Het begin van de Opstand (1515-1572)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Democratie en rechtstaat 

Het begin van de Opstand (1515-1572)

Leerdoel

Je kan in hoofdlijnen uitleggen hoe en waardoor in de Nederlanden een opstand uitbrak, waarbij je rekening houdt met de achtergronden van de reformatie en centralisatie.

Kenmerkende aspecten:

1. De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

2. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

3. De protestantse Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

Het probleem is dat wat de staat is veranderd per periode en daardoor ook de verhouding tot haar burgers...

de Van Dale

op·stand (de; m; meervoud: opstanden)

oproer, revolutie: in opstand komen; een opstand neerslaan snel met geweld onderdrukken; (geschiedenis) de Opstand opstand van de Nederlanden tegen Spanje tijdens de Tachtigjarige Oorlog; (geschiedenis) de Bataafse Opstand opstand van de Bataven onder Claudius Civilis tegen de Romeinen (69-70 n.Chr.); (geschiedenis) de Belgische Opstand opstand tegen koning Willem I die leidde tot de onafhankelijkheid van België (1830); (geschiedenis) de Hongaarse Opstand opstand van de Hongaren in 1956 tegen hun communistische, door de Sovjet-Unie gesteunde regering

Nog een keer hetzelfde punt!

Wat is dat: een geordend centraal gezag en hoe heeft dit geordend centraal gezag zich ontwikkeld?

Waardoor werd de opstand veroorzaakt?

Beleid Karel V (1515 - 1555).

• belastingen in ruil voor privileges voor de steden gevolg sterkere positie steden

Belang Karel V: centralisatie 

• Brussel centraal bestuur en
• ambtenaren in dienst (t.k.v. de adel)
• Collaterale Raden 

Gevolg: groeiend verzet vanuit steden en adel en verzet ook door bestrijden Reformatie

Reformatie

• Luther (1517: 95 stellingen) 
  
• Rijksdag te Worms (1521) > verbanning  Luther >
  
• steun keurvorst van Saksen
  
• door boekdrukkunst snelle verspreiding ideeën van de hervorming >
• Vrede van Augsburg (1555):
  'wiens gebied, diens godsdienst'

Calvijn (1509-1564)

• Frans-Zwitserse geleerde
• veel aanhangers in de Ned.
• enkele verschillen met Luther

1. lagere overheden mogen zich verzetten tegen de vorst 
2. onderdanen mogen zonder toestemming van de vorst een kerk oprichten

'de zielenvisserij' - Van der Venne, 1614

0

Begin van de Opstand

• Verzet tegen plakkaten/inquisitie
• aanbieden van smeekschrift (april 1566)
• Margaretha van Parma schort vervolgingen op  gevolg

grotere opkomst bij hagepreken gevolg
Beeldenstorm gevolg
komst Alva (1567):
'Raad der Beroerten' (Bloedraad) gevolg
vele vluchtelingen o.a Willem van Oranje

Het gaat dan niet zo zeer over de vraag van de godsdienst, maar om de aantasting van hun privileges in de rechtspraak. 

0

Willem van Oranje (1533-1584)

• geboren op slot Dillenburg (Dld)
• stadhouder in Holland,Zeeland,Utrecht
• 1568: Slag bij Heiligerlee (Gr) >
• begin 80-jarige oorlog

Monument bij Heiligerlee

Graaf Adolf van Nassau is omgekomen bij dit militaire treffen tussen Alva en Willem van Oranje

Watergeuzen

De watergeuzen voeren een guerrilla-oorlog.

Innamen van Den Briel 1-4-1572

Juli 1572 opstandige Hollandse steden benoemen Oranje hun leider en benoemen hem tot stadhouder in een statenvergadering.

0

Gebruik bron 4.

13. Uit dit dagboekfragment van Marcus van Vaernewijck kan een oorzaak voor het uitbreken van de Opstand worden afgeleid.

Licht dit toe door aan te geven (2pnt):

welke oorzaak uit deze bron kan worden afgeleid en

waardoor deze oorzaak bijdraagt aan het uitbreken van de Opstand

BRON 4

Na de Beeldenstorm herstelt de hertog van Alva de orde in de Vlaamse steden. Marcus van Vaernewijck, een burger van Gent, beschrijft in zijn dagboek de situatie na de komst van de Spaanse troepen:

“Veel priesters en geestelijken en ook veel wereldlijke katholieken waren zo aangedaan toen zij de grootschalige vervolging en het bloedvergieten van de geuzen zagen, dat zij om verder bloedvergieten te voorkomen, geen namen meer wilden opgeven (ook al wisten zij wel wie er schuldig waren). En zij verboden sommige kosters en kerkdienaars, die loslippig waren en toch personen noemden die gewelddadig waren geweest, dat nog meer te doen. Ook schepenen (stadsbestuurders) gaven de meesten die betrokken waren bij deze misdaad niet aan, dat zou de stad een slechte naam hebben gegeven. Het riep ook medelijden met het volk op, hen zo bedrukt en benauwd te zien. Met hun dood en verlies van goederen zou datgene wat kapotgemaakt en bedorven was toch niet meer hersteld kunnen worden.”

Hoofdlijnen conclusie!

De centralisatiepolitiek en reformatie gaan hand in hand.

Luther is voor de vorst en Calvijn tegen, waardoor de aanhang van Calvijn groeit. 

Margaretha van Parma onderschat het effect van het Smeekschrift. 

De adel en in het bijzonder WIllem van Oranje keert zich tegen het beleid van de Filips de 2de 

Vanaf 1568 spreken we over nog over een opstand, tot 1588.