V5B Nederlands literatuurgeschiedenis 1600-1700

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

GOEDEMORGEN!

Leuk dat je er bent!

We gaan zo beginnen...

Programma

1. Leerdoel

2. Ophalen tot nu toe 

3. Verder theorie 1600-1700

4. Petrarca en het Sonnet

5. Huiswerk: lezen voor morgen 

6. SO 23 mei 

Startopdracht:

Denk na over de volgende vraag:

Wat weet je tot nu toe over de literatuur uit de renaissance?

2. Voorkennis activeren

De docent activeert relevante voorkennis aan de hand van een terugblik-opdracht, waarbij eventueel een beroep op de thuistalen wordt gedaan. Op deze manier biedt de docent een kapstok om nieuwe stof te verbinden aan de eerder geleerde stof en richting te geven aan het verdere verloop van de les. Tegelijkertijd worden hiermee misconcepties van leerlingen zichtbaar gemaakt, waar de docent vervolgens gericht op in kan spelen. 

Tot nu toe behandeld

Humanisme

Mensbeeld

Emblemata

Homo Universalis

Alle theorie op blz. 194-201

Leerdoel

Je haalt op over het wereld- en mensbeeld in de renaissance en hoe deze in de literatuur vorm krijgen (daar ga ik snel doorheen)

Je leert wat een sonnet is, waarom deze populair werd in de Renaissance en je leest en bespreekt een sonnet van P.C. Hooft

De Renaissance

De wedergeboorte: vernieuwde interesse in de klassieken

Italië gaat in Europa voorop (vanaf de 15e eeuw)

Geen memento mori, maar carpe diem

Nieuwe balans tussen hemel en aarde

Renaissance 16e en 17e eeuw 

(17e eeuw = Gouden Eeuw)

Wedergeboorte van de schoonheidsidealen uit de klassieke oudheid 

Antropocentrisme: mens stond in het centrum van de belangstelling

Motto is Carpe diem:  pluk de dag

Het streven naar een zo volledig mogelijke ontplooiing d.m.v. ratio

Gouden Eeuw?

17e eeuw

Rijkdom

Slavenhandel

Groot deel van bevolking is arm

Immigratie uit het zuiden

https:

Humanisme kwam op 

Desiderius Erasmus: Lof der Zotheid

Allegorie - Zotheid is aan het woord

Maatschappijkritiek

Pleidooi voor tolerantie en eigen verantwoordelijkheid

Humanisme: niet God, maar de mens staat centraal.

https:

Geloof en strijd 

Katholieke kerk

Nieuwe inzichten: Maarten Luther en Calvijn - reformatie

Geloofsstrijd:

- de Spaanse overheerser  wil katholicisme opleggen

- de Noordelijke Nederlanden godsdienst vrijheid

Vluchtelingen vanuit het Zuiden: protestant, joods etc

https:

Homo universalis

De ideale mens:

- kan alles worden wat hij wil

- het geloof in eigen kunnen is grenzeloos

Voorbeeld is Leonardo da Vinci en in Nederland Constantijn Huygens

Leonardo da Vinci

kunstenaar die allerlei zaken samen aanvat (wetenschapper, schilder, architect)

Vitruviusman: over de verhoudingen van het menselijk, gebaseerd op op de verhoudingenleer voor de architectuur van Vitruvius

Vitruviusman

Constantijn Huygens

Benaderde het ideaalbeeld van de Homo Universalis

• Sprak veel talen
• Bespeelde muziekinstrumenten en schreef muziekstukken
• Diplomaat
• Schrijver van o.a. epigrammen, puntdichten
• Korenbloem (1658), Hofwijck (gedicht + buitenverblijf)
  

Epigram / puntdicht

Puntdicht/ Epigram

= kort bondig gedicht met woordspeling

kenmerken

zet aan tot denken

kritisch of ironisch

Literaire ontwikkelingen/ Emblematiek

Een embleem had een drieledige vorm:

-motto (opschrift)

-pictura (afbeelding)

-subscriptio (bijschrift/ uitleg) -> diepere betekenis

Boeken met emblemata waren populair bij de burgers in de 17e eeuw.

Bekende bundels:

-Sinnepoppen  (1614)  Roemer Visscher

-Emblemata Amatoria  (1611) P.C. Hooft

-Spiegel van den Ouden ende Nieuwen Tijdt  (1632) Jacob Cats

https:

Petrarkisme

Francesco Petrarca (1304 - 1374) Italiaanse humanist

Verliefd op Madonna Laura (mogelijk een fictieve figuur), een rijke, gehuwde vrouw die hij ontmoet zou hebben op Goede Vrijdag, 6 april 1327. Hoewel zij onbereikbaar is voor hem, schrijft hij steeds gedichten over haar, en na haar dood op 6 april 1348 zet hij dat voort. Bepaalde motieven en stijlfiguren in deze gedichten zijn door latere dichters nagevolgd, en daarmee is de stroming van het petrarkisme ontstaan: een stroming die veel grote poëzie heeft opgeleverd, maar ook veel slechte.

Het Petrarca sonnet:

- heeft altijd 14 versregels

- versregels worden verdeeld over octaaf (=8) en sextet (=6).

- octaaf kan worden verdeeld in twee kwatrijnen (=4)

- sextet kan worden verdeeld in twee strofen van drie (=terzet bij een sonnet)

-twee vormen -> klassiek sonnet= petrarcasonnet (onstaan in Italië)

                               ->shakespearesonnet (variatie op klassiek sonnet)

-volta/wending->inhoudelijke verandering (kan een tegenstelling zijn)

- Rijmschema = abba / abba /  cdc /  dcd

P.C. Hooft

- Deed 'De Romereis' en werd geïnspireerd door het sonnet (Petrarca). Maar rijmschema abba/abba/ccd/eed

Schreef ook: 

* Warenar (1617): gebaseerd op een klassiek blijspel van Plautus. De boodschap: carpe diem -> volkstoneel in de volkstaal

* Historiën (1622): klassiek voorbeeld is de geschiedschrijver Tacitus

Geschiedenis van de Nederlandse strijd tegen de Spanjaarden

De zinsbouw mag klassiek, de woordkeuze is Nederlands (leenwoorden zijn taboe). Mijlpaal voor de Nederlandse taal.

Tot nu toe behandeld: 

Humanisme

Mensbeeld

Emblemata

Homo Universalis

Sonnet

Motto

Vrijdag verder met:

Literatuur in de 17e eeuw

Tragedie 

Komedie 

Reisverhalen 

Huiswerk: Lees de theorie op blz. 194-201

Leerdoel

Je haalt op over het wereld- en mensbeeld in de renaissance en hoe deze in de literatuur vorm krijgen.

Je leert wat een sonnet is, waarom deze populair werd in de Renaissance en je leest en bespreekt een sonnet van P.C. Hooft

Programma

1. Leerdoel

2. Verder literatuur 1600-1700

3. Tragedie/Komedie

5. Spaanse Brabander 

6. SO 23 mei 

Startopdracht:

Denk na over de volgende vraag:

Wat herinner je van gisteren over  het sonnet? 

2. Voorkennis activeren

De docent activeert relevante voorkennis aan de hand van een terugblik-opdracht, waarbij eventueel een beroep op de thuistalen wordt gedaan. Op deze manier biedt de docent een kapstok om nieuwe stof te verbinden aan de eerder geleerde stof en richting te geven aan het verdere verloop van de les. Tegelijkertijd worden hiermee misconcepties van leerlingen zichtbaar gemaakt, waar de docent vervolgens gericht op in kan spelen. 

Leerdoel

Je leert wat tragedies en komedies kenmerkt, welke Nederlandse werken in de Renaissance geschreven werden en je leest een stukje uit de Spaanse Brabander

Literatuur in de Gouden Eeuw

1. Aandacht voor de klassieken - Renaissance
2. Van Renaissance naar het classicisme
3. In beide gevallen zijn de klassieken belangrijk en de regels (zoals bij een tragedie)
4. Poezie en toneel zijn belangrijkste vormen van literatuur
5. Een schrijver maakte gebruik van stappen: translatio, imitatio en aemulatio
6. Ook nieuwe genres met strenge regels: sonnet (Petrarca)

Renaissance

- translatio: vertalen van klassieke teksten

- imitatio: nadoen van klassieke teksten

- aemulatio: verbeteren, elementen toevoegen

Hoe herken je in de begrippen: translatio, imitatio, aemulatio?

Hiervoor moet je eigenlijk wat klassiekers herkennen, zoals het verhaal van het paard van Troje in de Gijsbrecht van Amstel

Translatio = vertalen (beginnend schrijver & vertaling van klassieke teksten

Imitatio = creatief bewerken (gevorderd schrijver

& een eigen stuk volgens klassiek stramien)

Aemulatio = overtreffen (de ware meester & toevoeging van christelijke elementen)

Joost van den Vondel (1)

Spreuk: 'De wereld is een speeltoneel - elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel.'

Gysbrecht van Aemstel: over de verwoesting van Amsterdam

- verwijzing naar de oude tijd - inname van Troje (paard)

- verwijzing naar de nieuwe tijd - herovering Breda op de Spanjaard (turfschip)

Christelijke elementen (setting is kerstavond)

De tragedie (treurspel)

Volgens Aristoteles' Poetica:

- Drie tot vijf bedrijven ( expositie, intrige, climax-2, catastrofe en peripetie)

- Slechte afloop voor de hoofdpersoon

- Noodlot, vaker roept de hoofdpersoon het lot over zichzelf af

- Voorbeeld: Lucifer  van Joost van de Vondel: De aartsengel Lucifer verzet zich door hoogmoed tegen God. Wordt van de hemel naar de hel verbannen - Peripeteia (lotswisseling)

- De catharsis: het meeleven met de hoofdpersoon heeft een zuiverende werking.

De komedie (blijspel, klucht)

Ook volgens Artistoles' Poetica:

- spiegel van de menselijke zwakheid

- lachwekkend maar ook om van te leren

- personages zijn niet verheven (zoals bij de tragedie), maar direct herkenbaar (boers en volks)

- Voorbeelden: Warenar van P.C. Hooft en de kluchten van Bredero

Literaire werken

G.A. Bredero:

- De klucht van de koe - rederijkersklucht (1612)

- Spaanschen Brabander - komedie (1618)

Erasmus:

- Lof der Zotheid - allegorie (1509) 

P.C. Hooft:

- Warenar - renaissancekomedie (1617 eerste opvoering)

Joost van den Vondel:

- Ghysbrecht van Aemstel - tragedie (3 januari 1638 eerste opvoering)

- Lucifer - tragedie (2 februari 1654 eerste opvoering)

Spaanse Brabander

- Komedie uit 1618 van G.A. Bredero. 

- Het draait om de bedrieger Jerolimo Rodrigo, die van Antwerpen naar Amsterdam is gevlucht omdat hij achtervolgd wordt door schuldeisers. In Amsterdam ontmoet hij Robbeknol, een jonge ex-bedelaar, die hij in dienst neemt als knecht. 

 Vijf bedrijven (vijf delen).

In het eerste bedrijf ontmoet Jerolimo Robbeknol. Ook prijst Jerolimo Antwerpen en vergelijkt hij deze stad met Amsterdam. 

In het tweede bedrijf ontmoet Jerolimo twee prostituees en bedelt Robbeknol om eten. 

Vervolgens wordt er in het derde bedrijf een verbod tegen bedelarij afgekondigd, waardoor Jerolimo en Robbeknol in het vierde en vijfde bedrijf voorzichtiger moeten zijn met bedelen. 

Jerolimo blijkt bovendien nog meer schuldeisers te hebben: in de ontknoping van het stuk komen ze naar zijn huis om hun geld terug te eisen. De oplichter blijkt dan echter al te zijn gevlogen.....

Opdracht

Lees / we lezen samen het stuk uit de Spaanse Brabander op dbnl.nl

Vanaf Derde Bedrijf (p.230)

www.dbnl.org

Beschrijf kort wat hier besproken wordt (in hedendaags Nederlands)

Waaraan herken je dat dit een klucht/komedie is?

Wat is de overeenkomst (qua inhoud) met de huidige tijd in Nederland?

.r. 180 (Jerolimo): Ik zweer je bij God, je zou geen Hollands meer kwekken, Want wie ’t Brabants beheerst, hoeft zich van geen enkele taal iets aan te trekken. […] Onze taal is als een rapsodie, non pareille, zonder weerga. Haar zuiverheid is niet te vergelijken met ’t Hollands, op geen stukken na.

Jerolimo praat hier Brabants, en verheerlijkt het Brabants. Wat zou het effect op jou zijn, als iemand dat tegen jou zou zeggen?

Ken je een voorbeeld van een modern verhaal met de opbouw van een tragedie?

Leerdoel

Je hebt geleerd wat tragedies en komedies kenmerkt, welke Nederlandse werken in de Renaissance geschreven werden en je hebt een stukje gelezen uit de Spaanse Brabander

GOEDEMORGEN!

Leuk dat je er bent!

We gaan zo beginnen...

Programma

1. Leerdoel

2. Ophalen tot nu toe 

3. Verder theorie 1600-1700

4. Reisverhalen 

5. SO 23 mei 

6. Boeken uitdelen? 

Startopdracht:

Welke begrippen uit de Renaissance herinner je van de vorige lessen?

2. Voorkennis activeren

De docent activeert relevante voorkennis aan de hand van een terugblik-opdracht, waarbij eventueel een beroep op de thuistalen wordt gedaan. Op deze manier biedt de docent een kapstok om nieuwe stof te verbinden aan de eerder geleerde stof en richting te geven aan het verdere verloop van de les. Tegelijkertijd worden hiermee misconcepties van leerlingen zichtbaar gemaakt, waar de docent vervolgens gericht op in kan spelen. 

Leerdoel

Je leert dat reisverslagen en/of reisverhalen populair werden in de renaissance en welke reisverhalen populair waren 

Tot nu toe behandeld: 

Humanisme

Mensbeeld

Motto

Emblemata

Homo Universalis

Sonnet

Tragedie

Komedie 

Woensdag verder met:

Literatuur in de 17e eeuw

Reisverhalen 

Huiswerk: Lees de theorie op blz. 194-201

Verhalen over verre landen

De Gouden Eeuw

Een periode van economische bloei, groeiende welvaart 

en van verre reizen en belangrijke ontdekkingen.

Wat er aan vooraf ging:

Columbus ontdekte Amerika (1492).

Vasco da Gama reisde Azië (1498)

In Nederland vond de beeldenstorm plaats (1566)

Gouden Eeuw

Nederlandse zeelieden traden in de voetsporen van Columbus en Vasco da Gama. Dat leidde tot:

- kennis van nieuwe culturen

- bloeiende handel (kruiden, specerijen, suiker, koffie, tabak én ....... slaven) 

Aflevering Schooltv

-  aflevering 15 minuten 

-  10 vragen na het fragment 

In het kort gaat het fragment over het volgende:

De Republiek gaat concurreren op de wereldzeeën, met de maritieme grootmachten Spanje en Portugal. De eerste reizigers die op zoek gaan naar het verre Indië schrijven spannende verslagen van hun (soms gruwelijke) tochten. Kooplieden zitten op die verslagen te wachten, want ze bevatten nieuwe kennis die zij kunnen benutten om hun zaken in het Verre Oosten op poten te zetten. 

Vraag 1: Welke landen zijn, naast Nederland, vooral bezig met ontdekkingsreizen?

1. België en Duitsland
2. Duitsland en Spanje
3. Portugal en Italië
4. Portugal en Spanje

Vraag 2: Wat leveren de reizen naar verre landen op?

1. Toenemende welvaart door opbrengsten in de handel.
2. Kennis van nieuwe culturen.
3. Wat genoemd wordt bij A én B.
4. Wat genoemd wordt bij C én kunstvoorwerpen, specerijen en goud.

Vraag 3:
De handelsroute via het noorden naar China was nog onbekend. Wie probeerden deze route uit?

1. Jacob Heemskerk
2. Willem Barentsz
3. Jacob Heemskerk en Willem Barentsz

Vraag 4: Welke problemen kwamen de heren uit vraag 3 tegen?

1. Oververhitting
2. Kwamen in ijs vast te zitten, en moesten overwinteren op Nova Zembla in het Behouden Huys.
3. Ondervoeding en oververhitting
4. Onderkoeling in het Behouden Huys.

Vraag 5: Wie schreef er een reisverhaal over de tijd op Nova Zembla?

1. PC Hooft
2. Willem van Oranje
3. Gerrit ter Veer
4. Gerrit de Groot

Vraag 6: Welke handelsorganisatie werd in de 17e eeuw opgericht?

1. WIC
2. VCO
3. CVO
4. VOC

Vraag 7:
Naast winkels met kunstvoorwerpen en specerijen was er nog een bijzondere winkel te vinden. Welke?

1. Kantoorboekhandel
2. Boekhandel
3. Kaasboer
4. Melkboer

Vraag 8: Wat zijn de namen van bekende Amsterdamse boekhandelaren
en wat verkochten zij?

Vraag 9: Waarover kon je lezen in de reisverhalen?

Vraag 10: Noem een bekende Nederlandse dichter die in deze aflevering van Schooltv wordt genoemd.

De Gouden Eeuw in Nederland

In de handelssteden (zoals Amsterdam) verrezen grachtenpanden die welgestelde families konden laten bouwen door de bloeiende handel. 

Deze families hadden veel geld én veel tijd: kunst en literatuur kwamen in de mode. 

In de 17e eeuw bestond het vervoer in Nederland uit paardrijden, reizen met de huifkar en de trekschuit, de zeilboot en de roeiboot. Op het schilderij heeft Salomon van Ruysdael deze 5 vormen van vervoer in beeld gebracht

Bron: http://www.scheveningentoenennu.nl/huifkarren/index.html

Literatuur: scheepsjournaal, reisverslag, 

(imaginair) reisverhaal

Journaal: Bontekoe

Reisverslag: Nova Zembla

Het journaal van Bontekoe: 

De gedenkwaardige beschrijving van de reis naar Oost-Indië van schipper Willem IJsbrandtsz. Bontekoe uit Hoorn, in de jaren 1618 tot en met 1625.

"Toen de bewoners van het eiland ons zagen, kwamen ze meteen in een prauw, een schuitje gemaakt uit een holle boomstam, bij ons aan boord. Ze brachten wat appels, citroenen, rijst en kippen mee en maakten ons duidelijk dat er aan wal nog meer van dat alles was. Om uit te leggen dat ze ook nog koeien, schapen, kalveren en pluimvee hadden, riepen ze ‘boe boe!’ en ‘kukeleku!’ 

Wij keken met verbazing naar deze lieden.  Deze mensen waren helemaal naakt, op een lapje voor hun schaamdeel na. Ze waren geelachtig-zwart van kleur."

"Dikwijls namen we, als we aan land gingen, een speelman mee die op de viool speelde, waar de eilandbewoners zeer verwonderd over waren. Het was zo iets nieuws voor ze dat ze niet wisten hoe ze 't hadden; ze gingen er in een kring om heen staan, knipten met hun vingers, dansten en sprongen en waren blij en vrolijk. Wij konden niets bij ze ontdekken dat er op wees dat ze God kenden of een godsdienst hadden. Hier en daar stonden bij hun huizen de schedels van ossen op staken en voor zover we zien konden, aanbaden ze die dingen. Met de ware God schenen ze volkomen onbekend te zijn." 

Afbeelding: Onderhandelingen met de inheemse bevolking. 

(bron: https://www.dbnl.org/tekst/nijg001jour01_01/nijg001jour01_01_0005.php

Wat kun je over W.IJ. Bontekoe en over zijn wereldbeeld zeggen aan de hand van het fragment uit zijn journaal?

Reizen in de 17e eeuw

Niet alleen ontdekkingsreizigers en kooplieden reisden de wereld rond. Ook de 'gewone burger' kreeg de smaak van het reizen te pakken: "De klassieke Grand Tour was tussen de zestiende en twintigste eeuw een reis door Europa voor welgestelde jongemannen (vooral kunstschilders, beeldhouwers en schrijvers) ter afsluiting van hun studie." Je kunt stellen dat deze Grand Tour de voorloper van het moderne toerisme is.

(bron: https://www.geschiedenis.nl/nieuws /artikel/3768/grand-tour-voorloper-van-het-moderne-toerisme)

Waarom reizen we heden ten dagen?

Uit onderzoek blijft dat mensen van het opdoen van ervaringen gelukkiger worden dan van het kopen van spullen.

Reizen verrijkt je geest: als je met verwondering om je heen leert kijken, lijkt het net alsof je álles voor het eerst ziet.

Reizen maakt je een leuker mens met meer inlevingsvermogen en geduld.

Wie de wereld beter leert kennen, leert ook zichzelf beter kennen.

Is dit zo? En geldt het bovenstaande ook voor terugreizen in de tijd door historische literatuur te bestuderen?

Wat vind jij?
Word je door terug te reizen in de tijd aan de hand van historische literatuur geestelijk verrijkt?
Leg uit....

Hoorn: de woonplaats van Coen en Bontekoe

'Genocide', staat er geschreven onder het beeld van Jan Pietersz. Coen

 

In Hoorn zijn  meerdere beelden beklad door actiegroep De Grauwe Eeuw. 

De groep kondigt aan dat er nog meer acties zullen volgen door het hele land.

'Weg met de koloniale verering', staat er op de muur  met de scheepsjongens van Bontekoe (deel VOC-monument)

(bron: NOS.nl, 26-10-2016)

(bron: NOS.nl, 25-10-2016

"Weg met de koloniale verheerlijking", 

staat er op de muur van het VOC-monument met o.a. de scheepsjongens van Bontekoe. 

(bron: NOS.nl, 25-10-2016)

Hierna in lessonup

Extra materiaal (als je zou willen verdiepen)

https: