deze vorm van rijm gaat het dan om de manier waarop de woorden worden uitgesproken, dus niet hoe ze worden geschreven.

Bv: dromen over rovers

Hier is sprake van assonantie, want de klinker 'o' rijmt hier.

Rijmklanken

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

assonantie

= klinkerrijm. Wanneer beklemtoonde klinkers gelijk zijn in opeenvolgende woorden. 

b

p. 273

Volrijm en eindrijm

....

Volrijm is het rijm dat we kennen van de Sinterklaasgedichtjes. Volrijm noemen we ook wel eindrijm.

Halfrijm rijmt eigenlijk niet: bij halfrijm rijmt of de klinker (assonantie) of de medeklinker (aconsonantie)

Martinus Nijhoff

Maar' t  leven is te vast en hard

Of we al een rustplaats graven

Nog nimmer kwam de grote nacht

En is een mensch gaan slapen

Maar' t leven is te vast en hard

Of we al een rustplaats graven

Nog nimmer kwam de grote nacht

En is een mensch gaan slapen

1. halfrijm
2. volrijm

Martinus Nijhoff

Maar' t  leven is te vast en hard

Of we al een rustplaats graven

Nog nimmer kwam de grote nacht

En is een mensch gaan slapen

Lees het volgende gedicht en nummer of markeer

1. rijmschema

2. alliteratie

3. assonantie

4. halfrijm

5. volrijm 

6. dubbelrijm